کم‌خونی فقر آهن، بیماری بسیار شایعی در تمام جوامع است، بخصوص خانم‌ها که به دلیل عادت ماهانه خود مقداری خون از دست می‌دهند، در معرض این بیماری هستند.
عوارض کپسول آهن خارجی
اما آیا همه کم‌خونی‌ها به دلیل فقر آهن است؟
در سال‌های اخیر، تبلیغات روزافزون شرکت‌های دارویی برای جلب مشتری، این اشتباه را رواج داده است که هر بیمار کم‌خونی را باید دچار کمبود آهن دانست و متاسفانه بسیاری از بیماران دچار کم‌خونی بدون این که نوع کم‌خونی و وجود کمبود آهن در آنان اثبات شود، به مصرف آهن روی می‌آورند.
در این مبحث به نکات مهمی در مورد سودها و زیان‌های درمان با مکمل آهن خواهیم پرداخت.
در مجموع حدود چهار گرم آهن در کل بدن وجود دارد که نیمی از آهن، یعنی دو گرم در ساختمان هموگلوبین و میوگلوبین که مواد تشکیل‌دهنده گلبول‌های قرمز و عضلات است، به کار رفته و بقیه آن در کبد و دیگر اندام‌ها ذخیره شده است.
از آنجا که تعداد کمی از غذاهای مصرفی دارای آهن قابل توجهی است، سیستم دقیقی در بدن طراحی شده است که سلول‌های قرمز خون و سلول‌های عضلانی که منابع اصلی آهن در بدن هستند، زمان فرسودگی به شکلی از رده خارج می‌شود که آهن موجود در آنها دوباره به چرخه طبیعی بدن برمی‌گردد و تنها بخش کوچکی از آن دفع شود.
به این ترتیب در حالت عادی، یعنی تا زمانی که خونریزی وجود ندارد، بدن نیازمند مصرف مواد حاوی آهن کمی است.
اگر فرض کنیم یک خانم به طور متوسط 8 سی‌سی خون را در یک سیکل ماهانه از دست بدهد، این میزان خون معادل حدود 5 میلی‌گرم آهن است که باعث می‌شود نیاز او دو برابر فردی شود که خونریزی ماهانه ندارد.
به این ترتیب این دسته از خانم‌ها نیازمند مصرف غذاهای حاوی آهن بیشتری هستند. این غذاها شامل جگر سیاه، قلوه و نیز گوشت‌های قرمز می‌شود. البته سبزیجاتی مثل جعفری، عدس و اسفناج نیز حاوی آهن است که چندان قابل توجه نیست.
بر اساس این توضیحات مشخص است که فقط بخش خاصی از جوامع کمبود آهن هستند و بقیه به شرط سلامت دستگاه گوارش، چندان در معرض این کمبود نیستند.
اکنون به سوال اول بازمی‌گردیم: آیا می‌توانیم هرگاه کم‌خونی را تشخیص دادیم ابتدا به بیمار توصیه کنیم مدتی قرص آهن مصرف کند تا شاید کم‌خونی او برطرف شود؟
جواب این سوال قطعا منفی است و باید تاکید شود که در بسیاری اوقات، بیماریهای دیگری مسئول کم‌خونی است و مصرف اشتباهی آهن نه‌تنها آنها را درمان نمی‌کند، بلکه با زیاد شدن میزان آهن در بدن، فرد دچار افت قدرت ایمنی شده و مستعد عفونت می‌شود.
این مشکل زمانی تشدید می‌شود که وقتی فرد با مصرف آهن کم‌خونی‌اش درمان نمی شود، به اشتباه میزان دارو را زیاد کرده و مدت طولانی به مصرف آن ادامه می دهد که در این صورت با رسوب آهن در کبد، لوزالمعده، قلب و مفاصل این اندام‌ها دچار آسیب‌های شدید و خطرناک می‌شوند.
تجمع بیش از حد آهن در بدن، بیماری هموکروماتوز (Hemochromatosis) را ایجاد می‌کند. برای آشنایی با این بیماری روی آن کلیک کنید.
مکمل‌های آهن را همراه با غذا مصرف نکنید
مکمل آهن همراه با غذا یا بلافاصله قبل و بعد از غذا نباید مصرف شود، زیرا در این صورت با دیگر عناصر غذایی تداخل پیدا کرده و از میزان جذب آن کاسته می‌شود.
اگر بلافاصله بعد از مصرف ماست، شیر یا فرآورده‌های لبنی، مکمل آهن استفاده شود، آهن در دستگاه گوارش با کلسیم موجود در لبنیات تداخل جذب پیدا کرده و به طور کلی از جذب آهن کاسته می‌شود.
