دیکلوفناک چیست؟
یک گروه از داروها به داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی وجود دارند که دارای اثرات ضد درد و ضد التهاب هستند و فاقد کورتون(کورتیکواستروئید) می باشند.
داروهای تسکین دهنده ی درد ضد التهاب مانند دیکلوفناک که به ضد درد های NSAIDs معروف هستند در تسکین دردهایی نظیر آرتریت (التهاب مفاصل)،رگ به رگ شدن عضلات یا ضرب دیدگی استخوان،نقرس،میگرن،درد دندانی و دردهای پس از عمل جراحی کاربرد دارند. داروهای تسکین دهنده ی درد ضد التهاب مانند دیکلوفناک که به ضد درد های NSAIDs معروف هستند در تسکین دردهایی نظیر آرتریت (التهاب مفاصل)،رگ به رگ شدن عضلات یا ضرب دیدگی استخوان،نقرس،میگرن،درد دندانی و دردهای پس از عمل جراحی کابرد دارند.
این دارو با کاهش التهاب و تسکین درد به بهبود وضعیت بیمار کمک می کند.
دیکلوفناک با مسدود کردن اثر آنزیم سیکلوکسیژناز،منجر به کاهش ساخت ماده ای شیمیایی به پروستاگلاندين در بدن می شود که مسئول ایجاد درد و التهاب در ناحیه ی آسیب دیده می باشند.در نتیجه با مهار آنزیم های سکلوکسیژناز و کاهش تولید پروستاگلاندين،درد و التهاب کاهش می یابد.
این دارو یک مسکن خیلی خوب محسوب می شود و با کاهش التهاب و تسکین درد به بهبود وضعیت بیمار کمک می کند.
دیکلوفناک عوارض نسبتا کمی دارد و بعضی از این عوارض در ایران بیش از سایر نقاط جهان مشاهده شده است مثلا مواردی از فلج عضلات در مصرف عضلانی دیکلوفناک در ایران دیده شده که همین امر موجب منع مصرف دیکلوفناک در مراکز غیر بیمارستانی شده است.
دیکلوفناک با مسدود کردن اثر آنزیم سیکلوکسیژناز،منجر به کاهش ساخت ماده ای شیمیایی به پروستاگلاندين در بدن می شود که مسئول ایجاد درد و التهاب در ناحیه ی آسیب دیده می باشند.در نتیجه با مهار آنزیم های سکلوکسیژناز و کاهش تولید پروستاگلاندين،درد و التهاب کاهش می یابد.
دیکلوفناک به صورت دو ملح تولید می شود: ديكلوفناك سدیم و دیکلوفناک پتاسیم .
تفاوت اصلی بین این دو نوع این است که جذب دیکلوفناک پتاسیم در بدن سریع تر می باشد در نتیجه با اثر سریع تر در درد های حاد و ناگهانی که نیاز به تسکین سریع درد وجود دارد،دیکلوفناک پتاسیم انتخاب بهتری می باشد.
مصرف دیکلوفناک در افرادی که مبتلا به بیماری های قلب و عروق می باشند یا سابقه ی حمله ی قلبی یا سکته دارند،مناسب نمی باشد به علت اینکه این دارو تا حدودی ریسک حمله و سکته های قلبی در افراد مستعد را افزایش می دهد.لذا در صورت سابقه ی بیماری های قلبی حتما با پزشک یا داروساز خود در مورد داروی ضد درد مناسب ،مشورت نمایید.
این دارو به صورت قرص خوراکی ،ژل موضعی ،چسب پوستی،قطره ی چشمی و آمپول تزریقی نیز موجود می باشد.
پیش از مصرف دیکلوفناک
_در صورت سابقه ی آسم،حساسیت،زخم معده یا دوازدهه و بیماری های گوارشی(مانند کرون)،بیماری قلبی یا عروقی،لوپوس،مشکلات کبدی،کلیوی و سایر موارد به پزشک خود اطلاع دهید.
_در صورتی که سابقه ی فشار خون بالا و يا وجود لخته در عروق را دارید ،پزشک خود را مطلع نمایید.
-از آنجا که این دارو می تواند در عملکرد داروهای دیگر در بدن اختلال ایجادکند لازم است پیش از شروع مصرف لیستی از کلیه ی داروهای مصرفی خوددر اختیار پزشک یا داروسازتان قرار دهید.
