کد ِکج شدَنِ تَصآویر
نشانه‌های سجاوندی
عجب سازنده ی این علامت عرب دولاب است
سال نو مبارک . ثبت نام کلاس های جواهر سازی و طراحی جواهرات با هزینه های 1397 فقط تا پایان اردیبهشت ماه سال 1398
سایر آموزش های موسسه آموزش تصویرگران پویا اندیش را در سایت های زیر ببینید :
مجسمه سازی www.mojasamesazi.com
طراحی لباس www.tarahiLebas.com
هنرهای تجسمی www.artClass.ir
راه شناسایی کانی هالیت
سفالگری www.sofal.ir
تری دی مکس www.3DmaxClass.com
داخلی www.decorationClass.com
www.decorasion.ir
طراحی داخلی www.tarahiDakheli.com
آدرس : تهران – پاسداران – ابتدای گلستان سوم – ساختمان 120
مرکز آموزش جواهرسازی و طراحی جواهرات – پویا اندیش
خواص سنگ هالیت
سنگ هالیت از یک کلمه یونانی به معنای نمک دریا گرفته شده است و به عنوان سنگ نمک شناخته می شود.همه ما می دانیم که نمک های معمولی در حد بسیار کم برای بدن لازم هستند اما استفاده از نمک های معدنی مزایای بی شماری برای سلامتی انسان دارد، سنگ نمک هالیت نیز دارای خواص بی شماری است که از آن جمله می توان به ایجاد تعادل روحی و عاطفی آن اشاره کرد. سنگ نمک هالیت همچنین از بین برنده انرژی های منفی و ناخالصی های موجود در محیط می باشد و سبب ایجاد تعادل در احساسات می گردد.
استفاده از لامپ نمک هم تأثیر بسیار زیادی در از بین بردن امواج منفی و امواج الکترومغناطیسی دارد و هم چنین برای درمان بسیاری از بیماری ها نظیر آسم و آلرژی بسیار سودمند است. استفاده از سنگ نمک هالیت به خصوص برای درمان افرادی که از بیماری اختلال عاطفی فصلی رنج می برند، اهمیت بسیار زیادی دارد.
هالیت یک نمک طبیعی است که از اقیانوس ها و دریاچه های نمک به دست می آید. در طول فصول خشک که تبخیر آب دریاچه ها زیاد است، این نمک در اشکال مختلف در سواحل دریاچه ها یافت می شود؛ زیرا تبخیر آب دریاچه ها سبب انباشته شدن توده های نمک هالیت در کنار این دریاچه ها می گردد.
هالیت معمولا به رنگ سفید یافت می شود اما وجود ناخالصی ها در این سنگ موجب تغییر رنگ آن می گردد؛ بنابراین سنگ هالیت به رنگ های صورتی، قرمز، نارنجی، زرد یا خاکستری نیز یافت می شود و این بستگی به مقدار و نوع ناخالصی های موجود در آن دارد.
سنگ نمک هالیت با سنگ های معمولی تفاوت بسیار زیادی دارد و برخلاف نمک هلی ید دار سنگ نمک هالیت دارای دانه های کریستالی بزرگتر است و یک جایگزین سالم برای نمک معمولی به شمار می رود. استفاده از سنگ هالیت به عنوان یک نمک کعدنی دارای فواید بی شماری برای بدن می باشد و دیگر مشکلات سلامتی نظیر فشارخون بالا و یا ایجاد پف در بدن را در پی نخواهد داشت. سنگ هالیت عاری از آلاینده های زیست محیطی و ترکیبات شیمیایی زیان بار است و این سنگ همچنین حاوی عناصر کمیاب و مورد نیاز بدن است که از آن جمله می توان به کلسیم، آهن، روی،پتاسیم، منیزیم و مس اشاره کرد.
برخی از خواص درمانی و مزایای سنگ هالیت به شرح زیر است:
استفاده از سنگ نمک هالیت در هضم غذا کمک بسیار زیادی می کند و در بهبود اختلالات گوارشی بسیار تأثیرگذار است. استفاده از این نمک همچنین در افزایش اشتها و بهبود سوزش سر دل بسیار مفید می باشد.
استفاده از سنگ نمک هالیت جذب مواد معدنی مورد نیاز بدن را آسان می گرداند و تعادلph بدن را حفظ می نماید. سنگ نمک هالیت با بهبود گردش خون در بدن، سبب ایجاد تعادل مواد معدنی در بدن می گردد و رسوبات و مواد معدنی موجود در بدن را از دفع می کند و همچنین موجب تعادل فشار خون می گردد.
استفاده از سنگ نمک هالیت کمک بسیار زیادی به کاهش وزن بدن می کند و چربی ها و سلول های مرده بدن را حذف می کند.
سنگ نمک هالیت به صورت حل شده در آب برای درمان بیماران مبتلا به آسم، برونشیت و یا سایر بیماری های مربوط به گوش و حلق و بینی مفید است. غرغره کردن سنگ نمک هالیت سبب کاهش گلو درد و سرفه های خشک می گردد و مشکلات تنفسی و سینوس را بهبود می بخشد.
صرف سنگ نمک هالیت یه همراه آب لیمو می تواند در از بین بردن کرم معده بسیار تأثیرگذار باشد و همچنین سبب بهبود آنفولانزا در بدن می گردد.
