درمان نفخ شکم گاو

خواص دارویی و گیاهی

در اثر تخميرهای گوارشی بوسيله ميکروارگانيسمهای زنده موجود در شکمبه، مقدار زيادی گاز آمونياک، گاز کربنيک و متان ايجاد مي شود . اين گازها معمولا به قسمت بالای شکمبه مي آيند که بوسيله رفلکس آروغ بيرون رانده مي شوند. آروغ عبارت است از باز شدن اسفنکتر کارديا (محل اتصال مری به شکمبه ) و خروج مقداری از گازهای توليد شده در شکمبه بوسيله مری و دهان که اگر اين عمل به هر علتی قطع شود، باعث انباشتگی اين گازها در شکمبه شده و در نتيجه ايجاد نفخ مي شود. دو نوع نفخ وجود دارد: الف) نفخ گازی: اين نوع نفخ به علت فلج شدن اسفنکتر کارديا در اثر مواد سمی موجود در بعضی از گياهان (مانند اسيد سيانيدريک) و يا بسته شدن آن بوسيله انباشتگی غير طبيعی شکمبه، گاز توليد شده در قسمت بالای شکمبه جمع شده و قادر به خروج نمیباشد. ب) نفخ کفی: در اين نوع نفخ، گاز به شکل حبابهای کوچک به صورت کف در وسط تودههای غذايی در حال هضم محبوس مي باشد. در هر دو شکل، نفخ به وسيله باد کردن غير مشخص مي شود . حرکات تنفسی (Left flank) طبيعی تهيگاه چپ افزايش مي يابد و به 6 حرکت در دقيقه مي رسد . حيوان سرپا است ولی بد تنفس مي کند و مخاطات آبی رنگ مي شود. مرگ ممکن است خيلی زود و در اثر فشار خيلی زياد شکمبه روی ديافراگم بوجود آيد . قبل از مرحله حاد، حيوان ناآرام به نظر مي رسد، از ساير دامها جدا شده و از خوردن خودداری مي کند و نشخوار و آروغ قطع مي شود. عوامل ايجاد کننده نفخ: اين عوامل عبارتند از: 1 عوامل غذايی: غذاهای اشتها آور ولی فقير از نظر فيبرهای سلولزی و غنی از گلوسيدها و يا غنی با قابليت تخميری زياد که به سرعت مصرف شده اند در حاليکه ترشح بزاق کم بوده است.  در صورت فقدان فيبرها و يا ريز بودن بيش از حد آﻧﻬا، تحريک گيرنده های شکمبه جهت ايجاد عمل نشخوار صورت نخواهد پذيرفت و در نتيجه ترشح بزاق که دارای اثرات تامپون و ضد کف مي باشد، کاهش مي يابد. شکمبه عمل PH اثر بزاق بر ضد تغييرات ناگهانی نموده و اثر ضد کف آن، تشکيل کف را خنثی مي کند اين اثرات بوسيله ترشح بيکربنات و موسين موجود در بزاق تأمين مي شوند. اين نوع اختلال مي تواند در اثر مصرف جيره های غنی از نظر کنسانتره (که بسيار خرد شده باشند ) و يا گلومينه خيلی جوان که دارای فيبر کمی هستند و غذاهای آبکی غنی از ازت رخ مي دهد. همچنين مصرف گياهان کم آب زياد خرده شده و انبار شده و يا جيره های حاوی کلم و يا چغندر علوفه ای زياد نيز مي تواند اين حالت را بوجود آورد. بعلاوه برخی از گياهان مانند شبدر سفيد و يا يونجه دارای عوامل کف زا مي باشند. 2 عوامل ژنتيکی: 3 عوامل آب و هوايی: هوای سرد بويژه بارانی و پرباد، باعث اختلال در تنظيم حرارت بدن حيوان مي شود و باعث ايجاد زمينه های مناسب جهت ايجاد نفخ در حيوان مي شود. پيشگيری از بروز نفخ: جهت پيشگيری مي بايست تغيير يک جيره غذای به جيره غذايی ديگر به آرامی صورت پذيرد و در هنگام انتقال دامها از چراگاه بدون لگومينه به چراگاههای غنی از آن، مي بايست از علوفه با کيفيت خوب استفاده شود و از چراندن گاوها در چراگاههای حاوی مواد لگومي نه خيلی جوان پرهيز شود. همچنين در هوای بد و بارانی بهتر است از بردن دامها به چراگاه پرهيز شود . و پس از بردن دامها به چراگاههای لگومينه، بايد آﻧﻬا را تحت کنترل قرار داد. درمان: اولين اقدام جهت درمان خروج گازهای موجود در شکمبه مي باشد که مي بايست اينکار به سرعت انجام پذيرد. اين عمل بوسيله يک سوند مری و يا يک تروکار (که در تهيگاه چپ و اندازه يکدست عقب تر از آخرين دنده و بر روی بر آمده ترين قسمت تهيگاه فرو برده مي شود) انجام مي گيرد. اين عمل در مورد نفخ گازی خيلی خوب موثر است ولی در مورد نفخ کفی ناک افی است . در اين مورد همزمان با عمل خروج گاز از شکمبه مي بايست از داروهای ضد کف مانند روغن پارافين (مخلوطی از نيم ليتر پارافين و نيم ليتر آب ) و سيليکوﻧﻬا و يا ساير داروهای اختصاصی نيز استفاده نمود. در موارد حاد مي بايست اقدام به لاپارتومی نمود.

بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دیدگاه

5  +     8 .hide-if-no-js{display:none !important}

© 218 Dampezeshkan.com All Rights Reservedتمامی حقوق مادی و معنوی متعلق به سایت دامپزشکان می باشد.

© 218 Dampezeshkan.com All Rights Reservedتمامی حقوق مادی و معنوی متعلق به سایت دامپزشکان می باشد.

Login to your account below

Fill the forms bellow to register

Please enter your username or email address to reset your password.

در بررسی انجام شده در آمریکا نفخ جزء چهارمین عامل ایجاد کننده مرگ ناگهانی معرفی شده است.

در مطالعه ای روی 35 هزار راس گاو پرواری در ایالت کاترانس آمریکا میزان تلفات ناشی از نفخ حدود 1/ درصد بوده است . گوساله ها ٬بره های شیر خوار٬ اسب و گوسفند٬گاو شیری و پرواری به این بیماری مبتلا می گردند. 

