کورتون، فواید و مضرات

  مقدمه:

  کورتون ها داروهای بسیار محبوبی بین پزشکان و بیماران هستند، چرا که علائم را به خوبی کاهش می دهند و به همین دلیل بسیار پرمصرف هستند. اما متاسفانه گاهی بدون توجه به عوارض آنها به صورت بی رویه استفاده می شوند. این مسئله تا جایی پیش رفته که دگزامتازون تزریقی شایع ترین داروی تجویزی در کل نسخ دارویی کشور است و کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی داروی وزارت بهداشت با در نظر گرفتن میزان مصرف این داروها در سایر کشورها معتقد است این میزان تجویز دگزامتازون با جمعیت کشور و وضع اپیدمیولوژیک بیماریهای التهابی همخوانی ندارد.

  این داروهای محبوب می توانند عوارض جانبی زیادی داشته باشند. عوارض داروهای کورتونی به میزان و مدت مصرف آنها بستگی دارد. هر چه مقدار و مدت درمان باشد عوارض آن خواهد بود.توجه داشته باشید پزشکان با توجه به منافع و زیانهای دارو تصمیم به تجویز آن می گیرند، اما گاهی اصرار بیمار به تجویز داروی تزریقی و یا بهبود سریع علائم بیماری موجب می شود پزشک از این گروه دارویی، دارو تجویز کند.

عوارض کورتون بر روی پوست

  اثرات درمانی کورتیکواستروئیدها:

    کورتیکواستروئیدها جهت تسکین التهاب ایجاد شده در نواحی مختلف بدن به کار می روند. آنها باعث کاهش تورم، قرمزی، خارش و واکنشهای آلرژیک می شوند. همچنین به عنوان بخشی از پروسه درمانی در بیماریهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرند مانند آلرژیهای شدید یا مشکلات پوستی، آسم، آرتریت و برخی بیماریهای دیگر که توسط پزشک تشخیص داده می شود.

  کورتیکواستروئیدها داروهای بسیار قوی هستند که در کنار اثرات سودمندشان برای درمان بیماریهای مختلف، عوارض جانبی گوناگون و گاهی خطرناک دارند.

  عوارض جانبی کورتیکواستروئیدها:

  * کورتیکواستروئیدها باعث کاهش مقاومت بدن در برابر عفونت می شوند. همچنین در صورت ابتلا فرد به عفونت می توانند درمان را سخت تر کنند.

  * کورتیکواستروئیدها مانع فعالیت سلولهایی می شوند که در استخوان سازی و رسوب کلسیم در استخوانها نقش دارند، از سوی دیگر در جذب کلسیم نیز تداخل ایجاد می کنند که این دو فرآیند موجب پوکی استخوان و یا تشدید آن می شود.

  * افزایش اشتها از عوارض جانبی دیگر کورتونها است که به همین دلیل به کسانی که تحت درمان با کورتون قرار می گیرند توصیه می شود غذاهای کم کالری استفاده کنند.

  * مشکلات چشمی مانند کاهش بینایی در اثر ابتلا به آب مروارید و گلوکوم (آب سیاه) در مصرف طولانی مدت کورتون از عوارض دیگر آن است.

  * تغییر رنگ پوست در اثر استفاده از پمادهای حاوی کورتیکواستروئید

  * استفاده مکرر از کورتونها باعث تحلیل رفتن عضلات می شود. به دلیل تخریب پروتئین های بدن پروتئین غذایی فرد باید حتی الامکان بالا باشد.

  * از عوارض دیگر کورتونها افزایش میزان چربی است. این حالت بعلاوه تورم بدن باعث پف کردن صورت فرد شده و علامتی به صورت ماه ( Moon Face ) ایجاد می کند. (مثل ماه گرد می شود)

  * کورتیکواستروئیدها با دفع پتاسیم و جذب سدیم موجب تورم می شوند. مصرف نمک در این بیماران این عارضه را تشدید می کند. رژیم غذایی چنین افرادی در حد امکان باید بدون نمک باشد. این عارضه باعث بالا رفتن فشار خون و ایجاد بیماری پرفشاری خون در افراد مستعد می شود که خود عاملی برای بروز مشکلات قلبی عروقی دیگر است.

  * از دیگر مشکلات مصرف این داروها ایجاد وابستگی فیزیکی به آنها در دوزهای بالا و دوره های طولانی مدت است که به همین دلیل در صورت مصرف طولانی مدت از قطع یکباره و ناگهانی آنها به شدت باید اجتناب شود.

