مقدار مصرف ویتامین b6 در بارداری

فصله

دانشکده علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری

دوره 1، شماره 3، زمستان 1391، صفحات 8 تا 13

مقایسه تاثیر کپسول زنجبیل و ویتامین B6 بر تهّوع و استفراغ بارداری

مقدار مصرف ویتامین b6 در بارداری

مژگان فیروزبخت 1*، مریم نیک پور2، شبنم امیدوار1، آزاده کیاپور3

تاریخ وصول: 7/3/1391 تاریخ پذیرش: 9/8/1391

چکیده

زمینه و هدف: تهوع و استفراغ از شایعترین عوارض دوران بارداری است که اغلب به دلیل عدم تمایل به مصرف داروهای شیمیایی مورد توجه قرار نمیگیرد. این مطالعه یک کارآزمایی بالینی دو سوکور است که با هدف بررسی تاثیر کپسول زنجبیل در درمان تهوع و استفراغ بارداری و مقایسه آن با ویتامین B6 و یک دارونما انجام شده است.

روش بررسی: در این مطالعه 12 نفر از زنان باردار تا هفته بیستم بار داری که دچار تهوع و استفراغ بوده و تا کنون تحت درمان قرار نگرفتهاند و به درمانگاه های شهرستان آمل مراجعه نمودند، به طور تصادفی انتخاب شده و سپس در سه گروه تقسیم شدند و تحت درمان زنجبیل و vitB6 و پلاسبو به مدت 4 روز قرار گرفتند، بعد از یک هفته درمان آنها پیگری شدند. روش جمع آوری اطلاعات پرسشه بود که شامل اطلاعات دموگرافیک افراد و بررسی شدت تهوع و استفراغ براساس یک نمودار دیداری (خطی به طول cm1، از بدون تهوع تا 1 شدیدترین تهوع) تقسیم بندی شده بود، 24 ساعت قبل از درمان و در 4 روز طی درمان بود. نتایج حاصل از پژوهش با استفاده از نرم افزار 18SPSS و آزمونهایANOVA، کروسکال و الیس، تی زوجی و رتبه علامتدار ویلکاکسون مورد بررسی قرار گرفت (5/p&lt).

یافته‌ها: نتایج حاصله بیانگر تاثیر زنجبیل در کاهش شدت تهوع و دفعات تهوع و استفراغ بارداری بود. در مقایسه با ویتامین B6 و دارونما تفاوت معنی داری بین سه گروه در کاهش شدت تهوع به دفعات تهوع و دفعات استفراغمشاهده نگردید؛ ولی در دریافت کنندگان زنجبیل، متوسط شدت تهوع در طی روزهای درمان، همواره کمتر از دریافت کنندگان پلاسبو بود.

بحث و نتیجه گیری: نتایج مطالعه بیانگر آنست که زنجبیل در درمان تهوع و استفراغ بارداری موثّر است.

واژگان کلیدی: تهّوع و استفراغ، بارداری، زنجبیل، ویتامین B6

مقدمه[1]

تهوع و استفراغ، شایعترین شکایت دوران بارداری بوده که تقریبا در 8-7% زنان باردار تجربه می‌شود(3،2،1). معمولاً از هفته 8-4 بعد از قاعدگی شروع شده، بیشترین شدّت آن در هفته 9 بوده و بعد از آن شروع به کاهش می‌کند و در اکثر موارد تا هفته 14 بهبود می‌یابد، در 2% افراد درتمام طول بارداری ادامه دارد (5و4).

این اختلال اگرچه در اکثر موارد در حد خفیف و متوسط است ولی می‌تواند سبب از بین رفتن آرامش مادر و خانواده او گردد. مرگ مادر به دلیل این عارضه بسیار نادر است و شیوعی در حدود 5/% دارد )شارلوت برونته نویسنده انگلیسی «جین‌ایر» شاید مشهورترین قربانی این عارضه بود که در سال 1855 به دنبال 4 ماه تهوع و استفراغ شدید بارداری[2] فوت نمود(، با این حال از شایعترین دلایل بستری ‌شدن مادر در هفته‌های نخست بارداری است(4) علیرغم آنکه تهوّع و استفراغ از عوارض بارداری محسوب می‌شود ولی نتیجهء حاملگی اغلب خوب است، بطوریکه میزان سقط جنین و تولد نوزاد کم وزن[3] کاهش می یابد(6).