گوسفند در مقایسه با گاو مقاوم تر است . نفخ شیر دان ٬نفخ شکمبه و نفخ روده از انواع رایج نفخ می باشند . علاوه بر این نفخ را می توان به درجات حاد٬ نیمه حاد٬ مزمن وبه نفخ اولیه و ثانویه تقسیم بندی کرد .

پروتئین های محلول برخی گیاهان مثل لگومینوزها که در سیتو پلاسم برگ ها موجودند ٬باعث ایجاد کفی پایدار در محیط شکمبه ای میشود.

وجود این کف از خروج گاز ممانعت نموده و از عمل آروغ جلوگیری می کند ٬به این ترتیب نفخ ایجاد میشود .

در مقابل مواد لیپیدی گیاهان و متابولیت های آنها و نیز موکوپروتئین های بزاق عوامل ضد کفی هستند که با کاهش فشار سطحی مایعات شکمبه به صورت ضد نفخ عمل میکنند .

سرعت بالای غذا خوردن ٬ رطوبت و نم در غذا می تواند در بروز نفخ کمک کند .یونجه خشک٬ غذاهای نرم و آسیاب شده نیز میتواند نفخ ایجاد کند .

مقدار زیاد کنسانتره در غذا با افزایش بروز اسیدوز و کاستن از حرکات دستگاه گوارشی در خروج گاز و عبور غذا از مسیر گوارشی در ایجاد نفخ موثر است .

انسداد مری در اثر فشار خارجی ٬انسداد کاردیا ٬اختلال عصب واگ٬ فتق دیافراگم از عوامل مهم عدم خروج گاز از محیط شکمبه می باشد .

بزاق در دستگاه گوارش با کاستن از کشش سطحی مایع شکمبه و با خاصیت بافری که داردو نیز با افزایش رقت مایع شکمبه ای و حرکت مواد غذایی ٬ در کاستن احتمال بروز نفخ و حتی جلوگیری از بروز آن موثر است .

از بیماریهای عفونی غیر گوارشی که با اثر گذاری بر اعصاب یا دستگاه گوارش زمینه ساز بروز نفخ هستند ٬می توان بیماری های سل و کزاز را برد . 

در بیماری سل غدد لنفاوی مری متورم شده و با اعمال فشار خارجی بر مری مسیر آن را مسدود میکند . 

در بیماری کزاز در گوساله ها با ایجاد اختلال در عصب و اگ عمل ناودان مری مختل میگردد و این زمینه ساز بروز نفخ مزمن است .

از عوامل میکروبی شکمبه باکتری های کپسول دار و پلی ساکاریدهای تولیدی آنها در بروزنفخ نقش بیشتری دارند .

مراتع جوان و شاداب٬ مراتع اوره پاشی شده و مصرف زیاد گلوکز ٬کلسیم ٬ منیزیم و مواد زیاد نیتروژن دار به بروز نفخ کمک می کند .

کلسیم با بولکه کردن استیل کولین و شل شدگی عضلات و منیزیم با ایجاد شل شدگی عضلات شکمبه ای در بروز نفخ موثر است .

خصوصیات فردی دام همانند اثر ژنتیک دام در ساختمان شکمبه و حرکات آن و ترکیب پروتئین های بزاق و نیز عادت به چرا نیز از عوامل اثر گذارند . 

مصرف گونه های خاصی چون غلات جوان ٬کلم ٬ نخود٬لوبیا٬ لگومها شبدرسفید و قرمز نیز در این زمینه موثر است .

علایم بالینی و کالبد گشایی:

لیس زدن به شکم ٬ تنگی نفس مشخص٬ خارج کردن زبان از دهان ٬ریزش بزاق ٬ خیز کیشه بیضه از علایم ظاهری وجود این بیماری است . در کالبد گشایی پس از تلف شدن دام پر خونی گره های لنفاوی سر و گردن ٬ پر خونی بخش فوقانی دستگاه تنفس ٬نرمی کلیه ها ٬پر خونی مخاط روده و گاهی موارد پارگی شکم و دیافراگم مشاهده میشود . تا چند ساعت پس از مرگ کف از بین میرود . لایه شاخی شکمبه به صورت ورقه ای کنده میشود و مخاط زیر آن به طور قابل توجهی پر خون به نظر میرسد . دامی که براثر نفخ زمین می خورد به زودی تلف میشود .

درمان :

در موارد خفیف می توان از راهنمایی های زیر استفاده کرد :

1-با قرار دادن تکه ای چوب در دهان ترشح بزاق را تحریک کرد دو سمت این چوب از دوطرف فک های دام بیرون میباشد و با طنابی به سر دام بسته شود تا قابل خروج نباشد یا بلعیده نشود .

2-از جوش شیرین به مقدار 15 تا 2 گرم در یک لیتر آب استفاده کرد و به دام خورانید .

3-از روغن های غیر سمی مثل روغن های گیاهی به دام خورانیده شود .

4-گاز را توسط لوله ای از بدن دام خارج کرد .

5-از داروهای مربوطه همانند پولوگزالون٬ l46 و. استفاده نمود .

6-مالیدن مخلوطی از روغن های غیر سمی با داروها به پهلوی دام ٬ با لیس زدن دام این مواد خورده میشود و اثر خویش را میگذارد .

7-از روغن ها و داروهای فوق در آبخوری ها استفاده کرد .(مقدار روغن های گیاهی 24 تا 3 گرم به ازاء هر راس دام و یا 1%حجم آبخوری)

8-از ترکیبات ضد نفخ در پلت های غذایی استفاده گردد .

9-اسپری روغن های گیاهی بر روی علف ها و علوفه های مرتع انجام شود. البته بارندگی تا حد زیادی این روغن ها را خواهد شست .

1-استفاده دایمی از روغن هامی تواند بر کیفیت شیر دام اثر گذار باشد . این روغن ها برجذب بتاکاروتن اثر منفی دارد به این ترتیب مقدار بتا کاروتن در شیر و کره کم می گردد و نیز مزه ٬بو و طعم شیر نیز تغییر خواهد یافت .

از روغنهایی که اثر طلوب بر طعم و بو می گذارند می توان روغن کتان ٬سویاو ماهی را برد . روغن بادام زمینی و امولسیون پیه بهترین می باشند.

علت مرگ در بیماریهای نفخ

در گذشته جذب گازهای سمی چون h2s یا آمین های سمی چون هیستامین ها را علت مرگ می دانستند ولی به نظر میرسد اینها از عوامل ثانوی می باشند .