سنگ نمک هالیت به صورت لامپ های بسیار زیبا نیز موجود می باشد که استفاده از این لامپ ها نیز تأثیرات شگفت انگیزی در سلامت روحی و جسمی افراد دارد:
لامپ نمک هالیت برای از بین بردن انرژی های منفی موجود در محیط کاربرد زیادی دارد و استفاده از آن در محیط منزل سبب دورکردن امواج منفی و انرژی های زیان بار در محیط می گردد.
استفاده از لامپ نمک هالیت سبب افزایش مقدار یون های منفی موجود در محیط می گردد و انتشار یون های منفی در محیط نیز تأثیرات مثبت بسیار زیادی بر سلامت روحی و جسمی افراد دارد.
لامپ نمک هیمالیا همچنین سبب تنطیم الگوی خواب می گردد و استفاده از آن برای ایجاد آرامش و انرژی های مثبت در محیط زندگی کاربرد دارد. از لامپ نمک هالیت در مدیتیشن نیز کاربرد دارد وسبب ایجاد الگوهای رفتاری مناسب و بهبود خلق و خوی افراد می گردد.
این کانی در درمان های ریوی، آسم، سرفه بکار برده می شود. استفاده آن در محیط سکونت یا کار باعث ایجاد آرامش در افراد می شود. همچنین باعث کم کردن استرس، عصبانیت و اضطراب می شود.
کاربرد هالیت:
نمک طعام افزون بر مصرف خوراکی و نگهداری مواد غذایی در صنعت نیز مصرف زیاد دارد.
مهمترین مصرف آن در صنایع شیمیایی است. در تهیه اسید کلریدریک ، ترکیبات سدیم مثل کربنات و سولفات سدیم و آب اکسیژنه بکار می رود. هالیت کانی اصلی هیپوکلریت سدیم است که بعنوان سفیدکننده و گند زدا استفاده می شود. همچنین به مقدار زیاد برای دباغی پوست ، کودهای شیمیایی و لعاب سرامیک مصرف دارد. در زمستان برای ذوب سریع برف و یخ در مسیر جاده ها و بزرگرا ه ها استفاده می شود.
سیلویت یا سیلوین Silvite
فرمول شیمیایی: KCl
راه شناسایی کانی هالیت
احتمالاً نام آن به افتخار سیلویوس (Silvios) پزشک هلندی نام گذاری شده است. سختی آن 2 و چگالی آن 99/1 می باشد. معمولاً بصورت توده ای از دانه های متبلور متراکم و گاهی توده های ساقه مانند دیده می شود . رنگ شعله ان قرمز مایل به بنفش می باشد که معرف پتاسیم است. طعم شور ، تند و تلخ دارد. سیتم تبلور این کانی کوبیک است. بلورهای آن اغلب به شکل اکتاهدری و یا مکعبی است.
ترکیب شیمیایی و خواص شیمیایی :
دارای 4/52 % پتاسیم و 6/47 % کلر می باشد. ممکن است مقداری یون سدیم بصورت نمک طعام نیز در ترکیب آن وجود داشته باشد.
برای تشخیص آن از نمک طعام از رنگ شعله بنفش پتاسیم و زرد سدیم استفاده می کنیم. کانی سیلویت به راحتی در آب حل می شود و اگر محلول آن را با اسید نیتریک اسیدی کنیم و نیترات نقره به آن اضافی کنیم ، رسوب سفیدرنگ کلرید نقره ایجاد می شود.
نحوه و محل پیدایش:
سیلویت مانند هالیت و اغلب همراه با آن ، اما بمقدار بسیار کمتر در محیطهای تبخیری و رسوبی بوجود می آید. همچنین به عنوان کانی ثانوی محصول تجزیه کارنالیت است در کشورهای ایران، آمریکا ، مکزیک، آلمان و کانادا وجود دارد. در کشور کانادا یک لایه گسترده از این نمک در عمق بیشتر از 1000 متری وجود دارد.
کاربرد:
یکی از مهمترین منابع تهیه ترکیبات پتاسیم، از جمله ید در نیترات و کربنات ، پتاسیم و پتاس است . عنصر پتاسیم به عنوان کود شیمیایی مصرف می شود . هم چنین در صنایع سرامیک سازی ، شیشه سازی و کاغذ برای سفید کردن و نیز در صنایع رنگ ، صابون سازی، کبریت سازی، داروسازی و عکاسی نیز کاربرد دارد. در ساخت دستگاه های طیف مادون قرمز هم مصرف دارد.