  * علاوه بر اینها استفاده از کورتیکواستروئیدها می تواند موجب سردرد، سرگیجه، عصبانیت، افسردگی، هیجان پذیری، درد یا ضعف عضلانی، افزایش تعریق، تشنگی شدید، کبود شدگی غیر طبیعی، اختلال در قاعدگی، اختلال در خواب، ایجاد آکنه، رشد موهای زائد، ناراحتی معده و گاهی خونریزی گوارشی می شود.

  البته نکته مهم این است که این عوارض در صورت مصرف زیاد و طولانی مدت کورتیکواستروئیدها احتمال بروز بیشتری پیدا می کنند و ما نباید با توجه به نگرانی از دانستن عوارض دارو از مصرف آن با تجویز پزشک خودداری کنیم زیرا در بسیاری موارد فواید دارو بر مضرات آن ارجحیت دارد و نظر پزشک معالج در این مورد بسیار حائز اهمیت است.

  متاسفانه امروزه با مصرف خودسرانه و بیش از حد کورتیکواستروئیدها مانند کورتیکواستروئیدهای موضعی، قطره های چشمی کورتیکواستروئید و قرص های خوراکی دگزامتازون به عنوان داروی چاق کننده و اشتها آور روبرو هستیم. هدف اصلی این مطلب، دادن آگاهی در مورد عوارض کورتیکواستروئیدها به عموم می باشد، امید آن می رود که با ارائه این مطالب از مصرف خودسرانه این داروها کاسته شود.

  کورتیکواستروئیدهای موضعی

    کورتیکواستروئیدهای موضعی جهت کنترل مشکلات مختلف التهابی پوست، در سطح پوست مورد استفاده قرار می گیرند. آنها باعث کاهش علائمی مانند خارش و قرمزی پوست می شوند، به این صورت که جذب سلولهای پوستی شده و مانع تولید فاکتورهای التهابی توسط سلولهای پوستی در هنگام مواجهه با مواد آلرژی زا می شوند. التهابات پوستی توسط فاکتورهای التهابی همچون پروستاگلندین ها و ترکیبات دیگر ایجاد می شوند که این ترکیبات موجب گشادی عروق خونی و رسیدن سایر فاکتورهای التهابی به منطقه مورد نظر می شوند که نتیجه آن ایجاد قرمزی، خارش و تورم در آن ناحیه از پوست است. کورتیکواستروئیدها با مهار این فرآیند موجب کاهش التهاب و بهبود علائم می شوند.

  کورتیکواستروئیدهای موضعی از لحاظ قدرت اثر در 4 دسته ضعیف، متوسط، قوی و بسیار قوی قرار می گیرند.

  به عنوان یک قانون کلی، ضعیف ترین دارو که موثر نیز باشد باید مورد استفاده قرار گیرد و برای اینکه خطر عوارض جانبی به حداقل برسد بویژه کورتیکواستروئیدهای بسیار قوی باید برای دوره زمانی کوتاهی مورد استفاده قرار گیرند.

  عوارض جانبی اشکال موضعی می تواند خیلی شبیه به اشکال سیستمیک در بدن باشد اما در صورت استفاده بجا و صحیح از آنها کمتر اتفاق خواهد افتاد.

  عوارض جانبی موضعی کورتیکواستروئیدهای موضعی شامل:

  نازک شدن پوست (آتروفی پوست)، تورم عروق خونی نازک روی پوست و حالت بیرون زدگی آنها، کاهش موقت رنگدانه های پوست در سطح مورد استفاده، وجود آلرژی به استروئیدها که می تواند موجب بدتر شدن اگزما شود و منجر به ایجاد عفونت گردد، (استروئیدهای موضعی هرگز نباید برای درمان پوست ملتهب شده ای که در عین حال دچار عفونت نیز هست استفاده شود مگر آنکه عفونت پوست نیز به صورت جداگانه ای مورد درمان قرار گیرد).

  عوارض سیستمیک این داروها در صورت استفاده طولانی مدت استروئیدهای قوی بر روی بخش وسیعی از سطح بدن ایجاد می شود که می تواند شامل سرکوب فرآیند رشد و سرکوب فعالیت غده آدرنال باشد.

  کودکانی که نیاز به استفاده متناوب و دوره های طولانی از استروئیدهای قوی دارند در معرض خطر بیشتری از عوارض سیستمیک نسبت به بزرگسالان قرار دارند و حتما باید در دوره درمان میزان رشد و نمو آنها کنترل شود.