علت اصلی مرگ اختلالات تنفسی-خونی و قلبی است که در اثر اتساع شکمبه ایجاد می شود . در گاوهای پرواری که کنسانتره زیادی مصرف میکنند و ph محیط شکمبه ای اسیدی تری دارند پایداری کف است .

بیشترین پایداری در ph6 گزارش شده است .در گاوهای پرواری ترکیبات چهار تایی آمونیوم برای درمان استفاده میشود .

با اضافه کردن 4% نمک به جیره غذایی می توان دام را وادار به خوردن آب کرد به این ترتیب جریان خروج مواد غذایی از شکمبه تسریع می یابد . عیب این کار این است که افزایش وزن دام کاهش می یابد .

دام را پس از مدتی گرسنگی نباید یکباره در معرض غذا قرار داد . گاو مبتلا را در محیط تنگ قرار نداده و هرگز به پشت نخوابانیده .

نگاهداری گاو در یک سراشیبی به گونه ای باشد که سر دام بالاتر از بقیه بدن قرار گیرد ٬به این ترتیب خروج گاز از بدن دام تسریع میگردد .

همچنین نفخ در شیر دان به خاطر برگشتی شیر دان که بیماری تغذیه ای است ایجاد میشود .

افزودن فرمالین (محلول 37% فرمالدئید )به مقدار 1%به مایعات جایگزین شیر در غذای گوساله ها و بره ها بروز نفخ شکمبه را کاهش میدهد و خطرات جانی در سلامتی بره ها ندارد.

نفخ شکمبه در گوساله ها در سن کمتر از 5 هفتگی متداول نیست تا این زمان شکمبه هنوز حالت هوازی دارد ورورد شیر یا جانشین شونده های آن به شکمبه باکتری غیر هوازی را زیاد می کند

و فرآورده های تخمیری آنها موجب نفخ می گردند . تغذیه شیر با سر پستانک کمک میکند که این نفخ ایجاد نشود .

منبع 2

نفخ بيماري رايج نشخواركنندگان بوده و ممكن است گوساله ها ، بره هاي شيرخوار، اسب، گوسفند، گاو شيري و پرواري به اين بيماري مبتلا شوند.در اين ميان گوسفند از گاو و گاوگوشتي از گاو شيري نسبت به بروز نفخ مقاوم تر است. شدت نفخ متفاوت بوده (عكس 1) و هميشه مهلك نمي باشد ولي اگر درمان آن تا زمان زمين گيري شدن گاو به تعويق افتد، درمان گاو موفق نخواهد بود. بعضي وقت ها تنها 3 دقيقه نفخ داشتن گاو باعث مرگ دام مي شود. در گذشته جذب گاوهاي سمي چون H2S يا آمين هاي سمي چون هيستامين ها را علت مرگ مي دانستند ولي به نظر مي رسد اين ها عواملي ثانوي مي باشند. علت اصلي مرگ اختلالات تنفسي، خوني و قلبي است كه در اثر اتساع شكمبه ايجاد مي شود. در گاوهاي پرواري كه كنسانتره زيادي مصرف مي كنند و pH شكمبه اسيدي تر مي باشد، پايداري كف بيشتراست. بيشترين پايداري در pH 6  گزارش شده است.

با توجه به شيوع و خطر بالاي اين بيماري لازم است از بروز آن پيش گيري كنيم. بدين علت در اين مقاله به بررسي آنها مي پردازيم :

براي پيشگيري، به كار بستن يك روش خاص كفايت نمي كند. كلاً براي پيشگيري در طول فصل بروز نفخ (معمولاً فصل بهار) بايد نكات زير را مد نظر داشت.

1. كنترل دام و مرتع 2. استفاده از مواد ضد نفخ .

1. كنترل دام و مرتع

 در راستاي پيشگيري از بروز نفخ بكار بستن مديريت صحيح هم براي دام و هم براي مرتع ضروري مي باشد.

دام

 اغلب نفخ به علت پرخوري علوفه ايجاد مي شود. لذا نبايد به گاو گرسنه اجازه راهيابي به اين مناطق را داد. لازم است چند ساعت قبل از آوردن گاو به چراگاه با دادن يونجه خشك به دام اشتهايش را كاهش داد و2 تا 3 ساعت بعد با دقت دام را بررسي نمود تا چنانچه هرگونه نشانه نفخ در دام ديده مي شود او را از چراگاه خارج نماييم . در صورت امكان، دام را وارد چراگاهي با علف هاي بلندتر مي كنيم زيرا بلندتر بودن علوفه هاي محرك نفخ مانند شبدر، خطر ابتلا به نفخ را كمتر مي كند.در ضمن شبدر گل داده سالم تر از شبدر تازه رسته است.

ديده شده كه گاوهاي مسن تررفتار تعليف علوفه اي بهتري نسبت به گاوهاي جوان تر دارند. علت آن است كه گاوها طي چند هفته به تدريج ياد مي گيرند كه به منظور كنترل نفخ و ناراحتي خود مقدار خوردن علوفه را متعادل نمايند.

 مرتع

 – اگر مرتعي حاوي كمتر از 5 درصد پوشش گياهي باشد نفخ اصلاً بروز نمي كند و يا خيلي كم رخ مي دهد.گفته شده در مراتعي با گياهان بالغ كه كمتر از 3 درصد از پوشش گياهي آنها شبدر مي باشد احتمال بروز نفخ كم مي باشد.

اگر خانواده لگومينه حداكثر جمعيت گياهي مرتعي را تشكيل دهند سبب كندي استقرار گياهان چند ساله مي شوند. بنابراين بايد دام ها را كنترل و از نظر بروز نفخ مورد بازديد قرار داد. گاوها تمايل دارند تا از علوفه نورسته و خانواده لگومينه كه مشكل ساز هستند تغذيه كنند. براي پيشگيري بايد از ابتداي بهار علوفة شاداب و خيلي تازه به دام داده نشود و پس از چندين علوفه آن را مدتي نگه داريد تا آب خود را از دست بدهد و سپس آن را به دام بخورانيد.