پروژه های اکتشاف پتاس در ایران که توسط سازمان زمین شناسی اجرا شده است از سال 1337 تا 1348 به این شرح است:
l 1- پروژه اکتشاف مقدماتی و پی جویی پتاس در گنبدها و ساختمان های شمال غرب کشور . این پروژه در سال 1378 توسط خسرو صادقی ، رضا فرهادی، علی کریمی، و به سرپرستی احمد بنیان به اتمام رسید. و مهم ترین دست آورد آن معرفی حداقل سه ساختمان نمکی اولویت دار برای اکتشاف تفضیلی پتاس در شمال غرب کشور بود.
l 2-پروژه اکتشاف تفصیلی پتاس سنگی ایلجاق. که در سال 1380 این پروژه با معرفی بیش از 2میلیون ذخیره سولفاته به اتمام رسید.
l 3- پروژه اکتشاف سنگی در گنبد نمکی پل 90 % این پروژه در سال 1381 با شناسایی حدود 2 میلیون تن ذخیره پراکنده و حدود 1 میلیون تن ذخیره احتمالی قابل دسترس با عیار 56 % سیلویت توسط رضا فرهادی به اتمام رسید.
l 4- پروژه اکتشاف تفصیلی پتاس در گنبد نمکی پل این پروژه با 1200 متر حقاری در دست اجراست.
l 5- پروژه اکتشاف مقدماتی پتاس سنگی در گنبد های نمکی زاگرس.
l 6- پروژه اکتشاف مقدماتی پتاس سنگی در گنبدها و ساختمان های نمکی شمال غرب کشور از سال 1383 شروع شده است.
l 7- پروژه اکتشاف تفصیلی پتاس سنگی در گنبد نمکی چوپانلو ( شمال دریاچه ارومیه) این پروژه به پیمانی برای سال 1383 تعریف شده است.
l 8- مطالعات و بررسی های پراکنده این مطالعات در طول اجرای پروژه های پتاس سنگی برای مناطقی از قبیل پلویاها، حوضه گرمسار و در اردکان توسط رضا فرهادی اجرا شده و ادامه خواهد یافت.
کلرآرژیلیت یا سرآرژیلیت Cholorargyrite
l فرمول شیمیایی : AgCl
l این نام بر اساس ترکیب شیمیایی آن از دو واژه کلروس (Choloros) به معنی سبز و آرژیروس (Argyros) به معنی نقره انتخاب شده است همچنین سرآرژلیت از دو واژه یونانی به معنی شاخ و نقره مشتق شده است به این کانی نقره شاخی (Hornsilver) هم گفته می شود.
l سختی آن 3-2 است و چگالی حدود 5/5 است. در مقابل هوا و به ویژه نور به سرعت مات می شود و به رنگ قهوه ای مایل به بنفش یا ارغوانی در می آید. چاقو خوار است و با چاقو برش داده می شود
l سیستم تبلور: در سیستم کوبیک متبلور می شود و فرم بلوری آن مکعبی است.
l ترکیب شیمیایی: در ترکیب این کانی 3/57% نقره و 7/24 % کلر وجود دارد. ممکن است مقداری برم، فلوئور و گاهی سیلسیوم و جیوه در ترکیب وارد شود.
l خواص تشخیص: این کانی را می توان از ظاهر مومی شکل و برش پذیری آن تشخیص داد. در روی ذغال و در حرارت بسیار کم قطرات نقره مذاب تولید می شود.
l کاربرد: سنگ معدن نقره
نحوه و محل پیدایش:
l یکی از فراوانترین ترکیبات طبیعی نقره است و در نزدیکی سطح زمین ، ناحیه اکسیداسیون و رگه های نقره و سرب ،در منطقه سوپرژن همراه با نقره طبیعی و کانی های ثانوی دیگر تشکیل می شود.
کریولیت: Cryolite
l فرمول شیمیایی: Na3AlF6
l نام آن از دو لغت یونانی کروس Cryos به معنی یخ زده و لیتوسLithous به معنی سنگ با توجه به ظاهر یخ مانند گرفته شده است. سختی آن 5/2 و چگالی 59/2 تا 3 است. جلای آن شیشه ای یا چرب است و سطح شکست آن ناصاف است.
l سیستم تبلور: در سیستم مونوکلینیک منشوری متبلور می شود بلورهای آن ریز است و ظاهر مکعبی دارد و در دمای 550 سیستم تبلور آن مکعبی می باشد.
l ترکیب شیمیایی: در ترکیب آن 8/32 % سدیم، 8/12 % آلومینیوم و 4/54 % فلوئور وجود دارد.
راه شناسایی کانی هالیت
l خواص شیمیایی: به آسانی ذوب می شودو دانه های سفید رنگی را تشکیل می دهد در اسید سویفوریک محلول است. در اسید کلریدریک به سختی حل می شود و در کلرور آمونیم نیز محلول است . رنگ شعله آن زرد است.
l نحوه و محل پیدایش: کریولیت از کانیهای کمیابی است که در گرانیت های جنوب غربی گرینلند وجود دارد و تنها محلی می باشد که ذخیره آن زیاد و قابل بهره برداری است. در پگماتیت های منطقه اورال نیز گزارش شده است.
کاربرد:
l در تهیه فلز آلومینیوم و املاح سدیم و فلوئور مصرف می شود در صنایع شیشه شیری یا مات یا شیشه کریولیت و نیز به عنوان کمک ذوب ، در کارخانجات تهیه آلومینیوم از بوکسیت نیز مصرف دارد.