  در مورد مصرف داروهای کورتیکواستروئید موضعی برای کودکان شایان ذکر است که کودکان خصوصا نوزادان به عوارض جانبی استروئیدهای موضعی خیلی حساس ترند. زیرا به دلیل پوست نازک و مرطوب آنها این داروها جذب بدن شده و گاه در مصرف طولانی مدت باعث کاهش رشد قدی کودک و کوتاه قد شدن می شود.

  استروئیدهای بسیار قوی به هیچ وجه نباید برای کودکان زیر یکسال مورد استفاده قرار گیرند و در کودکان بزرگتر نیز در صورت امکان برای مدت زمان خیلی کوتاه جهت کنترل التهابات استفاده شود.

  در کودکان با اگزمای شدید مزمن حتما باید رشد آنها کنترل شود زیرا در این موارد احتمال جذب استروئید و اثر سوء بر رشد طبیعی کودکان می باشد.

  در ضمن، پوشاندن آن قسمت از پوست کودکان که تحت درمان با استروئیدهای موضعی قرار گرفته درست نمی باشد زیرا این امر جذب استروئید به بدن را افزایش می دهد که این مورد خصوصا در مورد پوشک کردن کودکان بسیار مهم است و به هیچ وجه نباید کودکان را در زمان استفاده از استروئیدهای موضعی پوشک کرد (خصوصا در مورد ادرار سوختگی کودکان)

  البته توجه داشته باشیم که استفاده از استروئیدها فقط در صورتیکه سایر راهکارهای درمانی برای رفع ادرار سوختگی موثر نباشد و فقط و فقط برای دوره های کوتاه مدت در کمترین مقدار ممکن و با استفاده از ضعیف ترین استروئیدها مجاز می باشد.

  قطره های چشمی کورتیکواستروئید

    قطره های چشمی کورتیکواستروئید در زمان بروز مشکلات چشمی برای جلوگیری از وارد شدن صدمات جدی به چشم مورد استفاده قرار می گیرند، همچنین موجب تسکین قرمزی، التهاب و سایر مشکلات چشمی می شوند.

عوارض کورتون بر روی پوست

  متاسفانه این روزها استفاده از قطره های چشمی حاوی کورتیکواستروئید از جمله بتامتازون، آن هم بدون تجویز پزشک توسط برخی از افراد رو به افزایش است. مصرف خودسرانه این داروها بدون تجویز پزشک متخصص، می تواند عوارض زیادی را به همراه داشته باشد.

  عوارض این قطره ها عبارتند از: عفونت های چشمی، کاهش بینایی، درد چشم، تهوع و استفراغ، ابتلا فرد به آب سیاه (گلوکوم) و آب مروارید (کاتاراکت).

  همچنین در صورت وجود برخی بیماریها حتما باید پزشک معالج را مطلع سازیم تا در خصوص نحوه مصرف این داروها بطور ویژه راهنمایی شویم از جمله در مواردی که بیماریهای چشمی زیر در فرد وجود دارد:

  * کاتارکت و گلوکوم: کورتیکواستروئیدها می توانند باعث ایجاد بیماری یا بدتر شدن آن بشوند.

  * بیماران مبتلا به دیابت نوع دوم: در این بیماران، بیماری گلوکوم و یا کاتاراکت آنها بوسیله کورتیکواستروئیدها پیشرفت می کند.

  * بالا بودن فشار داخل چشم و سل چشمی (به صورت فعال یا نهفته)

  * عفونت های چشمی: کورتیکواستروئیدها می توانند باعث بدتر شدن عفونت چشمی یا بروز عفونت چشمی جدید شوند.

  دگزامتازون

    دگزامتازون یا آن طور که بعضا دگزا گفته می شود ، یکی از داروهایی است که در اشکال مختلف خود (الگزیر، قرص، قطره، آمپول و پماد) یکی از پرمصرف ترین داروهاست.

  امروزه دگزامتازون توسط برخی افراد به عنوان داروی چاق کننده استفاده می شود که توضیح زیر در مورد آن ضروری است:

  دگزامتازون علاوه بر اینکه اشتها را زیاد می کند، از طریق ایجاد تورم در بدن، شما را چاق می کند. در حقیقت یکی از عوارض استفاده زیاد از کورتون ها گرد شدن و پف کردن صورت است که به دلیل تورم تدریجی در بدن و افزایش میزان چربی است. در نتیجه بیمار احساس می کند که چاق و قوی بنیه شده است. اما حقیقت این است که تمام کورتون ها در استفاده مکرر باعث تحلیل رفتن عضلات و پوکی استخوان می شوند.