در ضمن مکمل‌های دارویی را فقط باید با تجویز پزشک استفاده کرد.
اگر بیش از اندازه مکمل آهن مصرف شود مشکل چندانی ایجاد نمی‌شود، اما در مبتلایان به تالاسمی به هیچ عنوان مکمل آهن توصیه نمی‌شود، چرا که غلظت خون در این افراد را بالا می‌برد.
داروهای مکمل خارجی املاح ارگانیک دارند و بدن راحت‌تر آنها را تحمل می‌کند، اما در مکمل‌های ایرانی املاح کانی وجود دارد و ممکن است در بعضی افراد عوارضی چون استفراغ و تهوع داشته باشد.
عوارض کپسول آهن خارجی
فرآوری: نیره ولدخانی
بخش سلامت تبیان
جام جم – دکتر رضا کریمی، متخصص بیماریهای داخلی
ایسنا- دکتر خیرالله غلامی، رئیس انجمن داروسازان بالینی ایران
مطالب مرتبط :
آهن زیاد به بدن آسیب می رساند
تداخل داروها با آهن
نیاز به آهن در بارداری
چگونگی دادن قطره آهن به کودکان
تاثیر لبنیات بر جذب آهن
کم خونی فقر آهن و علائم آن
درمان کم خونی ناشی از فقر آهن
خودسرانه قرص آهن نخورید
مصرف خودسرانه ی قرص آهن منجر به رسوب کبدی می شود
مصرف زیاد قرص های آهن، بدون انجام آزمایش خون که نشان دهنده ی نیاز بدن به آهن باشد، منجر به بروز مشکلاتی در دستگاه کبدی فرد می شود.
آزمایش آهن پلاسمای خون، آزمایش میزان تراکم هموگلوبین در جریان خون و آزمایش فریتین، 3 آزمایشی است که کمبود این عنصر را در بدن نشان می دهد.
دکتر بهروز میردامادی، متخصص بیماریهای خونی گفت: با مصرف نابه‌جای قرص های حاوی آهن، این ماده راهی برای خروج سریع از بدن نداشته و در بافت های بدن رسوب می کند.
عوارض کپسول آهن خارجی
وی افزود: یکی از مشکلات شایع در بین مردم ایران به ویژه زنان، فقر آهن در بدن است، هم اکنون نیز حدود 7 تا 75 درصد از زنان از فقر آهن رنج می برند و بسیاری از این افراد در حالی با مصرف خودسرانه قرص ها و دارو های حاوی آهن به خوددرمانی می پردازند که مصرف این دارو ها با عوارضی چون رسوب آهن به ویژه در کبد و استخوان ها همراه است.
میردامادی با اشاره به عوامل کاهش گلبول های موجود در خون تصریح کرد: ظروف آلومینیومی که برای پخت غذا استفاده می شود، آهن قابل جذب مواد غذایی را به طور چشمگیری کاهش می دهد و رژیم های غیر علمی و سوء تغذیه نیز می تواند از عوامل مهم کاهش گلبول های قرمز و فقر آهن در بدن به ویژه برای زنان شود.
این متخصص بیماری های خونی بیان داشت: افراد جامعه در ایران از عوارض این دارو ها اطلاعی ندارند و به خوددرمانی می پردازند؛ غافل از این که با مصرف خودسرانه این قبیل دارو ها بعد از مدتی مقدار آهن مورد نیاز خون بالا می رود، مولکول های آهن به صورت رسوب به ویژه در کبد مشاهده می شود و در نقاط مختلف بدن رسوب می کند و صدمات جدی و جبران ناپذیری به کبد و مغز استخوان وارد می کند.
میردامادی با اشاره به استفاده از داروهای آهن تنها با تجویز پزشک اظهار داشت: به دلیل بالا بودن آهن در این نوع دارو ها نسبت به مواد غذایی، اگر شرایط صحیح مصرف این داروها رعایت نشود، عوارض جانبی زیادی برای بدن به وجود می آورد، بنابراین توصیه می شود برای جبران کمبود و فقر آهن در بدن، از مواد طبیعی استفاده شده و فقط درصورت تشخیص پزشک معالج، دارو مصرف شود.
وی با توجه به علل بروز کم خونی در بدن ادامه داد: از مهم ترین مواد مغذی برای خون سازی که کمبود آن ها سبب بروز کم خونی می شود می توان به آهن، ویتامین B12 و اسید فولیک اشاره کرد که از بین آن ها کم خونی ناشی از فقر آهن یکی از شایع ترین کم خونی های تغذیه‌ای است.