_در صورت سابقه ی حساسیت به داروهای ضد درد (مانند آسپرین ،ناپیروکسن،اینرو متاسین و ایبوبروفن و)به پزشک خود اطلاع دهید.
نحوه ی صحیح مصرف دیکلوفناک
_در صورت مصرف طولانی مدت ،مقدار و تعداد دفعات مصرف در روز را از پزشک خود بپرسید.نسبت به شرایط، ممکن است ۱ قرص تا چند قرص در روز نیاز داشته باشید.
_بهتر است دیکلوفناک را همراه با یک لیوان شیر یا پس از یک وعده غذا مصرف نمایید تا عوارض گوارشی ناشی از آن کمتر شود.
_امروز انواع مختلفی از قرص خوراکی دیکلوفناک ساخته شده ودر بازار دارویی موجود می باشد که معمولا نوع ساخت و روکش قرص ،با هم متفاوت هستند.در نتیجه برای نصف کردن،حل کردن یا خرد کردن و همچنین نحوه ی مصرف دارو حتما بروشور موجود در جعبه را مطالعه نمایید زیرا برخی از قرص ها (مانند قرص های با روکش باز شونده در روده)نباید نصف یا جویده شوند.
-در صورت فراموشی یک نوبت مصرف دارو، از مصرف نوبت فراموش شده صرف نظر نمایید و نوبت بعدی را طبق بره مصرف نمایید. به هیچ وجه مقدار دارو در یک نوبت را دوبرابر ننمایید.
توصیه ها
_ممکن است در ابتدای مصرف پزشک شما جهت کاهش احتمال بروز عوارض گوارشی،دیکلوفناک را با مقدار کم تجویز نماید.با این حال در صورتی که نیاز به مصرف طولانی مدت این دارو دارید،پزشک می تواند همراه آن،از دارو های محافظت کننده از معده تجویز نماید تا عوارض کاهش یابد.
_در صورت مصرف طولانی مدت،تحت نظر پزشک خود بمانید تا آزمایشات و معاینات دوره ای لازم ،انجام شود.
_در صورتی که مبتلا به آسم می باشید ،ممکن است علائمی مانند خس خس سینه و مشکل تنفسی در شما با مصرف این دارو تشدید شود.در صورت بروز این عوارض ،این دارو را قطع نمایید و به پزشک خود مراجعه نمایید.
- در صورتی که قصد عمل جراحی یا درمان دندانپزشکی را دارید به پزشک خود در مورد مصرف این دارو اطلاع دهید.
عوارض شایع دیکلوفناک
_علائم گوارشی مانند سوء هاضمه ،سوزش سردل،معده درد و از علائم شایع داروهای NSAIDs می باشد که برای کاهش آنها مصرف دارو پس از غذا توصیه می شود.در صورت ادامه دار شدن این عوارض با پزشک خود مشورت نمایید.
_احساس تهوع ناشی از این دارو با مصرف وعده های غذایی سبک و پرهیز از غذاهای پرچرب و پرادویه کاهش می یابد.
_ در صورت مشکلات تنفسی،و هرگونه علائم حساسیت دارویی (مانند ورم صورت و دهان)به پزشک خود مراجعه نمایید.
_در صورت مشاهده دفع خون یا مدفوع تیره،استفراغ حاوی خون یا شکم درد شدید،مصرف دارو را قطع و به پزشک خود مراجعه نمایید.
پیش از مصرف دیکلوفناک
_در صورت سابقه ی حساسیت به هرگونه دارو،(خصوصا داروهای ضد درد ،آسپرین و) پزشک خود را مطلع نمایید.
_در صورت سابقه ی زخم معده یا دوازدهه،خونریزی گوارشی ،آسم،مشکلات کبدی و کلیوی،بیماری اخیر که موجب ایجاد اسهال و کم آبی بدن شده باشد و سایر موارد به پزشک خود اطلاع دهید.
_تزریق دیکلوفناک برای کودکان زیر ۱۲ سال توصیه نمی شود.
-مصرف دیکلوفناک در افرادی که مبتلا به بیماری های قلب و عروق می باشند یا سابقه ی حمله ی قلبی یا سکته دارند،مناسب نمی باشد به علت اینکه این دارو تا حدودی ریسک حمله و سکته های قلبی در افراد مستعد را افزایش می دهد.لذا در صورت سابقه ی بیماری های قلبی حتما با پزشک یا داروساز خود در مورد داروی ضد درد مناسب ،مشورت نمایید.