  با توجه به اینکه دگزامتازون جزء قوی ترین کورتون هاست بالطبع عوارض این داروها که در ابتدای بحث در مورد آنها صحبت شد با مصرف مقادیر کمتر دگزامتازون ممکن است اتفاق بیفتد.

کورتون‌ها (کورتیکواستروییدها) دسته ‌ای از داروها هستند که در درمان بیماری‌‌های متعدد، به صورت کوتاه‌ مدت و گاه نیز طولانی‌ مدت تجویز و مصرف می شوند و می ‌توانند منجر به حفظ حیات یا بالا بردن کیفیت زندگی بیماران شوند.داروهای کورتونی موجود در بازار دارویی کشور عبارت هستند از دگزامتازون، بتامتازون، هیدروکورتیزون، پردنیزولون، متیل پردنیزولون، فلورومتولون، کلوبتازول و غیره. کورتون یا کورتیکواستروئید نوعی چربی است که در کبد از ماده اولیه کلسترول ساخته شده و غده آدرنال یا فوق کلیوی از آن‌ها در ساختن هورمون‌ها استفاده می کند. مهم ترین هورمون استروئیدی که در بدن ساخته می شود «کورتیزول» دارد. این دسته موارد به طور مصنوعی هم ساخته می شوند که «کورتون» می گویند. کورتون‌ها در درمان بسیاری از بیماری‌ها مانند آسم، روماتیسم مفصلی، اگزما، لوسمی و بسیاری بیماری‌های دیگر استفاده می شود.
کورتون‌ها از داروهایی هستند که دو لبه تیزی دارند به عبارتی در مصرف کم و زیاد آن بیمار دچار عارضه می شود و به عبارتی هیچ ارگانی در بدن وجود ندارد که از مصرف کورتون‌ها اثر منفی نپذیرد.
نازک شدن و تحلیل رفتن پوست، افزایش فشار درون چشم، آب مروارید، افزایش فشار خون، پوکی استخوان، ضعف عضلانی، بالا رفتن قند خون، آسیب در فرایند ترمیم بافت‌ها و اختلال در فرآیندهای سیستم ایمنی بدن، افزایش امکان بروز عفونت‌ها و نارسایی ثانویه غده فوق‌کلیوی از جمله عوارض مصرف خودسرانه و نادرست داروهای کورتون هستند.
یکی از بیش ترین موارد سوء مصرف داروهای کورتون، استفاده از آن‌ها به صورت خوراکی در افزایش اشتها و چاقی است. با توجه به این که یکی از عوارض این داروها افزایش اشتها است، ممکن است به منظور چاقی نیز از سوی افراد استفاده شود. عارضه دیگر این نوع داروها، احتباس آب و نمک و نیز تغییر در توزیع چربی است که منجر به پف کردن و گرد شدن صورت می‌ شود. این وضعیت به عنوان چاقی قلمداد شده و موجب افزایش سوء‌مصرف این داروها می‌‌شود؛ در حالی که این افزایش کاذب اشتها و پف کردن ظاهری صورت با عوارض جبران ‌ناپذیر در مصرف طولانی‌ مدت همراه است.فرآورده‌ها یا پودرهای چاق کننده در بدنسازی اغلب حاوی مقدار بالای کورتون هستند که این مواد باعث احتباس آب در بدن فرد مصرف کننده شده و به صورت کاذب باعث افزایش وزن می گردند.
آخرین اقدام برای درمان آلرژی استفاده از داروهای کورتونی است، البته افرادی که در ابتدای علائم آلرژی از آمپول‌های کورتونی مثل دگزامتازون و هیدروکروتیزون استفاده می ‌کنند، دچار پوکی استخوان می ‌شوند که توصیه می‌‌شود در ابتدا افراد با داروهای ساده اقدام به درمان کنند. آمپول‌‌های شیری جزو کورتون‌های طولانی‌ اثر هستند که مصرف خودسرانه آن عوارض بسیار زیادی روی افراد می ‌گذارد.
مصرف بیش از اندازه کورتون‌ها به صورت خوراکی و تزریقی در ایجاد ترک‌های پوست مؤثر است.کورتون در ۱۲ تا شش ماه نخست مصرف روی پوکی استخوان اثر می‌‌گذارد و باعث می ‌شود جذب کلیسم از دستگاه گوارش کم تر و دفع کلیسم از ادرار بیش تر شود و همچنین باعث کاهش هورمون‌های جنسی و افزایش تجزیه استخوان می ‌شود.مصرف کورتون باعث می ‌شود فرد دچار مشکل عضلانی شود، تعادل لازم را نداشته باشد و مستعد پوکی استخوان و شکستگی شود.داروهای کورتون می تواند در کودکان عامل به وجود آورنده خونریزی لثه باشند.
کورتون مانع فعالیت سلول‌هایی می‌‌شود که در استخوان‌‌سازی‌ و رسوب کلسیم در استخوان‌ها نقش دارند. از سوی دیگر از جذب کلسیم در روده جلوگیری می‌ کند، در نتیجه کلسیم از استخوان‌ها برداشته می‌ شود و به درون خون راه می ‌یابد. این دو فرآیند موجب پوکی ‌استخوان می‌ شود. در افرادی که از این داروها استفاده می ‌کنند لازم است برای پیشگیری از بروز عوارض، مصرف لبنیات را در رژیم غذایی خود بگنجانند و در صورت نیاز از مکمل‌های کلسیم هم استفاده کنند.