فقط نبايد به كنترل مراتع براي جلوگيري از نفخ گاو نكته كرد.رطوبت بالاي علوفه سبب بروز نفخ مي شود. دامپروران مي گويند كه شبنم روي گياه باعث افزايش شيوع نفخ مي شود. لذا هرگز به دام ها علوفه يخ زده، خيس و مرطوب (تازه چيده شده) ندهيد و يا بعد از خوردن علوفه تازه به آنها آب نخورانيد. در ضمن اكثراً درجه شدت نفخ در روزهاي  طوفاني (بادي) از نوع شديد مي باشد.يا به مصرف رسانيدن علوفه خشك و افزايش موقتي مقدار فيبر خوراك، مي توان نفخ را در دام هايي كه از گياهان محرك نفخ استفاده مي كنند كاهش داد. زيرا خوردن علوفه خشك سبب سير شدن دام و عدم ميل براي مصرف علوفه محرك نفخ مي شود. علوفة خشك بايد از گياهاني غير از خانواده لگومينه باشد و براي تاثير گذار بودن بايد به مقدار زياد به مصرف دام برسند. اگر چه اين مسئله سبب افزايش هزينه هاي كارگري و غذا مي شود، تاثير پيشگيري آن خيلي كوتاه است. (چند ساعت) و دام ها علوفه سبز را به يونجه خشك ترجيح مي دهند ولي در بعضي مزارع انجامش لازم است.

بايد فراموش نكنيم كه دام بايد مواد غذايي با ارزش و با كيفيت (كنسانتره) نيز دريافت نمايد. در هنگام استفاده از كنسانتره بايد دانه هاي مورد مصرف دام شكسته شود و بعد از اين كه از مخلوط شدن يكنواختش با مواد خشبي مطمئن شديم به مصرف دام برسانيم. به خاطر داشته باشيم كه مقدار زياد كنسانتره همراه با بروز اسيدوز سبب كاهش حركات دستگاه گوارشي، ايجاد مشكل در خروج گاز و عبور غذا و در نهايت ايجاد نفخ مي شود. به همين خاطر گفته شده دام گرسنه را نبايد يكباره در معرض مقدار زياد غذا قرار داد تا پرخوري كند.

به گاوها اجازه دهيد تا در مراتع به طور مداوم راهپيمايي نمايند و حركت داشته باشند و به جاي اين كه در شب گاوها را به اصطبل منتقل نماييد و با اين كار از حركت آنها جلوگيري كنيد آنها را از مراتعي كه داراي گياهان محرك نفخ هستند به مراتع ديگري منتقل كنيد تا با اين كار احتمال بروز نفخ را كاهش دهيد.

 ۲. استفاده از مواد ضد نفخ

 مواد ضد نفخ تركيباتي خواركي هستند كه پايداري كف را در شكمبه كاهش مي دهند. مواد ليپيدي گياهان و متابوليت هاي آنها و نيز موكوپروتئين هاي بزاق عوامل ضد كافي هستند كه با كاهش فشار سطحي مايعات شكمبه به صورت ضد نفخ عمل مي كنند.

در گاو چند دسته داروي ضد نفخ وجود دارد كه هيچ كدام صد در صد مؤثر نمي باشند. معمولاً اين داروها همراه با ساير روش ها براي كاهش بروز نفخ بايد به كار روند.

مي توان قبل از چرانيدن، داروهاي ضد نفخ را بر روي چراگاه پاشيد و اگر داروي ضد نفخ نداشته باشيد مي توان روغن هاي گياهي (روغن هاي خوراكي) بر روي علوفة مراتع اسپري كرد. اگرچه بارندگي تا حد زيادي اين روغن ها را خواهد شست. مي توان به هر 1 كيلو آب موجود در آبشخور دام ها، 2 گرم روغن اضافه كرد تا دام ها قبل از رفتن به چرا ازآن بخورند.

اگر گاوها در معرض چراگاه پرخطر باشند حداقل بايد دوبار در روز به گاوها تركيبات ضد نفخ خورانيد. به عنوان مثال در زمان شيردوشي مي توان اين كار را انجام داد. بعضي از داروهاي ضد نفخ را مي توان از طريق آب آشاميدني به گاوها داد اما اين كار ممكن است در آب و هواي مرطوب كه گاوها زياد آب نمي خوردند، بي تاثير باشد در ضمن مي توان از داروهاي ضد نفخ در پلت هاي غذايي نيز استفاده كرد.

آنتي بيوتيك ها

آنتي بيوتيك ها در كنسانتره يا در پلت به مقدار 75 تا 1ميلي گرم در روز براي مصرف هر رأس دام جهت كاهش حملات نفخ تجويز مي شوند. آنها با تغيير ميكروفلور شكمبه اثر مي كنند و نتايج شان موقتي است.استفاده از آنتي بيوتيك ها محدود مي باشد زيرا مقاومت به اين داروها افزايش مي يابد. اين مقاومت با تغيير آنتي بيوتيك مصرفي قابل درك است. اثر آنتي بيوتيك خوراكي حداكثر 14 روز پس از تجويز قابل مشاهده بوده و تا 21 روز قادر به پيشگيري از بروز نفخ مي باشد. اگر چه با استفادة همزمان از تعدادي آنتي بيوتيك نسبت به يك آنتي بيوتيك نفخ را براي مدت زمان طولاني تري مي توان كنترل كرد، اما معمولاً آنتي بيوتيك ها انتخاب مناسبي براي كنترل طولاني مدت نيستند.

 مواد ضد كف

 از آنجايي كه بيماري نفخ با افزايش كف در شكمبه ايجاد مي شود يك روش ساده براي پيشگيري از ايجاد آن كنترل توليد كف با استفاده از مواد ضد كف است. در حال حاضر اين مواد با كاهش كشش سطحي مايع دورن شكمبه براي پيشگيري نفخ استفاده مي شوند.از اين دسته مي توان به اكتانول، مايعات سيليس دار، فسفات هاي آلي و پولوكسالن اشاره كرد.

كپسول هاي ضد نفخ با اثر طولاني مدت

هر كپسول تقريباً 15 ميلي متر طول دارد و مانند قرص پلاستيكي بزرگي در گلوي دام انداخته مي شود تا درون شكمبه دام قرار گيرد.

پايداري تركيبات اين كپسول ها به مدت 8 تا 1 روز ادامه دارد ومي بايست يك هفته قبل از وارد كردن گاو به مراتع، به گاو داده شود. كپسول ضد نفخ زماني بايد تجويز شود كه دورة بروز نفخ بيشتر از 1 روز طول بكشد و يا اين كه در منطقه مورد نظر نفخ گاو در ديگر مواقع سال نيز به وجود آيد. اين كپسول ها مرگ ناشي از نفخ را تا حدود 8 درصد كاهش مي دهند. آزمايشات نشان داده اند گاوهايي كه اين كپسول ها را استفاده كردند وزن و توليد شيرشان افزايش خواهند يافت. نبايد اين كپسول ها را به گاوهاي زير 2 كيلوگرم داد.