آتاکامیت Atacamite
l فرمول شیمیایی: Cu2Cl(OH)3
l نام آن از صحرای آتاکاما Atacama در شیلی گرفته شده است. نام دیگر آن رومولینیتRomolonite است. سختی آن 3 تا 5/3 چگالی آن 77/3 -75/3 می باشد. سطح شکست صدفی دارد. جلای آن الماسی یا شیشه ای است. بصورت های شعاعی، دانه ای یا توده خاکی متخلخل علاوه بر فرم های MgCl2.KCl.6H2O یا KMgCl3.6H2O
l این کانی به نام ون کارنال Von Carnall مهندس معدن آلمانی نام گذاری شده است. سختی آن 5/1 تا 2 و چگالی آن حدود 6/1 است اغلب بصورت توده های دانهدرشت دیده می شود و سطح شکست صدفی دارد. بلورهای آن شفاف ، بی رنگ و به ندرت زرد یا آبی با جلای چرب و کدر است. هم چنین تلولو فلزی نیز دیده می شود که بعلت وجود مس های بسیار ظریف اولیژیست در داخل آن می باشد.
l سیستم تبلور: این کانی در سیستم اورتورمبیک متبلور می شود.
l ترکیب شیمیایی: کارنالیت یک کانی متشکل ازدو نوع نمک می باشد و در ترکیب آن 3/38 % کلر،7/8 % اکسید منیزیم، 1/14 % پتاسیم و 9/38 % آب وجود دارد.ممکن است مقدار بسیار کمی روبیدیوم ، برم، سزیم، لیتیوم و باریم در ترکیب آن وجود داشته باشد.
l خواص شیمیایی: در مقابل شــعله فوتـــک به آسانــی ذوب می شود و شعله را بنفش کم رنگ می کند . در آب محلول و در موقع حل شدن صدایی شبیه راه رفتن روی برف ایجاد می کند. مزه آن تلخ و شبیه سیلویت می باشد. خاصیت فلوروسانس دارد.
l نحوه و محل پیدایش:کارنالیت مهمترین کانه توده های نمکی دریایی می باشد.
کاربرد:
l یکی از کانی های پتاسیم و منیزیم می باشد و از آن پتاسیم و منیزیم استخراج می شود در صورت وجود روبیدیوم و برم در ترکیب آن، این دو عنصر نیز از آن استخراج می شود. فلز منیزیم از طریق الکترولیت تهیه می شود. فلز منیزیم در تهیه آلیاژ فلزات سبک مثل آلومینیوم کاربرد دارد. هم چنین در تهیه لامپ فلاش دوربین عکاسی مصرف دارد. در صورتی که در ترکیب آن برم باشد، کلرور برم از آن تهیه می شود که در پزشکی مصرف دارد.
l کانی مشابه کارنالیت بیشوفیت Bischofite است که مشخصاتنی شبیه کارنالیت دارد و بصورت یک کانی ثانوی از تجزیه کارنالیت تولید می شود . بیشوفیت در مرحله آخر تبلور نمک ها متبلور می شود.
گنبدهای نمکی:
l گنبدهای نمکی شامل یک هسته تبخیری نمک و ژیپس است که قسمت عمده آن را نمک طعام NaCl تشکیل می دهد. و همراه آن کانی های آذرین و دگرگونی به چشم می خورد . سنگهای رسوبی به صورت حاشیه ای همراه این گنبدها وجود دارد. هسته نمکی در بعضی از گنبدها قسمت عمده گنبدها را پدید آورده ، مانند گنبدهای نمکی هرمز و در بعضی دیگر به نظر می رسد نمک بطور کامل بالا نیامده و لکه هایی از آن را می توان مشاهده نمود مانند گنبد نمکی گچین واقع در جنوب ایران .
بخش های مختلف گنبد نمکی:
l هسته یا بخش مرکزی گنبد که غالباً از نمک است.
l بخش احاطه کننده که معمولاً از بخش مرکزی جوانتر است.
l پوشش یا پوش سنگ که سطح فوقانی گنبد را می پوشاند. که البته بعضی از گنبدها فاقد پوش سنگ هستند مثل گنبدهای نمکی قم که در ارتفاعات زنگار دوچاه قم دیده می شوند.
مراحل تشکیل ساختمان گنبد نمکی:
l پوشیده شدن لایه های نسبتاً ضخیم نمک بوسیله یک یا چند لایه رسوبی.
l تشکیل طبقات با یک شیب ملایم.
l ایجاد طاقدیس ساده گنبدی شکل همراه با شکستگی های و گسل ها.
l نفوذ نمک به داخل شکستگی ها و تشکیل گنبد.
منشا تشکیل گنبدهای نمکی:
l عده ای عقیده دارند که نیروهای تکتونیکی عامل اصلی حرکت گنبدهاهای نمکی است و دلیل آن وجود رابطه تقارنی بین محور چین خوردگی و گنید های نمکی می دانند.
l برخی معتقدند که گنبد های نمکی مستقل از نیروهای تکتونیکی شکل گرفته و علت آن را اختلاف بین نمک و رسوبات اطراف آن می دانند.
l عده ای علت اصلی نمک را حرکت رو به پایین رسوبات پیرامون توده سنگی می دانند . یعنی به نظر آن ها اصولاً نمک هیچ گونه حرکتی ندارد.
اهمیت اقتصادی گنبدهای نمکی:
l اکسید ها: فروان ترین اکسید ها هماتیت است . اگرچه هیدروکسیدهای آهن از قبیل لیمونیت و گوتیت نیز گاهی دیده می شوند . از دیگر اکسیدهای آهن می توان از منیتیت نام برد.
l کربنات ها : به مقدار کمتر دیده می شوند و شامل بلورهای کلسیت و دولومیت هستند.
l سولفات ها : سولفات ها شامل انیدریت و ژیپس هستند و در اغلب طبقات نمکی بیشترین ناخالصی ها را تشکیل می دهند.
l سیلیکات ها: بیشترین سیلیکات دیده شده کوارتز است و فلدسپات ها از نظر فراوانی کمتری برخور دارند.