کورتون‌ها اغلب موجب دفع پتاسیم و جذب سدیم می ‌شوند. مصرف نمک سدیم در این بیماران می ‌تواند موجب تورم شدید شود. رژیم غذایی چنین فردی باید در حد امکان بدون نمک طعام باشد. مصرف طولانی کورتون احتمال ابتلا به آب مروارید و گلوکوم (آب ‌سیاه) را نیز زیاد می ‌کند.مصرف کورتون‌ها سیستم ایمنی فرد را ضعیف می کند و فرد مستعد ابتلا به انواع عفونت‌ها
می گردد.
مطالعات جدید نشان داده است با مصرف کورتون فعالیت‌‌های مربوط به حافظه دراز مدت مانند استعداد یادگیری، یادآوری سریع و یادآوری با تأخیر کاهش می ‌یابد. بیش تر این فعالیت‌ها در طول ۱۰ روز بعد از قطع دارو به حالت نخست برمی ‌گردد. اگر چه زمان بیش‌تری به ‌طول می ‌انجامد تا یادآوری سریع به حالت عادی برگردد.
استفاده از پمادهای حاوی کورتون شاید به سرعت التهابات پوستی را درمان کند اما استفاده طولانی از آن موجب قرمزی پوست می ‌شود. استفاده طولانی مدت از کورتون باعث نازک شدن پوست و گشاد شدن رگ‌‌های زیرپوست می ‌شود که پیامد آن قرمزی پوست است.مصرف کورتون باعث جمع شدن آب و نمک در بافت‌ها شده و به این ترتیب فشار خون در رگ‌ها را بالا می برد که در نهایت امکان دارد به بیماری پرفشاری خون منجر شود.
یکی از عوارض استفاده زیاد از کورتون‌‌ها افزایش میزان چربی است. این حالت به علاوه تورم بدن باعث پُف ‌کردن فرد شده و علامتی به صورت ماه ایجاد می ‌کند. البته صورت از لحاظ زیبایی مثل ماه نمی ‌شود بلکه مثل ماه گرد می ‌شود.
دگزامتازون از دسته داروهای ضد التهاب و کورتون محسوب می شود که سرکوب کننده سیستم ایمنی است. آمپول دگزامتازون در میان جوانان بدنساز به عنوان یک داروی کورتونی برای فربه سازی بدن استفاده می ‌شود.استفاده طولانی مدت از این دارو می ‌تواند به آب سیاه، آب مروارید، دیابت، شکنندگی استخوان منجر شود. دگزامتازون نه فقط باعث افزایش حجم عضلات و توان ورزشکاران نمی ‌شود بلکه باعث افزایش تجزیه عضلات، کاهش توده عضلانی و ضعف آن نیز می‌ شود.استفاده مکرر از کورتون باعث تحلیل رفتن عضلات می ‌شود. به ‌دلیل تخریب پروتئین‌های بدن، پروتئین غذایی فرد باید حتی ‌الامکان بالا باشد. تجویز داروهای کورتونی به‌ منظور درمان آسم کودکان موجب تأخیر در رشد کودک می ‌شود.
استفاده از مقادیر بالای کورتون موجب افزایش احتمال نوع خاصی از بی ‌نظمی ضربان قلب که یکی از عوامل اصلی سکته مغزی است، می‌ شود.علاوه بر این‌ها استفاده از کورتون می ‌تواند موجب سردرد، سرگیجه، عصبانیت، افسردگی،‌ هیجان ‌پذیری، اختلال ‌خواب، جوش غرور، رشد موهای زائد، ناراحتی معده، افزایش فشار خون، تأخیر در بهبود بیماری‌های عفونی و زخم‌ها، درد یا ضعف عضلانی، افزایش تعریق، تشنگی شدید، کبود شدگی غیرطبیعی و اختلال در قاعدگی زنان نیز بشود.
مصرف کورتون با معده خالی می‌ تواند موجب خون ریزی معده و اثنی عشر شود.کورتون باعث افزایش ترشحات اسیدی معده می شود و در نتیجه امکان دارد باعث آسیب و افزایش خطر ابتلا به زخم معده شود.مصرف کورتون‌های قوی منجر به عفونت اگزما می‌‌شود و بیماران باید برای درمان از نوع متوسط کورتون‌‌ها و در صورت خارش شدید از قرص‌ آنتی‌ هیستامین استفاده کنند.
به دلیل خاصیت ضد التهابی قوی کورتون‌ها، متأسفانه این داروها مورد استفاده بیش از حد و خارج از قاعده قرار می ‌گیرند و عوارض زیادی بر جا می گذارند، مثلاً در مورد انواع دردهای معمول اسکلتی و عضلانی گاهی از کورتون تزریقی استفاده می‌ شود که اثر آن تسکین موقتی درد است و بیمار شروع به استفاده مرتب از این داروها می‌ کند و عوارضی که پیش‌تر برشمرده شد، گریبان گیر او می ‌شود.
*رزیتا ابراهیمی
*عکس‌ از: livestrongcdn