 بلوك هاي نفخ

بلوك هاي نفخ يا ليستگاه (مكان ليسيدن)، حداقل نياز براي پيشگيري از بروز نفخ بوده و مورد علاقة دامپرورها مي باشد. چندين نوع از آنها در بازار موجود مي باشد و بعضي از آنها حاوي Teric12A23B مي باشند كه تركيبي مؤثر براي كنترل نفخ دام است. براي پيشگيري از نفخ لازم است دام هر روز اين بلوك ها را مصرف كند. براي استفاده از آنها بايد به نكات زير توجه كرد:  

– براي انجام بعضي از روش هاي پيشگيري لازم است كه بلوك هاي نفخ براي دام استفاده نشود.

– بلوك ها را در محل تجمع حيوانات قرار دهيد ولي نبايد نزديك آبخوري قرار گيرند. مطالعات نشان مي دهد كه اگر بلوك ها را در محلي دور از مكاني كه گاوها در آنجا مي چرند قرار دهيم مصرف بلوك ها كاهش مي يابد.

– هر بلوك بايد در دسترس چهار يا پنج دام قرار گيرد.

 غلتك هاي چرخشي ليسيدن

 در اين روش از يك غلتك كه در تشتي از ملاس طبي غوطه ور است استفاده مي كنند.

گاو به ملاس روي غلتك ليس مي زند و ليسيدن سبب چرخيدن غلتك در تشت مي شود. اين دستگاه از پلاستيكي با دوام ساخته شده است و گنجايش 14 ليتر ملاس را دارد و مانند بلوك، موفقيت حاصل از ليسيدن غلتك بستگي به ميزان شناخت گاو براي استفاده از آن دارد. معمولاً اين روش 2 تا3 هفته قبل از فصل نفخ و با استفاده از مخلوطي از آب و ملاس مورد استفاده قرار مي گيرد (3 ليتر ملاس به 5 ليتر آب). دستگاه بايد جايي قرار گيرد كه حيوانات در آنجا جمع مي شوند و نبايد آن را در معرض آفتاب قرار داد زيرا مواد آن تخمير مي شود. سپس مي بايست تريك (Teric) را به مخلوط اضافه كرد به طوري كه هر حيوان مقدار 4 ميلي ليتر در روز دريافت كند. رغبت دام به اين روش را مي توان با استفاده از اضافه كردن ملاس بيشتر به مخلوط بهبود بخشيد. غلتك هاي چرخشي ليسيدن را بايد هفته اي دوبار پر و هر 2 يا 3 هفته يك بار آن را بشوئيد.

 واكسيناسيون

 واكسيناسيون عليه نفخ امكان پذير نيست. با وجود اين گاهي اوقات مرگ در اثر بيماري هاي كلستريديايي مانند بيماري پرخوري با نفخ همزمان مي شود، زيرا نفخ خفيف و مزمن ممكن است گاو را مستعد مرگ در اثر اين بيماري ها بكند. به علاوه بعضي از دانشمندان متعقدند كه باكثري هاي كلستريديايي در فرآيند نفخ دخالت دارند. لذا همه گاوها مي بايست عليه بيماري هاي كلستريديايي با استفاده از واكسن (5 در 1) يا (7 در 1) قبل از فصل بروز نفخ واكسينه شوند.  

[PR] 好きな文章でタイピング！

[PR] 無料タイピング練習！

نفخ یکی از بیماریهای گوارشی ٬تغذیه ای است . وجود برخی بیماریهای دستگاه گوارش و یا مصرف گونه های خاصی از گیاهان می تواند باعث بروز نفخ گردد . در بررسی انجام شده در آمریکا نفخ جزء چهارمین عامل ایجاد کننده مرگ ناگهانی معرفی شده است. در مطالعه ای روی 35 هزار راس گاو پرواری در ایلات کاترانس آمریکا میزان تلفات ناشی از نفخ حدود 1/ درصد بوده است . گوساله ها ٬بره های شیر خوار٬ اسب و گوسفند٬گاو شیری و پرواری به این بیماری مبتلا می گردند. گوسفند در مقایسه با گاو مقاوم تر است . نفخ شیر دان ٬نفخ شکمبه و نفخ روده از انواع رایج نفخ می باشند . علاوه بر این نفخ را می توان به درجات حاد٬ نیمه حاد٬ مزمن وبه نفخ اولیه و ثانویه تقسیم بندی کرد .پروتئین های محلول برخی گیاهان مثل لگومینوزها که در سیتو پلاسم برگ ها موجودند ٬باعث ایجاد کفی پایدار در محیط شکمبه ای میشود. وجود این کف از خروج گاز ممانعت نموده و از عمل آروغ جلوگیری می کند ٬به این ترتیب نفخ ایجاد میشود . در مقابل مواد لیپیدی گیاهان و متابولیت های آنها و نیز موکوپروتئین های بزاق عوامل ضد کفی هستند که با کاهش فشار سطحی مایعات شکمبه به صورت ضد نفخ عمل میکنند . سرعت بالای غذا خوردن ٬ رطوبت و نم در غذا می تواند در بروز نفخ کمک کند .یونجه خشک٬ غذاهای نرم و آسیاب شده نیز میتواند نفخ ایجاد کند .مقدار زیاد کنسانتره در غذا با افزایش بروز اسیدوز و کاستن از حرکات دستگاه گوارشی در خروج گاز و عبور غذا از مسیر گوارشی در ایجاد نفخ موثر است . انسداد مری در اثر فشار خارجی ٬انسداد کاردیا ٬اختلال عصب واگ٬ فتق دیافراگم از عوامل مهم عدم خروج گاز از محیط شکمبه می باشد . بزاق در دستگاه گوارش با کاستن از کشش سطحی مایع شکمبه و با خاصیت بافری که داردو نیز با افزایش رقت مایع شکمبه ای و حرکت مواد غذایی ٬ در کاستن احتمال بروز نفخ و حتی جلوگیری از بروز آن موثر است . از بیماریهای عفونی غیر گوارشی که با اثر گذاری بر اعصاب یا دستگاه گوارش زمینه ساز بروز نفخ هستند ٬می توان بیماری های سل و کزاز را برد . در بیماری سل غدد لنفاوی مری متورم شده و با اعمال فشار خارجی بر مری مسیر آن را مسدود میکند . در بیماری کزاز در گوساله ها با ایجاد اختلال  در عصب و اگ عمل ناودان مری مختل میگردد و این زمینه ساز بروز نفخ مزمن است . از عوامل میکروبی شکمبه باکتری های کپسول دار و پلی ساکاریدهای تولیدی آنها در بروزنفخ نقش بیشتری دارند .