گنبدهای نمکی ایران:
l جنوب و جنوب غربی ایران در کمربند های چین خورده زاگرس که شامل نمک های هرمز می باشند.
l حوضه راور در ایران مرکزی که از غرب طبس به سمت جنوب و جنوب شرق تا کرمان حدود 300 کیلومتر گسترش دارد.
l تعداد زیادی حوضه رسوبی منفصل از هم در جنوب کمربند البرز که در طول 1000 کیلومتر از غرب دریای خزر تا جنوب مشهد پراکنده اند. بعضی از آن ها عبارتند از ناحیه زنجان خوی- قم ، گرمسار، دامغان، حوضه کویر بزرگ نمک
در گنبد های نمکی کانی های زیر را می توان یافت:
l هماتیت ( خاک سرخ) در اکثر گنبد های نمکی به مقدار و گسترش متفاوت وجود دارد. چنان که خاک سرخ با عیار بالا در جزیره هرمز وجود دارد اما در گنبد نمکی گچین مقدار هماتیت کاهش می یابد.
l گنبد های نمکی دارای پوشش انیدریتی و کلسیتی حاوی عدسی های گوگرد طبیعی است. ( بلوت و همکاران 1980)
l لیمونیت به مقدار کم و به صورت لکه های کوچک در بعضی از گنبد های نمکی گچین مشاهده شده است.
l منیتیت در بعضی از گنبدها بصورت کلاهک گزارش شده است. پیریت نیز در گنبد های نمکی هرمز بصورت کریستالی و در گنبدهای دیگر معمولاً آثار فرسایش نیافته آن وجود دارد. گوگرد در بعضی از گنبدها بصورت خالص وجود دارد. کریستال هایی از کانی آپاتیت در جزیره هرمز وجود دارد. کلسیت، دولومیت ، کوارتز، ایلمنیت، اپیدوت و کانی های پرتوزا (پچیلو) از دیگر کانی های موجد در گنبدهای نمکی است.
گنبد نمکی جزیره قشم:
l در گنبد نمکی جزیره قشم، نمک خالص به صورت نوارهایی با ضخامت تا 30 سانتی متر دیده می شود و با توجه به خلوص بالای آن می تواند بصورت نمک خوراکی قرار بگیرد.
اسامی تعدادی از معادن حاوی نمک طعام یا هالیت در ایران:
نام معدن
استان
100000/1
وضعیت
ایلجاق
زنجان
میانه
میانه
بلوطستان
ایلام
کوهدشت
کوه ورزسین
بلوطستان شوهان
ایلام
–
–
تپه
آذربایجان غربی
ارومیه
–
جنت اولنگ
زنجان
تکاب
ماه نشان
چشمه شور حلقه دره ساوجبلاغ
تهران
ساوه
اشتهارد
چهرآباد (نمک)
زنجان
تکاب
ماه نشان
حیدرآباد
آذربایجان غربی
–
–
دوز کند
زنجان
تکاب
ماه نشان
راه راهک
سمنان
تهران
گرمسار
زهتر آباد
زنجان
زنجان
رودبار
سید لر
زنجان
تکاب
ماه نشان
شوراب
قزوین
کبودرآهنگ
–
شوراب خرقان
قزوین
کبودرآهنگ
آوج
شوربلاغ 1
تهران
ساوه
هشتگرد
شوربلاغ 2
قم
قم
قم
طغورد
قم
قم
قم
قره آوج
زنجان
میانه
میانه
قشلاق حسین خانی
تهران
ساوه
اشتهارد
کنجان چم
ایلام
ایلام
مهران
کوه یزدان
قم
قم
–
ینگیجه
زنجان
تکاب
ماه نشان
کالکالکی
ایلام
کوه دشت
کبیرکوه
کلان سیران
ایلام
کوه دشت
کبیرکوه
منابع
کتاب کانی شناسی غیر سیلیکات ها تالیف: دکتر سید محمد حسین رضوی
اصول زمین شناسی ذخایر معدنی : دکتر یعقوپ پور
کانی شناسی نوری سیلیکاتها : فریبا عزتیان
منابع معدنی از دیدگاه اقتصادی و زیست محیطی : دکتر استفن ا. کسلر
پایگاه ملی داده های علوم زمین
کانی ها و سنگ های صنعتی: دکتر کریم پور
ژئوشیمی : فرید مر
اديب ، عباس ، 1370 ، روشنگري در پزشكي كهنه و نو . اسکندري،شيوا،آقانباتي،علي،فتوتي،وحيد،(1380 )،” فعاليتهاي زمين شناسي و اکتشافي انجام شده در استانها و برنامه پنج ساله سوم” . ام.اوانز،انتوني،مر،فريد،مقدسي،سيدجواد،(1373)،”مقدمه اي بر زمين شناسي کانسنگ ها” . شهاب پور،جمشيد،(1382)،”زمين شناسي اقتصادي”،انتشارات دانشگاه شهيد باهنر كرمان . گزارش بر عيار كردن باريت، سرب و فلورين معدن آتشكده – 1354 سازمان زمين‌شناسي بررسي طرح بهره‌برداري معدن فلورين و سرب پاچي ميانا– 1354 مجتبي حجازي گزارش مقدماتي درباره معادن و كانسارهاي ايران (بخش دوم)– 1363 طرح مطالعات گسترش صنايع شيميايي – وزارت صنايع. گزارش در مورد راه حلهاي ريشه‌اي جهت توسعه صادرات مواد معدني- 1366 اداره كل صادرات و منابع.