از آنجا که تهوّع و استفراغ بارداری تدریجاً کاهش یافته و بهبودی می‌یابد در زنان، درمان با تأخیر انجام می‌شود و درمان آن معمولاً علامتی است.(7) درمان تهوع و استفراغ بستگی به شدت علائم آن دارد و می‌تواند به صورت تغییر در رژیم غذایی تا بستری شدن و حتی دریافت[4] TPN باشد(6) روشهای مختلف جهت درمان در دسترس است. مصرف ویتامین B6، آنتی هیستامین‌ها یا آنتاگونیست‌‌های گیرنده H1 (دیمن هیدرامین، دیمن‌هیدرینات) مسدود کننده دوپامین (متوکلوپرامید) و کورتیکوستروئید‌ها به عنوان آخرین قدم در درمان موارد شدید استفاده می‌شود(8).

زنان باردار به دلیل ترس از اثرات تراتوژنی تمایلی به مصرف دارو در طی بارداری ندارند. به دنبال تراژدی تالیدومید و بروز ناهنجاری فراوان، محدودیت مصرف دارو در حاملگی جدی گرفته شد. اگرچه استفادهء خردمندانه از دارو در بسیاری مواقع ضروری و عاقلانه است(9).

اخیراً‌ مصرف گیاهان دارویی به عنوان یک روش درمانی مورد توّجه فراوان است. سیر، بابونه، نعناع، بلوط دریایی و زنجبیل از جمله گیاهان مورد استفاده در درمان تهوع و استفراغ بارداری است.. زنجبیل بعنوان ادویه، تاریخچه، طولانی در مصارف غذایی و دارویی دارد. و در طب سنتی بخصوص در کشور‌های چین و ژاپن و هندوستان جهت درمان بیماریهای مختلف و بخصوص تهوع و استفراغ بارداری به کار می‌رود(11،1). چای زنجبیل، بیسکویت زنجبیل، کپسول زنجبیل به اشکال مختلف در دسترس زنجبیل می‌باشد(2). مصرف کپسول زنجبیل برای معده راحت‌تر و حاوی شکل خشک زنجبیل است که از ریشهء تازه آن موثر‌تر است(12).

مطالعات انجام شده توسط اسپیرماتو و یوتیا وانیچ1 بیانگر تاثیر زنجبیل در درمان تهوع واستفراغ بارداری بود(3،13،14) به دنبال مصرف زنجبیل هیچ موردی از سقط جنین یا افزایش نواقص مادرزادی و عوارض مادری مشاهده نشده است(2،4،13). با توجه به شیوع بالای این عارضه و عدم تمایل زنان باردار به مصرف داروهای شیمیایی، مطالعهء حاضر با هدف مقایسهء اثر کپسول زنجبیل، ویتامین B6 و پلاسبو در درمان تهوع و استفراغ بارداری در زنان باردار شهرستان آمل انجام شده است.

روش بررسی

این مطالعه یک کار آزمایی بالینی دوسوکور تصادفی است که بر روی 12 نفر از زنان باردار که سن حاملگی کمتر از 2 هفته داشته و دچار تهوع همراه یا بدون استفراغ بارداری بودند و به درمانگاه های منتخب شهرستان آمل مراجعه نمودند، صورت گرفته است. از آنجا که زنان باردار بخصوص در هفته های اول بارداری تمایل به مصرف دارو ندارند، حجم نمونهء مورد بررسی در هر گروه3 نفر در نظر گرفته شد که با محاسبهء حداقل 1% ریزش در هر گروه 4 نفر بر آورد گردید. زنان بارداری که دارای بیماری یا مشکل خاصی از قبیل فشار خون بالا، صرع، دیابت و یا حساسیت شناخته شده به زنجبیل بودند و یا به دلیل شدت تهوع و استفراغ، نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشتند یا امکان پیگیری آنان وجود نداشت، از مطالعه حذف شدند.

