چند نوع بیماری غیر واگیر

نشانه‌های سجاوندی

عجب سازنده ی این علامت عرب دولاب است

امروزه بیماری های غیرواگیر مشتمل بر بیماری های قلبی- عروقی، دیابت و سرطان ها و … از مهم ترین علل مرگ و میر و ناتوانی در کشورهای پیشرفته و همچنین در حال توسعه از جمله ایران قرار دارند. علاوه بر این در بسیاری از این کشورها این بیماری ها روند صعودی دارند که از دلایل عمده آن افزایش طول عمر و طولانی تر شدن زمان مواجهه با عوامل خطر و تغییر الگوی زندگی است. مطالعات اخیر نشان دهنده تغییرات عمده در میزان اهمیت مشکلات بهداشتی ایجاد کننده بار جهانی بیماری ها است، به نحوی که در سال 2020 ردیف های اول تا ششم این لیست را بیماری های غیرواگیر در بر خواهد گرفت. کوشش برای مداخله به موقع در سیر طبیعی این بیماری ها نه تنها شامل غربالگری برای شناخت بیماری در مراحل اولیه بلکه توجه به پیشگیری نیز می باشد. علاوه بر این جهت کنترل بیماری های غیرواگیر اقدامات لازم در سه سطح فرد، نظام و جامعه باید انجام پذیرد. این اقدامات می تواند در پیشگیری از بیماری، تشخیص زودهنگام، درمان یا اداره بیماری موثر باشد. به یقین مداخلات جامعه نگر در زمینه غربالگری، بیماریابی، درمان به موقع و آموزش فردی یا گروهی در جهت کاهش بار بیماری ها جایگاه ویژه ای دارد. مرکز تحقیقات بیماری های مزمن و صعب العلاج تلاش دارد در زمینه کنترل و پیشگیری از این بیماری ها قدم های موثر بردارد.

لیست بیماری های ذیل از مهم ترین بیماری های غیرواگیر می باشد که مرکز تحقیقات بیماری های مزمن و صعب العلاج در راستای اهداف خود به فعالیت های پژوهشی در زمینه اپیدمیولوژی، پیشگیری، روش های نوین تشخیص، درمان و کنترل این بیماری ها می پردازد:

 سرطان ها

 بیماری های قلبی- عروقی

 بیماری های اسکلتی- عضلانی

 بیماری های نوروموسکولار

 دیابت و اختلالات متابولیک

 بیماری های مزمن دستگاه تنفس

 بیماری های مزمن دستگاه گوارش

 بیماری های مزمن دستگاه بینایی

 بیماری های مزمن دستگاه شنوایی

 بیماری های مزمن دستگاه ادراری- تناسلی

 بیماری های ژنتیکی

بیماری های غیرواگیر، اپیدمیولوژی، روش های نوین تشخیص

مرکز تحقیقات بیماری های مزمن و صعب العلاج یکی از مراکز وابسته به پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران می باشد. این مرکز کار خود را از سال 1389 در زمینه علوم پایه و بالینی بیماری های مزمن آغاز نمود و در اواخر سال 1391 با توجه به …  ادامه »

بزرگراه جلال آل احمد، جنب بیمارستان دکتر علی شریعتی، پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم

شماره تلفن: 88220086

کد پستی: 1411713137

شماره فکس: 88220086

پست الکترونیک: cdrc@tums.ac.ir

چشم انداز جهاني بيماري هاي غيرواگير

در چند دهه اخير، تغييرات اقتصادي- فرهنگي در كشور هاي با درآمد كم و متوسط با تغييرات سريع اجتماعي همراه بوده است. به موازات فوايد بهبود وضعيت اقتصادي بر ارتقاء سلامت جامعه، روند رو به رشد بيماري هاي مزمن غيرواگير و عوارض ناشي از آن چنين جوامعي را در معرض تهديد قرار داده است.

چند نوع بیماری غیر واگیر

بيماري هاي ناشي از شيوه زندگي

اين قبيل بيماري هاي مزمن،گروهي از بيماري هاي داراي عوامل خطرزاي مشترك هستند كه حاصل شيوه نامطلوب زندگي از جمله تغذيه ناسالم، مصرف سيگار،بي تحركي و تنش هاي عصبي است.