– در صورت بارداری یا شیردهی به پزشک اطلاع دهید .
-از آنجا که این دارو می تواند در عملکرد داروهای دیگر در بدن اختلال ایجادکند لازم است پیش از شروع مصرف لیستی از کلیه ی داروهای مصرفی خوددر اختیار پزشک یا داروسازتان قرار دهید.(خصوصا دیگوکسین، لیتیوم، آنتی بیوتیک ها(مانند سیپروفلوکساسین)، سیکلوسپورین، متوترکسات، کلوپیدوگرل، دارو های ضد فشار خون،ضد دیابت ، استروئید ها (بتامتازون، دگزامتازون و)، فنی توئین و سایر داروهای ضد درد)
_مصرف این دارو در بانوان باردار تنها با نظر پزشک مجاز می باشد با این حال تزریق این دارو در ۳ ماه آخر بارداری می تواند عوارضی کلیوی و عروقی برای جنین داشته باشد.
آمپول دیکلوفناک
فرم تزریقی این دارو در مواردی مانند دردهای شدید ناشی از سنگ های کلیوی، درد استخوانی، رماتیسم و درد های مفصلی کمردرد، نقرس و درد ناشی از شکستگی استخوان در کودکان بالای ۱۲ سال و بزرگسالان استفاده می شود.
_تزریق این دارو باید تنها با تجویز پزشک و در مرکز درمانی صورت بگیرد.
_نحوه تزریق این دارو با توجه به شرایط ،می تواند داخل داخل عضله ی بیمار باشد. در ایران مصرف آمپول دیکلوفناک بدلیل بروز عوارض شدید محدود شده است
موارد مصرف قرص دیکلوفناک پتاسیم 5
نحوه مصرف آمپول دیکلوفناک
_مقدار مصرف دارو دقیقا با نظر پزشک تعیین می شود.
_تزریق این دارو بیش از ۲ روز مجاز نمی باشد.همچنین از ۱۵۰ میلی گرم (۲ آمپول) در روز نیز توصیه نمی شود.
-تزریق آمپول دیکلوفناک فقط باید در مراکز مجهز بیمارستانی انجام شود
عوارض شایع آمپول دیکلوفناک
حساسیت حین تزریق (لکه های قرمز و خارش دار،درد و قرمزی محل تزریق ،مشکل در تنفس و)
_احساس تهوع ناشی از این دارو با مصرف وعده های غذایی سبک و پرهیز از غذاهای پرچرب و پرادویه کاهش می یابد.
_ در صورت مشکلات تنفسی،و هرگونه علائم حساسیت دارویی (مانند ورم صورت و دهان)به پزشک خود مراجعه نمایید.
_در صورت مشاهده دفع خون یا مدفوع تیره،استفراغ حاوی خون یا شکم درد شدید،مصرف دارو را قطع و به پزشک خود مراجعه نمایید.
_در صورت تیرگی یا کاهش حجم ادرار،زردی پوست ،ورم دست و پا،گلودرد و به پزشک خود اطلاع دهید.
شیاف دیکلوفناک
شیاف دیکلوفناک ۱۰۰ میلی گرم در بزرگسالان به اندازه آمپول موثر است و یکی از قوی ترین مسکن ها غیر مخدر محسوب می شود. اثر تب بر شیاف دیکلوفناک ۵۰ و ۱۰۰نیز در اطفال و بزرگسالان بسیار چشمگیر است و در مواقع لزوم توسط پزشک تجویز می شود.
مصرف طولانی مدت دیکلوفناک باعث کاهش اثر ضد درد آن می شود و احتمال بروز عوارض این دارو را افزایش می دهد. زخم های گوارشی و علائم حساسیت از مهمترین عوارض این دارو است.
مطالب ویژه با همکاری آقای دکتر مهدی شاهمیرانی
دیکلوفناک سدیم یا دیکلوفناک پتاسیم؟ کدام یک ارجح می باشد؟
– دیکلوفناک سدیم به صورت قرصهای 25 و 5 میلیگرمی ( انتریک کوت )، 75 و 1 میلیگرمی ( آهسته رهش ) وجود دارد. دیکلوفناک پتاسیم به صورت قرص های فیلم کوت 5 میلیگرمی با برندهای پتافناک ( برند داخلی ) و کاتافلام ( برند خارجی ) موجود می باشد.