مراتع جوان و شاداب٬ مراتع اوره پاشی شده و مصرف زیاد گلوکز ٬کلسیم ٬ منیزیم و مواد زیاد نیتروژن دار به بروز نفخ کمک می کند . کلسیم با بولکه کردن استیل کولین و شل شدگی عضلات و منیزیم با ایجاد شل شدگی عضلات  شکمبه ای در بروز نفخ موثر است .

خصوصیات فردی دام همانند اثر ژنتیک دام در ساختمان شکمبه و حرکات آن و ترکیب پروتئین های بزاق و نیز عادت به چرا نیز از عوامل اثر گذارند . مصرف گونه های خاصی چون غلات جوان ٬کلم ٬ نخود٬لوبیا٬ لگومها شبدرسفید و قرمز نیز در این زمینه موثر است .  

علایم بالینی و کالبد گشایی

لیس زدن به شکم ٬ تنگی نفس مشخص٬ خارج کردن زبان از دهان ٬ریزش بزاق ٬ خیز کیشه بیضه از علایم ظاهری وجود این بیماری است . در کالبد گشایی پس از تلف شدن دام پر خونی گره های لنفاوی سر و گردن ٬ پر خونی بخش فوقانی دستگاه تنفس ٬نرمی کلیه ها ٬پر خونی مخاط روده و گاهی موارد پارگی شکم و دیافراگم مشاهده میشود . تا چند ساعت پس از مرگ کف از بین میرود . لایه شاخی شکمبه به صورت ورقه ای کنده میشود و مخاط زیر آن به طور قابل توجهی پر خون به نظر میرسد . دامی که براثر نفخ زمین می خورد به زودی تلف میشود .

درمان :

در موارد خفیف می توان از راهنمایی های زیر استفاده کرد :

1-      با قرار دادن تکه ای چوب در دهان ترشح بزاق را تحریک کرد دو سمت این چوب از دوطرف فک های دام بیرون میباشد و با طنابی به سر دام بسته شود تا قابل خروج نباشد یا بلعیده نشود .

2-      از جوش شیرین به مقدار 15 تا 2 گرم در یک لیتر آب استفاده کرد و به دام خورانید .

3-      از روغن های غیر سمی مثل روغن های گیاهی به دام خورانیده شود .

4-      گاز را توسط لوله ای از بدن دام خارج کرد .

5-      از داروهای مربوطه همانند پولوگزالون٬ L46 و. استفاده نمود .

6-      مالیدن مخلوطی از روغن های غیر سمی با داروها به پهلوی دام ٬ با لیس زدن دام این مواد خورده میشود و اثر خویش را میگذارد .

7-      از روغن ها و داروهای فوق در آبخوری ها استفاده کرد .(مقدار روغن های گیاهی 24 تا 3 گرم به ازاء هر راس دام و یا 1%حجم آبخوری)

8-      از ترکیبات ضد نفخ در پلت های غذایی استفاده گردد .

9-      اسپری روغن های گیاهی بر روی علف ها و علوفه های مرتع انجام شود. البته بارندگی تا حد زیادی این روغن ها را خواهد شست .

1-   استفاده دایمی از روغن هامی تواند بر کیفیت شیر دام اثر گذار باشد . این روغن ها برجذب بتاکاروتن اثر منفی دارد به این ترتیب مقدار بتا کاروتن در شیر و کره کم می گردد و نیز مزه ٬بو و طعم شیر نیز تغییر خواهد یافت . از روغنهایی که اثر طلوب بر طعم و بو می گذارند می توان روغن کتان ٬سویاو ماهی را برد . روغن بادام زمینی و امولسیون پیه بهترین می باشند.

علت مرگ در بیماریهای نفخ

در گذشته جذب گازهای سمی چون H2S یا آمین های سمی چون هیستامین ها را علت مرگ می دانستند ولی به نظر میرسد اینها از عوامل ثانوی می باشند . علت اصلی مرگ اختلالات تنفسی-خونی و قلبی است که در اثر اتساع شکمبه ایجاد می شود . در گاوهای پرواری که کنسانتره زیادی مصرف میکنند و PH محیط شکمبه ای اسیدی تری دارند پایداری کف است . بیشترین پایداری در PH6 گزارش شده است .در گاوهای پرواری ترکیبات چهار تایی آمونیوم برای درمان استفاده میشود . با اضافه کردن 4% نمک به جیره غذایی می توان دام را وادار به خوردن آب کرد به این ترتیب جریان خروج مواد غذایی از شکمبه تسریع می یابد . عیب این کار این است که افزایش وزن دام کاهش می یابد .

دام را پس از مدتی گرسنگی نباید یکباره در معرض غذا قرار داد  . گاو مبتلا را در محیط تنگ قرار نداده و هرگز به پشت نخوابانیده . نگاهداری گاو در یک سراشیبی به گونه ای باشد که  سر دام بالاتر از بقیه بدن قرار گیرد ٬به این ترتیب خروج گاز از بدن دام تسریع میگردد .

همچنین نفخ در شیر دان به خاطر برگشتی شیر دان که بیماری تغذیه ای است ایجاد میشود . افزودن فرمالین (محلول 37% فرمالدئید )به مقدار 1%به مایعات جایگزین  شیر در غذای گوساله ها و بره ها بروز نفخ شکمبه را کاهش میدهد و خطرات جانی در سلامتی بره ها ندارد.

نفخ شکمبه در گوساله ها در سن کمتر از 5 هفتگی متداول نیست تا این زمان شکمبه هنوز حالت هوازی دارد ورورد شیر یا جانشین شونده های آن به شکمبه باکتری غیر هوازی را زیاد می کند و فرآورده های تخمیری آنها موجب نفخ می گردند . تغذیه شیر با سر پستانک کمک میکند که این نفخ ایجاد نشود .