هر چند زمينه ژنتيكي براي بيماري هاي مزمن مطرح هستند ولي نشان داده شده عوامل مرتبط با شيوه زندگي و عوامل محيطي نقش بسيار مهم تري نسبت به عوامل وراثتي دارند.

عوامل خطر زاي عمده اين بيماري هاي مزمن شامل بالا بودن فشار خون، مصرف دخانيات،اختلالات چربي خون،ديابت و چاقي است.سكته هاي مغزي ، حملات قلبي، پوكي استخوان ، بيماري هاي بد خيم مرتبط هستند كه بيماري هاي غير واگير يا بيماري هاي تحليل برنده هم ناميده ميشوند.

چشم انداز جهاني بيماري هاي مزمن

پيش بيني مي شود كه از سال۱۹۹۰ تا ۲۰۲۰ ميلادي ، مرگ و مير ناشي از بيماري هاي غيرواگير به ميزان ۷۷ درصد افزايش خواهد يافت كه بيشترين موارد آن در كشور هاي در حال رشد خواهد بود.

بر اساس يافته سازمان بهداشت جهاني، مداخلات در جهت اصلاح شيوه زندگي و پيشگيري از بيماري هاي غيرواگير براي كشور هاي در حال توسعه از ضرورت ويژه اي برخوردار است، بديهي است كه چنين مداخلاتي بايد با منابع محدود مالي چنين جوامعي متناسب باشد.

تغيير الگوي بيماري ها در جهان

با پيشرفت در امر بهداشت و افزايش سطح پوشش ايمن سازي بر عليه بسياري بيماري هاي واگيردار در چند دهه اخير، كشور هاي توسعه يافته و صنعتي توانسته اند در نيمه اول قرن بيستم بيماري هاي عفوني و كمبود هاي مواد مغذي را تحت كنترل درآورند ولي در نيمه دوم اين قرن با روند رو به رشد بيماري هاي مزمن غيرواگير از قبيل بيماري هاي قلبي، سكته مغزي، ديابت، پوكي استخوان، پرفشاري خون، بيماري هاي بدخيم و چاقي مواجه شده اند.

بيماري هاي قلبي عروقي

براساس آمارهاي سازمان بهداشت جهاني، بيماري هاي قلبي عروقي ناشي از تصلب شرائين سرخرگ هاي كرونر قلب در رده اول علل مرگ و مير در سراسر جهان در آمده اند. در سال۱۹۶۰ ميلادي، بيش از ۶۰ درصد از علل مرگ در جهان، در كشور هاي در حال توسعه و ۱۵ درصد ديگر در كشور هاي اروپايي شرقي كه دستخوش تغييرات شديد وضعيت اقتصادي بوده اند، رخ داده كه به طور عمده به دليل بيماري هاي قلب و دستگاه گردش خون بوده است.

ديابت

 آمار هاي سازمان بهداشت جهاني و فدراسيون بين المللي ديابت بيانگر افزايش سريع فراواني ديابت حتي در سنين پائين بوده اند اين مشكل بيشتر گريبانگير كشور هاي در حال توسعه است.

پيش بيني شده كه مقدار مبتلايان به ديابت در جهان از ۱۹۴ ميليون نفر در سال ۲۰۰۳ به۳۳۰ ميليون نفر در سال ۲۰۳۰ خواهد بود. مسئله حائز اهميت ديگر سن ابتلا به بيماري است كه در كشور هاي در حال توسعه معمولاً اين بيماري در سنين بالا و پس از سن بازنشستگي رخ مي دهد در حالي كه در كشور هاي در حال توسعه بيماري بيشتر گريبانگير افراد ۳۵تا۶۴ ساله مي شود كه علاوه بر عوارض بيماري، باعث از كار افتادگي ايشان و بار اقتصادي بر جامعه خواهد شد.

هرچند مرگ و مير زودرس ناشي از ديابت و بيماري ايدز برابر هستند اما جوامع مختلف هنوز اهمیت كافي براي اين امر قائل نشده و توجه لازم به امر پيشگيري از آن نداشته اند.