– فرمولاسیون های مختلف داروهای ضد درد ضدالتهاب غیر استروئیدی، روی اثرات ضددردی آنها اثر می گذارد. فرمولاسیونهای خاصی از این داروها باعث تسریع شروع اثر و افزایش اثرات ضددردی می شود.
– دیکلوفناک پتاسیم شروع اثر سریع تری نسبت به دیکلوفناک سدیم دارد؛ زیرا دیکلوفناک پتاسیم در معده باز می شود ولی دیکلوفناک سدیم در دئودنوم ( Drug Fact Recent advances and Implication for Clinical Management 216.
2. AHFS Drug Information 216.
3. Drug Facts A Royal Pharmaceutical Society Publication August 211.
بعضا در نسخ دندانپزشک و همچنین پزشکان دیدم که آلفن ایکس هر ۶ ساعت تجویز می شود
با توجه به آهسته رهش بودن این دارو، آیا چنین دستوری توجیه دارد؟ اصولا مصرف بیش از یک عدد در روز از این دارو صحیح است؟
حداکثر دوز دیکلوفناک چه میزان می باشد؟ نحوه تجویز اشکال تزریقی دیکلوفناک
پاسخ از دکتر شاهمیرانی:
دوز معمول دیکلوفناک، خوراکی یا رکتال، 75-15 میلیگرم روزانه در دوزهای منقسم می باشد.
در انگلستان، ماکزیمم دوز دیکلوفناک بدون توجه به نحوه تجویز ( خوراکی یا رکتال یا تزریقی ) 15 میلیگرم روزانه می باشد ولی در آمریکا، ماکزیمم دوز دیکلوفناک 2 میلیگرم روزانه می باشد.
دوز نمک های پتاسیم ( مانند کاتافلام، پتافناک ) نیز مانند نمک های سدیم دیکلوفناک می باشد.
اشکال تزریقی دیکلوفناک به صورت عضلانی، 75 میلیگرم ( در 3 سی سی ) در روز قابل تجویز می باشند. در شرایط شدید میتوان از دوز تزریقی 75 میلیگرم دو بار در روز استفاده کرد.
دیکلوفناک به صورت انفوزیون وریدی ( در دکستروز 5% یا سدیم کلرید .9% رقیق شود ) یا بولوس وریدی نیز قابل تجویز می باشد ( در بازار دارویی ایران، دیکلوفناک به صورت تجویز وریدی در دسترس نمی باشد و از تزریق وریدی دارو باید اجتناب نمود؛ تجویز آن فقط به صورت عضلانی عمیق می باشد، ضمن اینکه اشکال تزریقی دیکلوفناک بیمارستانی هستند ).
در صورت تجویز تزریقی دیکلوفناک، ماکزیمم دوره توصیه شده اشکال تزریقی دیکلوفناک، 2 روز می باشند؛ بنابراین، اشکال تزریقی نباید از 2 روز استفاده شوند.
بنابراین، ماکزیمم دوز روزانه دیکلوفناک، 15-2 میلیگرم روزانه می باشد؛ تجویز دوزهای بالاتر مشاهده شده در نسخه ها مانند تجویز دیکلوفناک 1 میلیگرم هر 8-6 ساعت اندیکاسیون بالینی و توجیه منطقی ندارد و باعث بروز افزایش عوارض جانبی دارو میشود.
Martindale The Complete Drug Refrence 217.
Reference: www.drugs.com/diclofenac.html
Reference: www.webmd.com/drugs/2/drug-4284-449/diclofenac-oral/diclofenac-sodium-enteric-coated-tablet-oral/details
دیکلوفناک Diclofenac یا دیکلوفناک سدیم یک داروی ضد التهابی غیر استروئیدی NSAID است. ولتارن Voltaren رایج ترین برند تجاری دیکلوفناک است. این دارو تولید موادی که در بدن موجب التهاب میشوند را مهار میکند. از دیکلوفناک در کنترل علائم آرتریت یا التهاب مفصلی ( مانند روماتیسم مفصلی، آرتروز، اسپوندیلیت انکیلوزان)، کشیدگی های رباط، کوبیدگی های عضلانی، نقرس، میگرن، درد دندان، دردهای قاعدگی، کمردرد و دردهای بعد از جراحی استفاده میشود. دیکلوفناک درد را از بین برده و التهاب را کاهش میدهد.با دلگرم همراه باشید.