code

کورتون عامیانه گروهی از داروهاست که خاصیت مسکن و تضعیف سیستم ایمنی بدن را داشته و در درمان تعداد زیادی از بیماری‌ها کاربرد دارند. علمی این داروها کورتیکواستروئید است و به شکل قرص، آمپول، اسپری و پمادهای موضعی در بازار وجود دارند.

عوارض کورتون بر روی پوست

پردنیزولون، بتامتازون، دگزامتازون، متیل پردنیزولون، تریامسینولون، هیدروکورتیزون و کلوبتازول همه از انواع کورتون‌ها هستند.

برای درمان برخی بیماری‌ها، به عنوان مسکن فوری از انواع کورتون‌ها استفاده می‌شود، مثلا در حساسیت‌های شدید (مثلا بعد از تزریق پنی‌سیلین)، تزریق یک آمپول کورتون می‌تواند نجات‌بخش باشد، یا در حملات شدید آسم، استفاده از کورتون خوراکی یا تزریقی باعث باز شدن راه‌های هوایی و بهبودی می‌شود.

در بسیاری از بیماری‌های پوستی حاد نیز پمادهای حاوی کورتون برای تسکین علامتی به کار می‌روند.

برای درمان نارسایی غده آدرنال (فوق کلیوی) و زمانی که کورتون در بدن ترشح نمی‌شود، نیز از داروهای کورتونی استفاده می شود.

موارد بی‌شماری از کاربرد این داروها در درمان درازمدت بیماری‌ها وجود دارد که قابل جایگزینی با هیچ داروی دیگری نیستند و به دلیل خاصیت تضعیف ایمنی کورتون‌ها، استفاده وسیع از این داروها برای درمان بیماری‌های خود ایمنی صورت می‌گیرد.

مثلا برای درمان روماتیسم مفصلی، انواعی از بیماری‌های کلیوی، نوعی از هپاتیت که هپاتیت خودایمنی یده می‌شود و انواعی از بیماری‌های پوستی مزمن، استفاده از کورتون به مدت طولانی کاربرد دارد.

درمان بیماری کرون که یک بیماری روده‌ای است و بیماری ام‌اس نیز در مراحل مختلف با کورتون‌ها صورت می‌گیرد.

اسپری‌های تنفسی مثال خوبی برای این فرم دارو هستند. اسپری بکلومتازون و فلوتیکازون در حال حاضر اساس درمان درازمدت آسم هستند و خوشبختانه عوارض بسیار کمی دارند. اسپری بینی این داروها نیز موجود است که با کمترین عارضه در درمان حساسیت‌های فصلی به کار می‌روند.