غضبان ، فريدون ،(1381)،”زمين شناسي زيست محيطي”،انتشارات دانشگاه تهران . قرباني،منصور،(1381)،”ديباچه اي بر زمين شناسي اقتصادي ايران”. كريم پور،محمدحسن،سعادت،سعيد،(1381)،”زمين شناسي اقتصادي كاربردي”، نشرمشهد . كريم پورـ محمدحسن ،1378 ،کاني هاوسنگ هاي صنعتي،نشر مشهد . ميسون،برايان،کارلتون ب،مر،مر،فريد ، شرفي ،علي اصغر ،(1370)، ” اصول ژئوشيمي،انتشارات دانشگاه شيراز “. اطلاعات شركت آلومينيوم ايران – 1378. كانه آرايي معدن فلورين پاچي ميانا – موسسه تحقيقات و كاربرد مواد معدني ايران. بازار جهاني فلزات غيرآهني (ماهنامه اقتصادي، آماري، فني) دفتر مطالعات بازار شرك مينرال اكسپورت، سال ششم شماره 62، مهر 1375 نتايج آمارگيري از معادن در حال بهره‌برداري كشور سالهاي 1373 لغايت 1378- مركز آمار ايران. فهرست معادن فعال فلزي و غير فلزي كل كشور: معاونت معدني و فرآوري وزارت معادن سابق. بانك اطلاعات معدني – سال 1375. ويلهم ولمر ، فردريک ، يعقوب پور ، عبدالمجيد ، (1373) ، ” ارزيابي اقتصادي در اکتشاف” . يعقوب‌پور-عبدالمجيد، «مباني زمين‌شناسي اقتصادي»، مركز انتشارات صنعت فولاد، 1371
طرح پيجوئي چكشي فلوئوريت در شمال غرب محلات (وزارت معادن و فلزات:مجري طرح)
اكتشاف مقدماتي ذخاير فلوريت لاريجان
سيماي معادن و صنايع معدن مازندران
طرح پي جوئي و اكتشاف مقدماتي كاني هاي غير فلزي در شرق و غرب ورسك(سواد كوه)( شركت مهندسي ايتوك ايران_شركت مهندسي كاوش كانسار)
کتاب کانی ها و سنگ ها ی صنعتی تالیف دکتر محمد حسن کریم پور
دي. اي. سي. منينگ، ترجمه هرمزي، احمد، مباني كاني هاي صنعتي
كريم پور، حسن، كاني ها و سنگ هاي صنعتي
اكتشاف و پي جوئي بنتونيت هاي ايران و مسائل زمين شناسي وابسته به آنها (رسالة كارشناسي ارشد. قرباني، منصور)
منابع بنتونيت در ايران، سازمان زمين شناسي كشور
كاني شناسي در ايران قديم، زاوش، محمد
سنگها و کانیهای صنعتی – دکتر محمد حسن کریم پور
دیرگدازها وکاربرد آنها در صنایع- مهندس علیرضا احمدی
3-مواد نسوز صنعتی و ویژگیهای آنها- مترجم:دکتر محمود طاهریان
راهبری کوره سیمان محمد رضا عزیزیان
سایت سیمان ایران
کانیها و سنگهای صنعتی محمد حسن کریم پور
کانی ها و سنگ های صنعتی: دکتر کریمپور
ژئوشیمی : فرید مر
جزوه: آقای رضا ارجمند زاده
وبلاگ:آقای رخشانی مقدم(www.geoscinces.blogfa.com)
کانی، ماده‌ای است طبیعی، جامد و غیرآلی که در ترکیب سنگهای پوسته زمین یافت می‌شود و دارای فرمول شیمیایی و ساختمان اتمی مشخص است. برخی کانیها از یک عنصر خالص و بسیاری از آنها از دو یا چند عنصر درست شده‌اند.
با توجه به فراوانی کانیها و تنوع آنها تشخیص کانیها از یکدیگر از درجه اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین برای تشخیص آنها از یکدیگر خواص مختلفی از جمله: سختی، چگالی، رنگ، رخ و … وجود دارد که آنها را از یکدیگر متمایز می‌کند. زمین شناسان برای تشخیص کانیها از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌شود.
راه شناسایی کانی هالیت
اکثر کانیها دارای شکل هندسی خاصی هستند. اندازه بلورها ممکن است بسیار بزرگ یا بسیار کوچک باشد. شکل کانیها نیز بسیار گوناگون است. با وجود این، زاویه‌های بین سطح‌های مشابه در همه بلورهای یک کانی همواره یکسان است. برای مثال، بلور نمک، چه بزرگ و چه کوچک، همواره مکعبی شکل است و بین سطح‌های خود، زاویه 90 درجه دارد.