موارد مصرف قرص دیکلوفناک پتاسیم 5
مکانیسم اثر دیکلوفناک مهار آنزیم سیکلواکسیژناز Cyclo-oxygenase است. این آنزیم مسئول تولید موادی به پروستاگلاندین Prostaglandin است. پروستاگلاندین ها موجب بروز التهاب و درد میشوند. با مهار آنزیم سیکلواکسیژناز تولید پروستاگلاندین کم شده و در نتیجه درد و تورم کاهش میابد.دیکلوفناک پتاسیم هم وجود دارد و تفاوت آن با دیکلوفناک سدیم در اینست که زودتر جذب بدن شده و زودتر درد را از بین میبرد.
بسیاری از داروهای ضد درد دیگر و یا داروهایی که برای سرماخوردگی مصرف میشوند حاوی داروهای ضد التهابی مشابه دیکلوفناک هستند که مصرف همزمان آنها با دیکلوفناک میتواند احتمال عوارض دارو را کند. در این موارد با پزشک خود مشورت کنید با این حال اگر از دوز های پایین آسپیرین برای پیشگیری از حمله قلبی یا مغزی استفاد میکنید باید مصرف ان را ادامه دهید مگر پزشک شما نظر دیگری داشته باشد.
بعضی افراد با بعضی بیماری ها نمیتوانند داروهای خاصی را مصرف کنند و یا در صورت نیاز به مصرف آن داروها باید نکات خاصی را رعایت کنند. به همین خاطر قبل از مصرف دیکلوفناک اگر مشکلات زیر را دارید به پزشک خود اطلاع دهید.
دیکلوفناک بصورت قرص های 25 و 5 و 1 میلیگرمی و شیاف 5 و 1 میلیگرمی و آمپول 75 میلیگرمی و ژل موضعی یک درصد و قطره چشمی یک دهم درصد در دسترس است. این دارو را میتوان بصورت 3-2 بار در روز مصرف کرد. حداکثر دوز مصرفی دیکلوفناک 15 میلیگرم در روز است.
مصرف داروها در کنار آثار مفید خود ممکن است عوارضی را هم بدنبال داشته باشد. این عوارض در همه افراد ایجاد نمیشود و در صورتی هم که ایجاد شود در بسیاری از موارد بعد از چند روز کم شده یا خوب میشوند. در صورت ادامه آنها به پزشک معالج خود اطلاع دهید. این مشکلات احتمالی عبارتند از
احساس ناخوشی
در این موارد از غذاهای ساده تر استفاده کرده و مواد غذایی پر ادویه را مصرف نکنید
سوء هاضمه و سوزش سر دل و درد معده
در این موارد دارو را بعد از غذا مصرف کنید
اسهال
آب زیادی مصرف کنید
احساس سرگیجه و خواب آلودگی
رانندگی نکنید و از ابزار استفاده نکنید
سردرد، تغییرات خلق، سرگیجه، اختلال خواب
با پزشک خود مشورت کنید
مصرف دیکلوفناک ممکن است با بروز عوارض شدیدتری همراه باشد که مهمترین آنها عبارتند از:
شایعترین عارضه دیکلوفناک عوارض گوارشی آن است که میتواند به صورت احساس سوزش سر دل، درد بالای شکم، تهوع، اسهال یا یبوست، زخم معده و دوازدهه، خونریزی گوارشی و یا مسمومیت کبدی باشد. گاهی اوقات ممکن است معده بدون اینکه درد بگیرد زخم شود. در این موارد ممکن است رنگ مدفوع سیاه یا قرمز شده و بیمار دچار ضعف یا سرگیجه بخصوص در حین ایستادن شود. از دیگر علائم خونریزی معده استفراغ قهوه ای رنگ است.