کپسول زنجبیل، ویتامین B6 و پلاسبو در آزمایشگاه فارماکولوژی در پوشش‌های مشابه بسته‌بندی و کدگذاری گردید و کد‌های داده شده تا پایان مطالعه، نزد مسؤول آزمایشگاه باقی ماند. بدین صورت بیمار و پژوهشگر از نوع داروی مصرفی بی‌اطلاع بودند. این داروها توسط ماماهای درمانگاه های منتخب شهرستان آمل(که آموزش لازم را دیده بودند) به زنان بارداری که دچار این عارضه بوده و تمایل به درمان داشتند، پس از آگاهی از شرکت در این کار آزمایی به طور تصادفی داده شدند. نحوهء مصرف دارو، 4 کپسول در روز به مدت 4 روز بود. به افراد مورد پژوهش آموزش لازم در مورد مصرف غذاهای کم حجم و افزایش دفعات مصرف و عدم مصرف مواد غذایی پرچرب داده شد.

ابزار جمع‌آوری اطلاعات پرسشه بود که توسط آن مشخصات دموگرافیک و وضعیت بارداری و شدّت تهوع و استفراغ قبل از مصرف دارو و در طی مصرف دارو سنجیده شد. تهوع به عنوان یک علامت ذهنی به دو روش، مورد سنجش قرار گرفت.

1- نمودار دیداری و 2- مقیاس لیکرت نمودار دیداری که خط مدرج cm 1که از (نشان دهنده موارد بدون تهوع) تا 1 (شدید‌ترین حالت تهوع) تقسیم‌بندی شده و واحد‌های پژوهش شدت تهوع خود را بر اساس این معیار مشخص می‌کردند. دفعات تهوع واستفراغ نیز بر اساس ثبت علامت مثبت (+) 24 ساعت قبل و در طی روزهای درمان مشخص گردید. یک هفته پس از مصرف دارو با استفاده از مقیاس لیکرت، پاسخ به درمان سنجیده شد.

اعتبار پرسشه با بررسی متون و مقالات علمی و تائید سه تن از اعضای هیأت علمی دانشگاه و پایایی آن با استفاده از آزمون test re test صورت پذیرفت ( 86/r ). داده‌های پژوهش حاضر با استفاده از نرم‌افزار 18SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای بررسی خصوصیات دموگرافیک و بارداری، واحدهای پژوهش از آزمونهایANOVA و کروسکال والیس و برای بررسی شدت و دفعات تهوع و استفراغ قبل و بعد از درمان از آزمونهای تی زوجی و رتبه علامتدار ویلکاکسون در سطح 5/&lt P استفاده شد.

یافته‌ها

در این مطالعه، 97 نفر تا پایان طول درمان درگروههای خود باقی ماندند (گروه A ویتامین B6، 35 نفر، گروه B پلاسبو 28 نفر و گروه C زنجبیل 24 نفر). خصوصیات فردی واحد‌های پژوهش در سه گروه تعیین گردید، این خصوصیات شامل سن، پاریتی، سن حاملگی، زمان شروع تهوع با استفاده از آزمون ANOVA و تحصیلات و شغل با استفاده از آزمون کروسکال والیس در سه گروه تفاوت معنی‌داری نداشت. شدت تهوع و دفعات استفراغ، قبل از مصرف دارو در هر سه گروه به ترتیب با استفاده از آزمونهای کروسکال والیس وANOVA حاکی از عدم تفاوت معنیدار بود. (جدول شماره 1)

جدول (1): خصوصیات دموگرافیک و بارداری در واحدهای پژوهش به تفکیک گروه ها

خصوصیات

Vit B6(n35)

(n28)پلاسبو

(n24)زنجبیل

مقدار مصرف ویتامین b6 در بارداری

P

سن (سال) (انحراف معیار±میانگین)

7/3 ± 3/24

2/5 ± 3/25

5/ ± 95/24

54/

پاریتی:

مولتی‌پار (درصد) تعداد

نولی‌پار (درصد) تعداد

(5/83%)29

(5/16%) 6

(%6/86)24

(4/1%)4

(2/82%)2

(6/16%)4

43/

سن حاملگی (هفته) (انحراف معیار±میانگین)