در مورد بیماری‌های مفصلی نیز در صورتی که مصرف دارو لازم باشد، تزریق داخل مفصل موثرتر و با عارضه کمتری همراه است.

اخیرا انواعی از کورتون موضعی به شکل انما برای درمان بیماری‌های روده‌ای نیز به بازار عرضه شده است.

عوارض کورتون‌ها کدامند؟

بعد از چند روز از مصرف کورتون، قرمزی و پف کردن صورت توجه اطرافیان را جلب می‌کند. در صورت ادامه مصرف دارو، جمع شدن چربی در پشت گردن و بین کتف‌ها باعث به هم خوردن تناسب اندام خواهد شد.

از عوارض دیگری که به دنبال مصرف طولانی کورتون به وجود می‌آید، رشد موهای زاید روی ران، تنه و صورت که برای خانم‌ها آزاردهنده است.

همچنین استفاده طولانی مدت در افراد مستعد می‌تواند باعث بالا رفتن قند خون و دیابت شود.

پوکی استخوان نیز از عوارض شناخته شده مصرف طولانی مدت این داروهاست.

از عوارض دیگر باید به افسردگی و فشار خون اشاره شود.

به دلیل خاصیت ضد التهابی قوی کورتون‌ها، متاسفانه این داروها مورد استفاده بیش از حد و خارج از قاعده قرار می‌گیرند و عوارض زیادی برجا می‌گذارند، مثلا در مورد انواع دردهای معمول اسکلتی و عضلانی گاهی از کورتون تزریقی استفاده می‌شود که اثر آن تسکین موقتی درد است و بیمار شروع به استفاده مرتب از این داروها می‌کند و عوارضی که پیشتر برشمرده شد، گریبانگیر او می‌شود.

در سال‌های اخیراستفاده از دگزامتازون تزریقی برای تسکین گلودردهای ویروسی رایج شده است که به دو دلیل خطاست: اول این‌که گاهی باعث افت قدرت ایمنی شده و بیماری عفونی شدیدتری را به دنبال خواهد داشت و دوم این‌که اگر مرتب تکرار شود، عوارض دارو بی‌جهت به بیمار تحمیل می‌شود.

برای کاهش عوارض کورتون ها چه باید کرد؟

مصرف کورتون البته در درمان بسیاری از بیماری‌ها حیاتی و لازم است و باید عوارض آن را به نوعی پذیرفت. خوشبختانه تمهیداتی برای کاهش این عوارض وجود دارد که به آنها اشاره می‌شود:

1 ـ کورتون‌ها را باید فقط زمانی که لزوم مصرف آن مشخص است، استفاده کنیم.

2 ـ کمترین میزان ممکن را استفاده کنیم و در کوتاه ترین زمان، درمان را به پایان برسانیم.

3 ـ تا حد امکان از فرم موضعی مثلا اسپری یا تزریق در مفصل استفاده کنیم.

عوارض کورتون بر روی پوست

4 ـ عوارض دارو را با درمان‌های کمکی کم کنیم، مثلا برای کاهش عارضه پوکی استخوان استفاده از کلسیم و ویتامینD و برای کاهش فشار خون، محدودیت نمک مصرفی موثر است.

5 ـ تا حد امکان از داروهای کوتاه اثر مثل هیدروکورتیزون و پردنیزولون استفاده شود.

یادآوری این نکته لازم است که برای بسیاری از بیماری‌ها، استفاده کوتاه مدت کورتون و برای برخی بیماری‌ها استفاده درازمدت و حتی مادام‌العمر کورتون‌ها لازم است، ولی باید عوارض این داروها را بدانیم و هرگز آنها را بیجا مصرف نکنیم.

کورتون را خودسرانه مصرف نکنید

بعضی افراد برای افزایش وزن از ترکیبات کورتون‌دار استفاده می‌کنند که این داروها در آنها باعث احتباس آب و نمک در بدن شده و در نتیجه افزایش وزن را موجب می‌شود.

یکی دیگر از عوارض داروهای کورتونی، عوارض گوارشی در کسانی که زخم‌های اثنی عشری و معده دارند، است و در این موارد باید احتیاط کرد و در کنار داروهای کورتونی یکسری داروهای گوارشی تجویز کرد.