خونریزی معده ممکن است بدون هیچ علائم از پیش اخطار دهنده بوده و میتواند در هر زمانی از مصرف دارو ایجاد شود. احتمال بروز این عارضه در افراد مسن است. احتمال بروز عوارض گوارشی در مصرف همزمان دیکلوفناک و استفاده از الکل یا سیگار میشود. پس اگر دیکلوفناک مصرف میکنید مصرف الکل یا سیگار را کم کرده یا قطع کنید.
دیکلوفناک میتوان جریان خون کلیه را کاهش داده و کارکرد آن را مختل کند. این عارضه در کسانی که از قبل مشکلات کلیوی داشته اند و یا نارسایی قلبی دارند است. مشکلات کلیوی میتواند خود را بصورت پف کردن بدن بخصوص صورت، افزایش ناگهانی وزن و یا کاهش حجم ادرار نشان دهد. با مشاهده این علائم باید به فوریت به مرکز درمانی مراجعه کرد.
علائم آلرزی مانند قرمزی پوست، خارش، کهیر و آسم از دیگر عوارض مصرف دیکلوفناک است
دیکلوفناک ممکن است موجب سردرد، وزوز گوش، افزایش فشار خون و نارسایی قلبی شود مصرف دیکلوفناک مانند دیگر داروهای ضد التهابی ممکن است ریسک سکته قلبی و مغزی را کند. احتمال این عوارض در کسانی که خود از قبل مشکلات قلبی دارند و یا در کسانی که سیگار مصرف میکنند، سابقه خانوادگی بیماری قلبی دارند، فشار خون بالا و یا دیابت دارند است. احتمال بروز این عوارض در مصرف طولانی مدت این داروها میشود. سکته قلبی میتواند خود را بصورت درد قفسه سینه، ضعف و تنگی نفس نشان دهد و سکته مغزی بصورت اختلال در دید و تعادل و تکلم.
حساسیت به نور آفتاب میتواند از عوارض مصرف دیکلوفناک باشد. پس در موقع مصرف این دارو زیاد زیر نور آفتاب قرار نگیرید و از برنزه کردن پوست با لامپ های فلوئورسنت بپرهیزید. وقتی زیر نور خورشید قرار دارید خود را پوشانیده و از کرم ضد آفتاب استفاده کنید.
یک نهاد ناظر بر مقررات بریتانیا توصیه کرده است کسانی دارای مشکلات قلبی هستند مصرف این دارو را متوقف کنند. به گفتهٔ این نهاد این دارو میتواند احتمال خطر حملات قلبی و سکتهٔ مغزی برخی از بیماران را افزایش دهد. این توصیه پس از بررسی خطرات ناشی از این دارو در اروپا ارائه شده است. آنها از این دارو به عنوان دارویی مسکن برای سر درد، دردهای کمر و آرتروز استفاده می‌کردند. این ناظر همچنین به افراد سیگاری، کسانی که دارای فشار خون بالا هستند، افراد دیابتی و هم چنین کسانی که کلسترول خونشان بالاست توصیه کرده است قبل از مصرف دیکلوفناک با پزشک خود مشورت کنند.
هم چنین اضافه کرده است که استفاده از این دارو به جزء افرادی که در معرض خطرند میتواند به عنوان مسکنی قوی و مطمئن برای سایر افراد استفاده شود.در برخی از موارد تزریق عضلانی آمپول دیکلوفناک تولید داخل در ایران (بخصوص در افراد زیر ۱۸ سال) موجب بروز عوارض جانبی موضعی در محل تزریق مانند آبسه و اختلال عملکرد عصب اندام تحتانی گردیده است لذا محدودیتهایی از سوی وزارت بهداشت در این خصوص وضع شده است.
خواهشمنديم اگر سوال يا نکته‌اي براي مطلب دیکلوفناک
در ذهن شما باقي مانده است، آن‌را در قسمت نظرات با ما و ساير کاربران به اشتراک بگذاريد.
————————————————————————————————
مجله اینترنتی دلگرم
مرجان امینی
موارد مصرف قرص دیکلوفناک پتاسیم 5
پاسخ به سوالات پزشکی ، مامایی و جنسی شما (توسط پزشک و ماما مجله دلگرم)
© تمامی حقوق این سایت برای شرکت آرادپرداز محفوظ است ؛ هر گونه استفاده از مطالب دلگرم با رعایت شرایط بازنشر امکان پذیر است.
نشانه‌های سجاوندی
عجب سازنده ی این علامت عرب دولاب است
9