9/4 ± 9/8

6/3 ± 1/9

6/4 ± 1/9

73/

زمان شروع تهوع (هفته) (انحراف معیار±میانگین)

3/ ± 7/5

3/ ± 8/5

2/ ± 7/

34/

دفعات تهوع قبل از درمان (انحراف معیار±میانگین)

8/1 ± 5/2

7/3 ± 4

3/3 ± 5/3

34/

متوسط شدت تهوع قبل ازمصرف دارو (انحراف معیار±میانگین)

7/3 ± 8/5

1/3 ± 2/5

3/3 ± 5/3

55/

دفعات استفراغ در 24h قبل از درمان (انحراف معیار± میانگین)

4/1 ± 1/1

2/5 ± 1/1

1/4 ± 1/2

2/

تحصیلات

در حد خواند و نوشتن (درصد) تعداد

دیپلم و زیر دیپلم (درصد) تعداد

عالی (درصد) تعداد

( %2)7

( %5/65)23

( %5/14)5

(%32)9

(%57)16

(11%)3

(%5/26)7

(%8/61)15

(%7/11)2

43/

شغل

شاغل (درصد) تعداد

خانه‌دار (درصد) تعداد

( %7/5)2

( %4/91)32

(%)

(%1)28

(%8/5)3

(%1/94)21

52/

شدت تهوع قبل و بعد از درمان با استفاده از آزمون رتبه علامت دار ویلکاکسون در هر سه گروه معنیدار شد. همچنین دفعات استفراغ قبل و بعد از درمان با استفاده از آزمون تی زوجی در هر سه گروه معنیدار شد. نتایج حاکی از آن است که شدت تهوع و دفعات استفراغ بعد از مصرف دارو در هر سه گروه به طور معنی‌داری کاهش یافته بود. (جدول شماره 2)

جدول (2): مقایسه شدت تهوع واستفراغ در سه گروه قبل و بعد از درمان

گروه

قبل از درمان

بعد از درمان

P

میانگین

انحراف معیار

میانگین

انحراف معیار

(شدت تهوع)

Vit B6

پلاسبو

زنجبیل

8/5

2/5

6 7/3

15/3

31/3

5/

7/2

4/

88/

1/3

8/

/

(دفعات استفراغ)

Vit B6

پلاسبو

زنجبیل

1/1

7/1

1/2

4/1

5/2

1/2

5/

4/

8/

1/

8/

2/

13/

/

نتایج آزمون ANOVA برای دفعات استفراغ و آزمون کراسکال والیس برای شدت تهوع طی روزهای درمان نشان میدهد که بین سه گروه تفاوت معنی‌داری وجود نداشت؛ ولی در گروه پلاسبو شدت تهوع در طی روزهای درمان از دریافت کنندگان زنجبیل و ویتامین B6 بود. (جدول شماره3 )

جدول (3): مقایسه شدت تهوع و استفراغ در طی درمان

روز

گروه

1-

انحراف معیار±میانگین

2-

انحراف معیار±میانگین

3-

انحراف معیار±میانگین

4-

انحراف معیار±میانگین

(شدت تهوع)

Vit B6

پلاسبو

زنجبیل

(کروسکال والیس) p

(دفعات استفراغ)

Vit B6

پلاسبو

زنجبیل

ANOVA)) p

7/2±7/2

4/3±4/3

3/3±3/3

76/

1/1±9/

1/1±1/1

1/1±4/1

56/

7/2±7/2

1/3±1/3

1/1±8/

44/

7/±2/1

6/±8/

6/±1/1

46/

2/2±8/2

1/3±4/3

2±5/2

45/

6/±8/

5/±6/

5/±9/

92/

5/ ±8/

57/2±1/3

4/ ±8/

56/

5/±8/

4/±1/

4/±8/

82/

یک هفته بعد از شروع درمان، پیگیری وضعیت درمان واحد‌های پژوهش با استفاده از مقیاس لیکرت صورت گرفت. 2/32% دریافت کنندگان پلاسبو 8/8% دریافت کنندگان ویتامین B6 و 3/18% دریافت کنندگان زنجبیل شدت علائم بسیار بدتر و در 6/6% دریافت کنندگان زنجبیل، 7/42% دریافت کنندگان پلاسبو و 61% دریافت‌کنندگان ویتامین B6 شدت علائم بسیار بهتر شده بود.