براى به دست آوردن چگالى کانى‌ها، جرم آنها را با ترازو و حجم را با استوانه‌ى درجه بندى شده داراى آب، اندازه مى‌گیرند تا با تقسیم کردن جرم بر حجم، چگالى کانى به دست آید. چگالى بیشتر کانی‌هایی که بخش زیادى از پوسته‌ى زمین را مى‌سازند، حدود 2/5 تا 3/5 گرم بر سانتى‌متر مکعب است. کانى‌هایى که در ساختمان خود عنصرهاى سنگینى دارند، داراى چگالى بالایى هستند. براى مثال، چگالى گالن حدود 7/5 گرم بر سانتى‌متر مکعب است.
دانشمند اتریشى به نام موهس، مقیاسى براى درجه‌ى سختى کانى‌ها وضع کرد. مقیاس او از درجه‌ى یک براى تالک (نرم‌ترین کانى) تا درجه‌ى 10 براى الماس (سخت‌ترین کانى) است. بر اساس این مقیاس، سختى ناخن انسان 2/5، سکه‌ى مسى 5/3 و چاقوى فولادى قلم‌تراش 5/5 است. اکنون با توجه با این که در اثر کشیدن این چیزها بر سطح کانى، در آن خراش ایجاد مى‌شود یا نه، سختى کانى را اندازه مى‌گیرند و با توجه با سختى، کانى را شناسایى مى‌کنند.
رخ به شکستگی کانیها در راستای سطح صاف، پس از وارد شدن ضربه‌ای شدید، مانند ضربه چکش، گفته می‌شود. میکا در یک جهت می‌شکند و ورقه ورقه می‌شود؛ کوارتز خورد می‌شود؛ نمک خوراکی رخ سه جهتی قائم و کلسیت رخ سه جهتی غیر قائم دارد.
برخی کانیها همیشه به یک رنگ دیده می‌شوند. برای مثال، طلا همواره زرد، گرافیت همیشه سیاه و مالاکیت (Malachite) به رنگ سبز فیروزه‌ای است. رنگ را باید در سطحی که به تازگی شکسته شده است، مشاهده کرد. زیرا هوازدگی رنگ سطح رویی را تغییر می‌دهد.
در این روش کانی را بر چینی بدون لعاب مانند پشت نعلبکی بخشی که لعاب ندارد، می‌کشند تا لایه نازکی از آن بر سطح چینی بماند. کانیهای نافلزی اثری بی‌رنگ یا به رنگ روشن دارند و کانیهای فلزی رنگ‌های تیره‌تری پدید می‌آورند. برای مثال، کانی زرد رنگ پیریت، رنگ سیاه برجای می‌گذارد و اثر هماتیت، که بیشتر به رنگ خاکستری و سیاه است، قرمز-قهوه‌ای دیده می‌شود.
جلا یا درخشندگی سطح کانی نیز در شناسایی آن سودمند است. کانیهای فلزی نور را به خوبی باز می‌تابانند و به اصطلاح جلای فلزی دارند. هالیت و کوارتز، جلای شیشه‌ای و اوپال و اسفالریت، جلای صمغی دارند.
وقتی نور به جسمی می‌تابد ممکن است تمام و یا بخشی از آن توسط جسم جذب شود. اگر میزان جذب خیلی جزئی باشد جسم یا کانی مورد مطالعه شفاف است و در این حالت از پشت آن اشیاء را می‌توان دید. اگر مقدار جذب نور زیاد باشد در این حالت کانی کدر خوانده می‌شود و نور از آن عبور نمی‌کند. اگر مقدار جذب نور در کانی متوسط باشد به طوری که نور از کانی عبور کند اما از پست آن اشیا دیده نشود، کانی مورد نظر نیمه شفاف خواهد بود.
خواص مغناطیسی
بعضی از کانیهای حاوی آهن جذب آهنربا می‌شوند. این کانیها را کانیهای پارامغناطیس می‌نامند. به کانی‌هایی مانند کوارتز که فاقد این خواص هستند کانیهای دیا مغناطیس اطلاق می‌شود.
کانیها در شرایط عادی بی بو هستند اما برخی از آنها در اثر ضربه، حرارت، مالش یا رطوبت بوی مخصوص می‌دهند. مثلاً ترکیبات آرسنیک در اثر حرارت بوی سیر می‌دهند. همچنین اگرچه اغلب کانیها فاقد مزه هستند اما برخی از کانیها دارای مزه هستند مانند نمک که مزه شور دارد. بعضی از کانیها دارای لمس مخصوص به خود هستند مانند تالک که دارای لمس چرب است.