بیمارانی که سابقه فشار خون دارند یا ترکیبات افزایش‌دهنده ادرار (دیورتیک) مصرف می‌کنند، باید به تداخل آن با داروهای کورتونی توجه کنند.

اگر مصرف داروهای کورتونی زیرنظر پزشک معالج باشد، نحوه مصرف و دوز مصرفی می‌تواند عوارض را کاهش دهد.

مصرف کورتون را فقط تحت‌نظر پزشک معالج، قطع کنید

کاهش و یا قطع مصرف داروی کورتونی در افرادی که به مدت طولانی مصرف‌‌کننده این دارو هستند، باید تحت‌نظر پزشک معالج صورت گیرد، زیرا قطع ناگهانی و خودسرانه این دارو عواقب ناگواری در پی دارد.

علت بروز این حالت، به سیستم بین غده هیپوفیز و غده فوق‌کلیه در بدن مربوط می‌شود. در افرادی که به علت ابتلا به روماتیسم یا بیماری‌های دیگر، به مدت طولانی از کورتون استفاده می‌کنند، این سیستم بلوکه می‌شود، از این‌رو این احتمال وجود دارد که در صورت قطع ناگهانی داروی کورتون، با هیجانی کوتاه مدت، فرد وارد حالت اغما شود.

از پماد کورتونی برای مدت طولانی استفاده نکنید

پمادهای کورتونی تا 7 درصد باعث بهبود بیماری‌های پوستی فرد می‌شود، اما استفاده طولانی مدت و بیش از دو تا سه هفته از پمادهای کورتونی، به علت بروز برخی عوارض ممنوع است.

هدف و اثر اصلی درمان با پمادهای کورتونی، اثر ضدالتهابی و ضد خارشی آنهاست.

پمادهای کورتونی برای درمان اگزماها مناسب هستند، ولی حتی‌الامکان باید از مصرف کورتون‌های قوی در نوزادان خودداری کرد و در بزرگسالان نیز نباید بیش از دو تا سه هفته از پمادهای کورتون استفاده کرد.

نازکی پوست و عروق سطحی پوست و در پی آن افزایش عفونت‌های ویروسی قارچی از عوارض استفاده ناسب و طولانی مدت پمادهای کورتونی است.

در کودکان از پماد کورتونی ضعیف استفاده کنید

در دوره کودکی باید از پمادهای کورتونی ضعیف استفاده شود، زیرا در غیر این صورت با توجه به وسعت زیاد سطح پوست بدن کودک نسبت به وزنشان باعث می‌شود که جذب بیشتری از این مواد صورت گیرد و کودکان در معرض عوارض ناشی از مصرف این پمادها هستند.

در روی صورت، نواحی چین‌ها، نواحی تناسلی و ناحیه پوشک بچه یعنی در چین‌های کشاله ران جذب پمادهای کورتونی بسیار زیاد است. در این نواحی به دلیل نازکی پوست و فضای بسته چین‌ها قدرت جذب بسیار بالاست که این پمادها وارد سیستم عمومی بدن شده و می‌توانند بر رشد کودکان اثر منفی و معکوس بگذارد.

مصرف پمادهای کورتونی در اطراف چشم و مخصوصا در کودکان باعث ایجاد بیماری‌هایی همچون آب مروارید، آب سیاه و افزایش فشار چشم می‌شود.

استفاده از کورتون با قدرت زیاد بر روی سطح وسیعی از پوست، به خصوص در کودکان باعث جذب داخلی کورتون می‌شود که این جذب داخلی باعث بلوکه شدن ترشحات کورتون داخلی از قشر سورنال شده و فرد ممکن است دچار حملات آدیسونی و یا حملات ناشی از کم کاری هورمون کورتون شود که در برخی موارد سبب مرگ، به ویژه در کودکان و نوزادان می‌شود.

فرآوری: نیره ولدخانی

بخش سلامت تبیان

منابع:

جام جم – دکتر رضا کریمی ، متخصص بیماری‌های داخلی

ایسنا – دکتر سید حسن صیرفی ، فوق تخصص پوست و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

ایسنا – دکتر احمدرضا جمشیدی ، عضو هیات مدیره انجمن روماتولوژی

ایسنا – دکتر شادنیا، داروساز و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

مطالب مرتبط:

کورتون ها؛ داروهایی بحث برانگیز

عوارض خود درمانی با قطره های کورتون چشمی

حقایقی درباره داروهای کورتیکواستروئید

زدن آمپول بهتر از خوردن داروست؟

دارو درمانی در آسم

9