46% دریافت کنندگان پلاسبو در مقابل 16% دریافت کنندگان B6 و 6/27% دریافت کنندگان زنجبیل در طی درمان، دچار مشکلاتی از قبیل درد معده، سوزش معده، سرگیجه و افزایش شدت تهوع و استفراغ شدند. افزایش شدت تهوع و استفراغ دریافت کنندگان پلاسبو در مواردی منجر به قطع دارو و استفاده از سایر روشهای درمانی گردید. دریافت کنندگان پلاسبو در8/23% ، در مقابل 4/19% در B6 و 8/9% در زنجبیل شدت تهوع افزایش یافت. در 2/1% دریافت کنندگان زنجبیل درد معده گزارش گردید.

بحث و نتیجه گیری

نتایج این مطالعه، بیانگر تاثیر زنجبیل بر تهوع و استفراغ بارداری است. بطوری که با مصرف کپسول زنجبیل، شدت و دفعات تهوع و استفراغ به طور معنی‌داری کاهش یافت. تفاوت معنی‌داری میان اثر زنجبیل و ویتامین B6 و پلاسبو در کاهش تهوع و استفراغ بارداری مشاهده نگردید. مطالعه انجام شده توسط اسپیرماتیو و همکاران(23) کاهش شدت تهوع و استفراغ را در مصرف کنندگان زنجبیل نشان داد. در این مطالعه، تفاوت معنی‌داری بین گروه دریافت کننده vitB6 و زنجبیل مشاهده نشد(14,13 ). همچنین در مطالعه, ویلت1 و همکاران (23) زنجبیل در کاهش تهوع و استفراغ بارداری موثر بود؛ اگر‌چه زنجبیل، سبب کاهش میانگین شدت تهوع و استفراغ بارداری شده بود، ولی این کاهش در مقایسه با اثر پلاسبو معنی دار نبود.

تاثیر زنجبیل بر درمان تهوع و استفراغ به دلیل خاصیت آنتی کولی نرژیک و ضد هیستامین آن است (11,12). نگرانی زنان باردار و خانواده‌های آنها از بروز ناهنجاری در جنین، به دنبال مصرف دارو به خصوص در ماه های نخست بارداری سبب تمایل بیشتری به مصرف داروی گیاهی در آنها گریده است (11,1). WHO نیز به منظور جامه عمل پوشاندن به شعار “بهداشت برای همه” تا سال 2، توسعهء طب سنّتی را مورد توجه قرار داده است یکی از نکات قابل توجّه در این بره، عدم رضایت از درمان‌های طب جدید به خصوص در باب عوارض جانبی دارو‌های شیمیایی است. استفاده از روش‌های طب سنتی سبب کاهش قابل توجه هزینه درمان و سهولت دست‌یابی و کاهش عوارض جانبی داروهای شیمیایی می‌گردد(15).

2/1% دریافت کنندگان زنجبیل در طی درمان، دچار مشکل شدند. عمده‌ترین مشکل آنها سوزش و درد معده و افزایش تهوع بلافاصله بعد از مصرف کپسول به دلیل شکل‌دارویی زنجبیل بود. بیات (1384). عوارض مصرف زنجبیل را در 6% افراد به صورت درد معده و سرگیجه بیان نمود. و اسپیرماتیو نیز در معده را در 4/9% دریافت کنندگان زنجبیل ذکر نمود(13,14).

به نظر می رسد یکی از مشکلات مصرف در بعضی از داروهای گیاهی به دلیل بو و مزهء بسیار تند یا شکل دارویی آنها باشد. استفاده از اشکال مناسب‌تر دارویی (مثلا قرص) سبب سهولت و استفاده از این ترکیبات خواهد شد.