مرکز یادگیری سایت تبیان – تهیه: مرتضی عرفانیان
تنظیم: مریم فروزان کیا
1- شكل بلور- تقريبا” همه كاني‌ها به صورت متبلور ديده مي‌شوند. جسم متبلور، داراي نظم دروني سه بعدي است. يعني در آن، اتم‌هاي سازنده مطابق نظم معيني پهلوي هم قرار مي‌گيرند. در نتيجه بلور داراي سطوح صاف است و به يال‌ها و سطوح خارجي محدود است. اگر ذرات شكر يا سنگ نمك را با ذره بين نگاه كنيد مي‌بينيد كه ذرات داراي شكل هندسي منظم و سطح صاف هستند
2- اندازه بلور- بلورها در اندازه‌هاي متفاوتي تشكيل مي‌شوند. گاهي بلورها به حدي درشت هستند كه با چشم قابل مشاهده اند. در اين صورت به آنها درشت بلور مي‌گويند. در بعضي موارد بلورها فقط توسط ميكروسكوپ قابل مشاهده هستند كه به آنه ريزبلور گفته مي‌شود و گاهي بلورها به حدي ريز هستند كه فقط با پرتوهاي X قابل تشخيص اند كه در اين صورت به آنها مخفي بلور گويند، مانند كاني‌هاي رسي كه در تشكيل خاك شركت دارند
اندازه بلورها به شرايط تشكيل آنها بستگي دارد. هر چه براي تشكيل يك بلور زمان بيشتري صرف شده باشد، بلور درشت تر مي‌شود. نكته بسيار مهم و جالب در مورد بلورها آن است كه گرچه شكل و اندازه ظاهري آنها ممكن است متفاوت باشد، اما زواياي بين سطوح مشابه آن در تمام بلورهاي يك كاني معين، يكسان و تغيير ناپذير است. از اين خصوصيت براي شناسايي كاني‌ها استفاده مي‌شود.
براي تعيين سختي كاني‌ها از مقياسي به نام مقياس موهس (Mohs) استفاده مي‌شود (از نام فردريخ موس كاني شناسي آلماني). در اين مقياس نرم ترين كاني سختي يك دارد (تالك) و سخت ترين كاني، داراي وجه سختي 10 است (الماس). هر كاني كه به وسيله كاني ديگر خراش بردارد نسبت به آن نرم تر است.
4- جلا- توانايي كاني در منعكس ساختن، يا جذب نور را جلا مي‌گويند. هر قدر انعكاس و انكسار نور از سطح كاني و يا سطح شكستگي آن زيادتر باشد، جلاي آن مشخص تر است. يكي از علل گراني الماس جلاي زيباي آن است كه به جلاي الماسي معروف است. جلاي كاني‌ها را مي‌توان به دو گروه فلزي و غيرفلزي تقسيم كرد. در جلاي فلزي (كه خاص بسيار از كاني‌هاي فلزي است) نور، مانند سطح فلز براق به خوبي منعكس مي‌شود (مانند پيريت Fes2).
راه شناسایی کانی هالیت
در جلاي غير فلزي از اصطلاحات گوناگوني استفاده مي‌كنند. مثلا”: در جلاي شيشه‌ي نور به خوبي از كاني عبور مي‌كند (مانند كوارتز و‌هاليت) در جلاي الماسي، نور در داخل الماس بازتابش كلي پيدا مي‌كند و سبب درخشندگي الماس مي‌شود.
گاهي از منظره ظاهري كاني‌ها براي بيان جلاي آنها استفاده مي‌كنند و اصطلاحاتي مانند صمغي، چرب، ابريشمي، خاكي و … به كار مي‌برند.
بعضي از بلورها، به هنگام شكسته شدن در امتداد سطح يا سطوح معيني به سادگي از هم جدا مي‌شوند و بعضي ديگر فاقد اين خاصيت اند، يعني داراي سطح شكست ناصاف هستند (كوارتز). اين خاصيت بستگي به نحوه پيوندهاي اتم‌ها در جهات مختلف دارد. هر قدر قدرت پيوند اتمي در امتداد سطوحي ضعيف تر باشد، كاني در آن جهت آسان تر مي‌شكند. فلدسپات‌هاي در دو جهت نمك طعام در سه جهت قائم و كلسيت در سه جهت با زاويه غيرقائمه رخ دارند.
رنگ گرد كاني گاهي در تشخيص كاني‌ها مؤثرتر است. براي اين كار كاني را به چيني بدون لعاب مي‌كشند و از روي رنگ خطي كه بر جاي مي‌گذارد نوع كاني را تشخيص مي‌دهند. چنانچه يك از راه‌هاي شناسايي طلا رنگ خاكه زرد طلايي آن است، ولي پيريت با رنگ و جلايي شبيه به طلا داراي رنگ خاكه سياه است، يا آن كه اثر مانيتيت (Fe3O4) سياه و اثر هماتيت Fe2O3 قهوه‌ي نمايان مي‌شود، در حالي كه ظاهر اين دو كاني معمولا” سياه است.
7- چگالي نسبي: جرم نسبي كاني‌ها را مي‌توان از تقسيم كردن چگالي يك كاني به چگالي آب به دست آورد. با اين كار تعيين مي‌كنيم كه يك كاني چند بار از جرم آب هم حجم خود سنگين تر است. چگالي نسبي بيشتر كاني‌هاي سيليكاتي كه بخش اعظم پوسته زمين را تشكيل مي‌دهند، حدود 2/5تا3/5 است. چگالي نسبي زيادتر، مربوط به كاني‌هايي است كه در تركيب خود عناصر سنگين مانند سرب، باريم و… دارند. با چگالي 7/5 و باريت Baso4 با چگالي4/5). هر چه كاني‌هايي كه اتم‌هاي سازنده آنها به هم نزديك تر و فشرده تر باشد چگالي نسبي بيشتري خواهند داشت، مانند چگالي نسبي الماس در مقايسه با چگالي نسبي گرافيت.