در بررسی انجام شده در آمریکا نفخ جزء چهارمن عامل ایجاد کننده مرگ ناگهانی معرفی شده است.مطالعه ای روی 45 هزار گاو پرواری در ایالت کانزاس آمریکا میزان تلفات بخاطر نفخ را( .1 ) درصد نشان داده است که در آن ( .2 ) درصد گلاوها به نفخ شدید و ( .6 ) درصد آنها به نفخ خفیف تری مبتلا بودند.

گوساله ها، بره های شیر خوار ،اسب و گوسفند ، گاوشیری و پرواری به‌این بیماری‌مبتلا می گردند. گوسفند در مقابله باگاو مقاومتر است.

هوای سرد بويژه بارانی و پرباد، باعث اختلال در تنظيم حرارت بدن حيوان مي شود و باعث ايجاد زمينه های مناسب جهت ايجاد نفخ در حيوان مي شود.

نفخ در حیوانات چگونه بوجود می آید؟

پروتیینهای محلول برخی گیاهان مثل لگومینوزها که در سیتوپلاسم برگها موجودند باعث ایجاد کفی پایدار در محیط شکمبه ای می شود.وجود این کف از خروج گاز جلوگیری کرده و از عمل آروغ جلوگیری می کند به این ترتیب نفخ ایجاد می شود.

چه غذاهای باعث نفخ در حیوانات می شود؟

مصرف گونه های خاصی چون غلات جوان ٬کلم ٬ نخود ٬ لوبیا ٬ لگومها شبدرسفید و قرمز نیز در این زمینه موثر است .

سرعت بالای خوردن غذا ، رطوبت و نم درغذا می تواند در بروز نفخ کمک کند .یونجه خشک نیز میتواند باعث بروز نفخ شود غذا های نرم و آسیاب شده نیز میتوانند نفخ ایجاد کنند.

مراتع جوان وشاداب ، مراتع اوره پاشی شده و مصرف زیاد گلوکز، کلسیم ، منیزیم و مواد زیادنیتروژن دار به بروز نفخ کمک می کنند.

چه بیمارهایی باعث نفخ در حیوانات می شود؟

از بیماریهای عفونی غیر گوارشی که با اثر گذاری بر اعصاب یا دستگاه گوارش زمینه ساز بروز نفخند میتوان بیماریهای سل‌ و کزاز را برد .

در بیماری سل غدد لنفاوی مری متورم شده و با اعمال فشار خارجی بر مری مسیر آنرا مسدود می کند. در بیماری کزاز در گوساله ها با ایجاد اختلال در عصب واگ عمل ناودان مری مختل میگرد و این زمینه ساز بروز نفخ مزمن است.

از عوامل میکروبی شکمبه باکتریهای کپسول دار وپلی ساکاریدهای تولیدی آنها در بروز نفخ نقش بیشتری دارند.

خصوصیات فردی دام همانند اثر ژنتیک دام در ساختمان شکمبه و حرکات آن و ترکیب پروتیینهای بزاق و نیز عادت به چرا نیز از عوامل اثر گذارند.

نفخ در حیوانات به دو دسته تقسیم شده است

1. نفخ گازی:
اين نوع نفخ به علت فلج شدن اسفنکتر کارديا در اثر مواد سمی موجود در بعضی از گياهان (مانند اسيد سيانيدريک) و يا بسته شدن آن بوسيله انباشتگی غير طبيعی شکمبه، گاز توليد شده در قسمت بالای شکمبه جمع شده و قادر به خروج نمیباشد.2. نفخ کفی:
در اين نوع نفخ، گاز به شکل حبابهای کوچک به صورت کف در وسط تودههای غذايی در حال هضم محبوس مي باشد.
در هر دو شکل، نفخ به وسيله باد کردن غير مشخص مي شود . حرکات تنفسی (Left flank) طبيعی تهيگاه چپ افزايش مي يابد و به 6 حرکت در دقيقه مي رسد . حيوان سرپا است ولی بد تنفس مي کند و مخاطات آبی رنگ مي شود.

جهت پيشگيری مي بايست تغيير يک جيره غذای به جيره غذايی ديگر به آرامی صورت پذيرد و در هنگام انتقال دامها از چراگاه بدون لگومينه به چراگاههای غنی از آن، مي بايست از علوفه با کيفيت خوب استفاده شود و از چراندن گاوها در چراگاههای حاوی مواد لگومي نه خيلی جوان پرهيز شود.

همچنين در هوای بد و بارانی بهتر است از بردن دامها به چراگاه پرهيز شود . و پس از بردن دامها به چراگاههای لگومينه، بايد آﻧﻬا را تحت کنترل قرار داد.

لیس زدن به شکم، تنگی نفس مشخص،خارج کردن زبان از دهان، ریزش بزاق، خیز کیسه بیضه از علایم ظاهری وجود این بیماریی اند در کلبد گشایی پس از تلف شدن دام میتوان پرخونی گره ای لنفاوی سرو گردن، پرخونی بخش فوقانی دستگاه تنفسی، نرمی کلیه ها ، پرخونی مخاط روده و گاهی موارد پارگی شکم و دیافراگم دیده می شود.

تا چند ساعت پس از مرگ کف از بین میرود لایه شاخی شکمبه بصورت ورقه ای کنده میشود و مخاط زیر آن بطور قابل توجهی پر خون به نظر میرسد. دامی که بر اثر نفخ زمین خورد به زودی تلف می شود.

در موارد نفخ خفیف میتوان از راهنمایی های زیر استفاده کرد :

در گذشته جذب گازهای سمی چون h2s یا آمین های سمی چون هیستامین ها را علت مرگ می دانستند ولی به نظر میرسد اینها از عوامل ثانوی می باشند .

علت اصلی مرگ اختلالات تنفسی-خونی و قلبی است که در اثر اتساع شکمبه ایجاد می شود . در گاوهای پرواری که کنسانتره زیادی مصرف میکنند و ph محیط شکمبه ای اسیدی تری دارند پایداری کف است .

بیشترین پایداری در ph6 گزارش شده است .در گاوهای پرواری ترکیبات چهار تایی آمونیوم برای درمان استفاده میشود .

با اضافه کردن 4% نمک به جیره غذایی می توان دام را وادار به خوردن آب کرد به این ترتیب جریان خروج مواد غذایی از شکمبه تسریع می یابد . عیب این کار این است که افزایش وزن دام کاهش می یابد .

دام را پس از مدتی گرسنگی نباید یکباره در معرض غذا قرار داد . گاو مبتلا را در محیط تنگ قرار نداده و هرگز به پشت نخوابانیده .