سابقه سردرد میگرنی، مصرف غذا‌های پرچرب قبل از بارداری، جنین دختر، سن پایین، حاملگی اول، چاقی استرس، سابقه تهوع در حاملگی قبلی و یا در مادر و خواهر و خانه‌دار بودن از عوامل تشدید تهوع در بارداری محسوب می شود(7). توجه خصوصیات فردی و روانی افراد در درمان این عارضه بارداری بسیار مهم است. استفاده از روشهای آموزشی بخصوص در ارتباط با تغذیهء مناسب و صحیح و پشتیبانی روحی زن باردار توسط اعضای خانواده و کادر بهداشتی درمانی و بعضاً مشاوره روانی می‌تواند به عنوان بخشی از بره درمانی در این بیماران قرار گیرد. از محدودیت های این پژوهش عدم کنترل مصرف کامل دارو توسط واحدهای پژوهش بود که منجر به خروج تعداد زیادی از واحدهای پژوهش از مطالعه بود. اگرچه مطالعات مختلف عارضه مادری یا جنین خاصی را در مصرف کنندگان زنجبیل گزارش ننموده است؛ ولی نیاز به مطالعات برای بررسی اثرات احتمالی و تعیین دوز مناسب و حتی شکل مناسب دارویی است. نتایج حاصل از این مطالعه بیانگر تاثیر مصرف زنجبیل در کاهش تهوع و استفراغ بارداری است و می‌توان از آن به عنوان یک روش ساده و مناسب و در دسترس استفاده نمود.

تشکر و قدردانی

مقالهء حاصل طرح تحقیقاتی با همین عنوان، مصوّب کمیته تحقیقات و اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی بابل به شماره 3517 مورخ 2/7 /9 می باشد. ضمن تشکر از همکاری معاونت محترم پژوهش، از کلیه زنان باردار و همکاران شرکت کننده در جمع آوری اطلاعات قدردانی می شود.

References

1. Abolghasemi S, Razmjoo N. effectiveness of Ginger in nausea and vomiting during pregnancy. Journal Of Babol University of Medical science. 24 6(3):17-2.[Persian]

2. Jewell D, Young G, Intervention for neausea 1.

3. Vutyavanich T, Theeratana K,. Ginger for neausea and vomiting in pregnancy: Randomized Double- Masked- placebo- Control trial. Obstetrics 97:511-582.

4. Borreli F, Capasso R. Effectiveness and safety of ginger in the treatment of pregnancy Induced neausea and vomiting. American college of obstetrics 15 (5): 849.856.

5. Locroix R, Eason E, Melzack R, Neausea and Vomiting during pregnancy: A prospective study of it is frequency intensity and patterns of change. Am j obstet 183:931-937.

6. Portnoi G, Chng LA, Karimi-Tabesh L. prospective comparative study of the safety and effectiveness of ginger for treatment of neausea and vomiting in pregnancy. Am J obstet Gynecol. 24 19 (4): 114.

7. Mitzi M. Neausea and vomiting of pregnancy: An Evidence- based Review. 24 312-328.

8. Conver E. Over the counter priduscts: Nonpreion medications. Nutraceuticals and Herbal Agent. Clinical obstitrics 45(1). 89-98.

9. Willett S, Karen E, Ekangaki A. Effect of a ginger extract on pregnancy. Induce neausea a randomized controlled trial Australlia and Newsland journal of obstetrics 43(2). 139.

1. Kathryn L, Grant pharm D. Alternative therapies: Ginger. Am. j Heallh. Sys pharm. 2 57(1): 945-947.

11. AlAchi A. A current look at Ginger use. Pharmacist U.S.A web site. http://www.uspharmacist.com/ oldform.asp. Dec 2, 211. Cited on 5th. Nov, 211.

12. Pizzorno J, Murray M. Text book of Natural medicine. 1999, churchill living stone. 125. 129.

13. Spiramote M, Lekhyanda N, Willetts KE, Ekangaki A. Effect of ginger extract on pregnancy induce neausea. A randomized Controlled trial. J obstet Gynecol. 23 43(2): 139-44.

14. Spiramote M, Lekhyand N, A randomized comparison of ginger and vitB6 in the treament of neausea and vomiting of pregnancg. 23 86(9): 846-53.

15. Nasseri M. Development of traditional medicine based on W.H.O guidance. Medical Danesh: Biomanthly Journal of Shahed University. 2411(52):53-66.[Persian].