این متخصص بیماری های خونی به فارس گفت: میزان آهن در بدن همیشه از طریق جذب آهن از روده و مقداری که از بدن دفع می شود در حد ثابتی نگه داشته می شود، بنابراین اگر میزان دفع از حد نرمال و مقدار جذب آن شود، ذخیره آهن بیمار کاهش می یابد و کم خونی و فقر آهن، پدید می آید.
وی با اشاره به بررسی دقیق و حل مشکل علت کمبود آهن در بدن به همراه درمان افزود: در کم خونی فقر آهن، معمولا اندازه گلبول های قرمز کوچک تر از حد معمول بوده و گلبول ها کم رنگ تر هستند، همچنین تشخیص دقیق تر آن با آزمایش خون و اندازه گیری مواد خاصی که در خون بوده صورت می گیرد و باید توجه داشت همیشه به همراه درمان، علت کمبود آهن نیز بررسی شود.
مکمل های آهن مصرف را در بین ایرانیان دارد
در حال حاضر به گفته کارشناسان، مکمل های آهن در میان انواع مکمل های غذایی، بیشترین موارد مصرف، حتی مصرف خودسرانه، را در بین شهروندان ایرانی دارد. برای همین است که تاکید مداوم کارشناسان بر این است که مکمل ها تنها زیر نظر پزشک استفاده شود.
با این که به گفته متخصصان، بیش از آن که مردم دنیا از پروتئین، قند و چربی آسیب ببینند، از فقر آهن آسیب می بینند، به تازگی محققان کشور دریافته اند چنانچه زنان سالم و آن گروهی که دچار کم خونی و فقر آهن نیستند، در دوران بارداری به طور مرتب از قرص های مکمل آهن استفاده کنند، در معرض فشار خون بالا و تولد جنین نارس قرار می گیرند.
دکتر سعیده ضیایی، متخصص زنان ونازایی دراین خصوص به همشهری گفت: گرچه شواهد بی شماری وجود دارد که نشان می دهد مصرف مکمل آهن به طور قابل توجهی آثار مثبتی بر وضعیت آهن زنان باردار به هنگام زایمان و پس از آن دارد اما از سوی دیگر، تحقیقات جدید، ارتباط سطوح بالاتر هموگلوبین را با افزایش خطر کوچکی جنین برای سن بارداری، مرده زایی، هیپرتانسیون ناشی از بارداری، محدودیت رشد داخل رحمی، وزن کم هنگام تولد، تولد پیش از موعد و مرگ هنگام زایمان نشان داده‌اند.
وی افزود: تحقیقات محققان دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تربیت مدرس حاکی از آن است که مصرف مکمل آهن با کند کردن جریان افت فیزیولوژیک غلظت هموگلوبین و هماتوکریت و فریتین طی بارداری در زنان در 3 ماهه دوم که احتمالاً با افزایش ناسب حجم پلاسما مواجه هستند، به دلیل عدم رقیق شدگی مناسب خون و در نهایت صدمه به گردش خون رحمی جفتی، آن ها را در معرض افزایش خطر تولد نوزاد کم وزن قرار می دهد. زنان بارداری که کم خون نیستند و تا حدی هم مبتلا به پُرخونی هستند، اصلاً نیازی به قرص آهن ندارند و ما به این افراد فقط مصرف اسید فولیک و مولتی ویتامین ها را توصیه می کنیم.
این متخصص با اشاره به این که کم خونی با کم آهنی متفاوت است، گفت: کم خونی ناشی از فقر آهن در زنان باردار، زنان شیرده و افراد سالمند دیده می شود که این گروه ها بدون انجام آزمایش خون می توانند قرص آهن مصرف کنند.
کمبود آهن در کسانی که دچار مشکلات دستگاه گوارشی از جمله زخم معده هستند نیز دیده می شود. وی یادآور شد: افسردگی، خستگی، ضربان تند قلب، سبکی سر، کاهش فشار خون و در مراحل حاد، حالت هایی چون زخم های دهان و تغییر شکل ناخن از جمله علائم و نشانه های کمبود آهن است.
مریم غفاری
برای شرکت در بحث های انجمن سایت مرتبط با بهداشت و سلامت، اینجا را کلیک کنید.
قرص آهن فقط با تجویز پزشک
فورا بعد از غذا چای ننوشید
مکمل آهن و روی در بارداری
غنی سازی آرد گندم با آهن
راه های درمان کم خونی
تغذیه در كم خونی ناشی از فقر آهن
کم خونی فقر آهن و علائم آن
درمان کم خونی ناشی از فقر آهن
از هر 5 زن، یکی کم خون است
كم خونی ناشی از فقر آهن
قطره آهن در هوش نوزادان مؤثر است
بیماری نقص لوله عصبی نوزادان در اثر کمبود اسید فولیک در بارداری
عوارض کپسول آهن خارجی
بخش تغذیه و سلامت تبیان
9