نگاهداری گاو در یک سراشیبی به گونه ای باشد که سر دام بالاتر از بقیه بدن قرار گیرد ٬به این ترتیب خروج گاز از بدن دام تسریع میگردد .

همچنین نفخ در شیر دان به خاطر برگشتی شیر دان که بیماری تغذیه ای است ایجاد میشود .

افزودن فرمالین (محلول 37% فرمالدئید )به مقدار 1%به مایعات جایگزین شیر در غذای گوساله ها و بره ها بروز نفخ شکمبه را کاهش میدهد و خطرات جانی در سلامتی بره ها ندارد.

نفخ شکمبه در گوساله ها در سن کمتر از 5 هفتگی متداول نیست تا این زمان شکمبه هنوز حالت هوازی دارد ورورد شیر یا جانشین شونده های آن به شکمبه باکتری غیر هوازی را زیاد می کند.

فرآورده های تخمیری آنها موجب نفخ می گردند . تغذیه شیر با سر پستانک کمک میکند که این نفخ ایجاد نشود.

کاربر گرامی چنانچه در مورد ” درمان نفخ در حیوان ” سوالی داشتید. در پائین همین صفحه در قسمت نظرات با ما و دیگر کاربران به اشتراک بگذارید.

برای مطرح کردن سوالات پزشکی خود ، اینجا کلیک کنید

نفخ حالتی است در نشخوارکنندگان که در اثر تجمع گاز در محوطه شکمی بویژه در شکمبه و نگاری حاصل می شود گاز تولیدی عمدتا شامل دی اکسید کربن و متان است در حالت نفخ دام بیمار قادر به دفع تولید بالای این گاز ها از شکمبه به خارج نیست روشهای مدیریتی ذیل باعث کاهش بروز نفخ در دام ها می شود.

راهکار هایی برای پیش گیری:

1- خوراندن 5 الی 1 گرم پولکسالن دو مرتبه در روز به گاوهای شیری تا 12 ساعت می تواند حیوان را از ابتلا به نفخ مصون نگه دارد از این رو برای درمان باید تجویز آنرا تکرار کرد.

2- از مخلوط علف حبوبات (خلر) و علف مرتعی سبز خورده شده استفاده کنید.

3- در شروع فصل چرا در روزهای نخست فقط لازم است پس از چرای کوتاه، دام ها را از چراگاه خارج کنیم ولی تدریجا این مدت چرا را می توان افزایش داد تا اینکه پس از مدتی (2 الی 3 هفته) که سازگاری کامل پیدا کردند بتوانند تمام طول روز را بچرند.

4- در دورانی که احتمال می دهید گیاهان مرتعی در مرحله ای از رشد قرار دارند که تغذیه آنها موجب نفخ خواهد شد از چراندن گاوها در مرتع در این مدت خودداری کنید بویژه در موقع رشد سریع بقولاتی مانند لوبیا و باقالا و غیره.

5- برای دام هایی که در مرتع تعلیف می کنند مواد غذایی خشک نیز باید تدارک دیده شود این مواد در واقع محصولاتی نظیر علوفه خشبی با اندامی زبر و خشن شامل یونجه خشک و سودان گراس و غیره می توانند باشند اگر حیوان قبل از اینکه به چراگاه برود مقدار قابل ملاحظه ای از این مواد تغذیه کند موجب کاهش بروز نفخ خواهد شد

6- روغن های گیاهی خاصیت جلوگیری از نفخ را دارا می باشد (در کشور ما از روغن پارافین برای تامین این مقصود استفاده می شود و به دام مبتلا به نفخ این ماده بوسیله بطری خورانده می شود).

7- هیچگاه گاوها را در حالیکه گرسنه هستند به چراگاه نفرستید و یا اینکه یکباره علوفه سبز در اختیارشان قرار ندهید

8- نفخ های ملایم را بعضی اوئقات می توان با حرکت آرام دام در محوطه دامداری برطرف ساخت سر حیوان را باید رو به بالا گرفت و قطعه چوب صافی را نیز برای تحریک عمل جویدن در دهانش قرار داد تا از این طریق نفخ حاصله برطرف شود.در نفخ شدید حتما باید دامپزشک را مطلع کرد.

9- اگر با عملیات فوق واکنش مساعدی ملاحظه نشد باید به فوریت از شیلنگ لاستیکی استفاده کرد و آن را از راه دهان وارد دستگاه گوارش حیوان کرد طول شیلنگ (باغبانی) اگر حدود 2.13 الی 2.4 متر باشد مناسب است ولی برای گاوهای بزرگتر بهتر است شیلنگ های طویل تر انتخاب شوند شیلنگ هنگام ورود باید رو به بالا خمیدگی داشته باشد تا از دهان و مری گذر کند در غیر این صورت باعث ورود شیلنگ به نای ( وایجاد خفگی) می شود با فشار دادن انتهای خارجی شیلنگ انتهای داخلی شیلنگ یا نوک شیلنگ این امکان را پیدا می کند که وارد شکمبه شود و این کار نیاز به مهارت دارد.

روغن یا هر ماده ضد کف را می توان به وسیله شیلنگ وارد شکمبه کرد خوراندن در حدود یک فنجان روغن حیوانی یا نباتی موجب رفع کف تولید شده در شکمبه خواهد شد و با دفع مقدار زیادی گاز از طریق شیلنگ یا لوله لاستیکی همراه آروغ نفخ حاصله فروکش می نماید.

روش دیگر اینست که مواد ضد نفخی را مستقیما به داخل شکمبه تزریق نمود برای اینکار از یک سرنگ دارای سوزن بلند کمک می گیریم

وقتیکه هیچ یک از روش های فوق عملی نشد از ترو کار با غلاف مربوطه (trocar – cannula) استفاده می کنیماگر چه در این روش هم ممکن است بعلت مسدود شدن لوله تروکار این عمل همیشه موفقیت آمیز نباشد داروهای ضد نفخ را می توان با استفاده از تروکار یا سرنگ تزریقی به داخل شکمبه وارد کرد.

جهت دریافت اطلاعات تکمیلی تر به منبع ذیل مراجعه نمایید

ماخذ (با تخلیص) :گاو سالم (بیماری و سلامت گله گاوها) ،مولف:هوآرد دیری من، ترجمه: دکتر پرویز مزینی انتشارات چهر 13769