[1]. گروه مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه آزاد اسلامی بابل

*(نویسنده مسؤول)

2. کارشناس ارشد مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی بابل

3. گروه علوم پایه، دانشکده علوم پایه، دانشگاه آزاد اسلامی بابل، ایران

[2]. Hyperemesis

[3]. Low Birth Weight (LBW)

[4]. Total Parentral Nutrition

1. Spirmatoe and Vutyavanich

1. Willtt

اگرچه در برخی بارداری‌ها که جنین و جفت رشد مناسبی ندارند و سطح هورمون‌های بارداری پایین است خانم‌ها دچار تهوع و استفراغ نمی‌شوند اما بسیاری از آن‌ها هم بدون ابتلا به تهوع و استفراغ، دوران بارداری را پشت سر می‌گذارند و صاحب فرزندی سالم می‌شوند. متخصصان می‌گویند هنوز درمانی قطعی برای بیماری صبحگاهی (تهوع و استفراغ 3 ماهه اول بارداری) کشف نشده و راه‌حل‌های موجود در برخی خانم‌ها موثر و در بعضی دیگر بی‌نتیجه‌اند اما به طور کلی این ناراحتی برای جنین خطری ندارد و خانم‌ها بعد از پایان 3 ماهه اول می‌توانند از تمام لحظه های خاطره‌انگیز بارداری لذت ببرند. گفت‌وگوی زیر با دکتر شیرین نیرومنش متخصص زنان و زایمان و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره روش‌های مقابله با این بیماری صبحگاهی است.

مقدار مصرف ویتامین b6 در بارداری

یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های خانم‌های باردار این است که تهوع و استفراغ مانع دریافت مواد غذایی به وسیله جنین شود. این نگرانی تا چه اندازه صحت دارد؟

این نگرانی بی مورد است. برخی خانم‌های باردار مدام خود را وزن می‌کنند و از اینکه باردارند اما افزایش وزن نداشته‌اند، نگران می‌شوند اما در 3 ماهه اول، جنین کوچک است و قرار نیست وزن خانم باردار از 1 کیلوگرم زیاد شود اما اگر خانمی مشکل تهوع و استفراغ داشته باشد، باید مراقب وزنش باشد و اگر ناگهان چند کیلوگرم وزن کم کرد، حتماً به متخصص زنان مراجعه کند تا با تجویز مکمل و سرم آب و الکترولیت‌های از دست رفته بدنش جبران شود.

حالا اگر خانمی با مواد غذایی مشکل داشته باشد چه کند؟

حتماً باید به متخصص زنان مراجعه کند تا مکمل‌های غذایی لازم برایش تجویز شود. غذاهای بی‌بو و بی‌مزه بخورد حتی می‌تواند هنگام غذا خوردن چشم‌هایش را ببندد.

به غیر از مهم‌ترین علت تهوع که همان هورمون‌های بارداری است چه عوامل دیگری می‌توانند این واکنش را تحریک کنند؟

گرما، خفقان‌آور بودن محیط، کوچکی یا به‌هم‌ریختگی اتاق، بوی تند و سنگین عطر، تکان‌های شدید در خودرو و نورهای زننده و چشمک‌زن می‌توانند باعث تحریک تهوع و استفراغ خانم باردار شوند.

تهوع در حالت خستگی، شدیدتر می‌شود بنابراین اگر خسته‌اید، استراحت کنید. می‌توانید یک فیلم خوشایند و انرژی دهنده تماشا کنید البته بهتر است فیلم در مورد غذا، رستوران یا چیزی که به آن حساسیت دارید، نباشد.

این روزها هوای تهران به شدت آلوده است. آیا این آلودگی می‌تواند باعث تشدید بیماری صبحگاهی خانم‌های باردار شود؟

تحقیق یا سندی علمی درباره تأثیر آلودگی هوا بر شدت بیماری صبحگاهی وجود ندارد اما مسلماً کاهش غلظت اکسیژن و میزان بالای آلاینده‌ها در هوای شهرهای صنعتی ایجاب می‌کند زنان باردار کمتر از منزل خارج شوند نه فقط برای کاهش تهوع بلکه این وضعیت هوا اصلاً برای سلامت زن باردار و جنینش مناسب نیست.

گاهی در فضای پر ازدحامی مثل مترو یا به طور کلی فضاهایی که غلظت اکسیژن آن پایین است، یک فرد عادی هم احساس ناخوشایندی پیدا می‌کند، آیا درست است که در این موارد خانم باردار برای پیشگیری از تهوع از اسپری‌های اکسیژن که در داروخانه‌ها عرضه می‌شود، استفاده کند؟

نه. هیچ نیازی به استفاده از این اسپری‌ها نیست. خانم باردار بهتر است در محل‌هایی که هوای مناسبی ندارد رفت و آمد نداشته باشد. اگر هم هوای محیط‌های پرازدحام مثل مترو، بانک یا برای او سنگین است، سعی کند در ساعت‌های خلوت روز به آن مکان‌ها برود. این محیط‌ها می‌تواند باعث تشدید تهوع خانم باردار شود نه کمبود اکسیژن.

درمان طبی تهوع و استفراغ زنان باردار چیست؟

معمولاً ویتامین 6‌B باعث کاهش حالت تهوع می‌شود. البته این ویتامین و دیگر داروها نباید خودسرانه مصرف شوند زیرا مقادیر بیش از حد آن‌ها در دوران بارداری باعث کرختی و آسیب‌رسانی به بافت‌های عصبی بدن و جنین در حال رشد می‌شود.

درمان‌های گیاهی برای رفع تهوع و استفراغ بارداری وجود دارد؟

بله. مصرف زنجبیل در رفع حالت تهوع بسیار موثر است و می‌توان از انواع صنعتی، خشک یا تازه زنجبیل استفاده کرد. البته دمنوش زنجبیل تازه اثر بهتری دارد. این اثر زنجبیل در تمام منابع علمی درج شده اما در مورد تأثیر گیاهان دیگر چون اسطوخودوس، آویشن و رازیانه چیزی در منابع علمی ذکر نشده است.

مصرف زنجبیل در رفع حالت تهوع بسیار موثر است و می‌توان از انواع صنعتی،

خشک یا تازه زنجبیل استفاده کرد. البته دمنوش زنجبیل تازه اثر بهتری دارد

حالا اگر خانمی با هیچ‌یک از این درمان‌ها بهبود نیافت چه کند؟

تهوع و استفراغ درصد کمی از خانم‌های باردار آنقدر شدید است که مهار آن با روش‌های موجود به راحتی مقدور نیست. در این موارد متخصص زنان برای سنجش سطح الکترولیت‌های بدن خانم باردار از او آزمایش می‌گیرد و ممکن است در بیمارستان بستری‌اش کند.

آیا نکته‌های تغذیه‌ای می‌تواند این مشکل را تسکین دهد؟

بله، مثلاً با مصرف وعده‌های غذایی سبک و متعدد در طول روز به طوری که معده اصلاً خالی نماند، مصرف کربوهیدرات یا مواد غذایی پروتئینی، داشتن بیسکویت ساده کنار تخت و خوردن تکه‌ای از آن هنگام تهوع شبانه یا به محض بیداری صبحگاه و قبل از بلند شدن، اجتناب از مصرف خوراکی‌های بودار و محرک حالت تهوع، پرهیز از خوردن غذاهای چرب زیرا هضم آن‌ها طول می‌کشد، مصرف کافی مایعات (روزی 5/1 لیتر مایعات) و در صورت شدید بودن استفراغ، مصرف نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت (قند، نمک و پتاسیم) تا تعادل آب و الکترولیت‌های بدن برقرار شود اما خانم باردار نباید آنقدر آب بخورد که معده‌اش پر شود و حتی میل به غذا خوردن را هم از دست بدهد. مصرف مکمل‌ها همراه غذا نیز از تهوع پیشگیری می‌کند. مصرف مرکبات تازه با غذا و اجتناب از مصرف مکمل آهن در 3 ماهه اول نیز که باعث یبوست، تهوع و استفراغ می‌شود، تأثیر بسیاری دارد.