مطالعات انجام شده در كشور هاي مختلف نشان داده كه ديابت بار اقتصادي عمده اي بر جوامع تحمل مي كند و به طور متوسط ۵/۲تا۱۵ درصد كل هزينه هاي بهداشتي كشور ها را به خود اختصاص مي دهد. بر اساس بر آورد هاي فعلي، مخارج صرف شده براي افراد ۷۹-۲۰ ساله مبتلا به  ديابت در جهان در حال حاضر متجاوز از ميلياردها دلار است كه پيش بيني مي شود تا سال ۲۰۲۵ تا دو برابر افزايش يابد اين بار اقتصادي بيشتر بر جوامع در حال توسعه تحميل ميشود.

بيماري هاي بدخيم

در سال ۲۰۰۰ميلاري بيش از ۱۰ميليون مورد جديد تيماري بدخيم و ۷ ميليون مورد مرگ ناشي از اين بيماري در سراسر جهان گزارش شده است كه ۵۳% موارد بروز و ۵۶% موارد مرگ و مير آن مربوط به كشور هاي در حال توسعه بوده است. از سال ۱۹۹۰تا۲۰۰۰ بروز و مرگ و مير  ناشي از اين بيماري ها سالانه۴/۲ درصد افزايش داشته است.

 بر اساس پيش بيني هاي موجود بين سال هاي ۲۰۰۰تا۲۰۲۰ ، بروز بيماري هاي بدخيم در كشور هاي توسعه يافته به ميزان ۲۹% و در كشور هاي در حال توسعه به ميزان ۷۳% افزايش خواهد يافت . معمولاً به موازات صنعتي شدن جوامع، بروز بيماي هاي بدخيم ريه، روده بزرگ ركتوم، پستان و پروستات رو به افزايش و بيماري هاي بدخيم معده رو به كاهش مي گذارد.

بيماري هاي مزمن دستگاه تنفس

اين دسته بيماري ها به ويژه بيماري هاي مزمن انسدادي ريه (COPD) و آسم در كشور هاي مختلف رو به افزايش گذاشته اند و ۱۵ درصد از بار بيماري هاي جهاني را تشكيل مي دهند. در سال ۲۰۰۰ ميلادي،۶۰۰ ميليون نفر در جهان از COPDرنج مي بردند كه ۵/۲ ميليون مورد مرگ و مير هم به دنبال داشته است. پيش بيني مي شود كه تا سال۲۰۲۰،COPD به صورت سومين عامل شايع مرگ و مير در جهان درآيد.

عوامل خطرزاي بيماري هاي غيرواگير

۱-تغييرات شيوه زندگي

تغيير سبك زندگي در كشورهاي در حال توسعه، رژيم غذايي معمول را به شدت تحت تأثير قرار داده و باعث گرايش مردم به غذا هاي چرب و با منشأحيواني به جاي غذاهاي سنتي اين جوامع شده است. رژيم غذايي جديد اين كشورها سرشار از انواع چربي اشباع (مانند انواع روغن جامد)،،كلسترول و مواد قندي است كه به شدت بر خطر ابتلا به بيماري هاي غير واگير مي افزايد. به عنوان مثل،امروزه فراواني ديابت در نواحي شهري هندوستان ده برابر نواحي روستايي است زيرا رژيم غذايي شهر نشينان به نحوي تغيير يافته كه انرژي دريافتي روزانه ايشان از انواع چربي ها  و روغن ها تأمين مي شود و ميزان دريافت روزانه غلات ايشان به ميزان ۳۰ درصد كمتر از ساكنين نواحي روستايي شده است.

پژوهش هاي گوناگون نشان داده اند رژيم غذايي سرشار از چربي هاي اشباع و فاقد مقادير كافي غذا هاي گياهي يك عامل خطرزاي شناخته شده براي تصلب شرائين، بيماري هاي عروق كرونر، پرفشاري خون و تعداد زيادي از بيماري هاي بدخيم است به علاوه چنين رژيم غذايي با بروز چاقي هم ارتباط دارد. در جوامع شهري كه زندگي بدون تحرك برقرار است، چنين الگوي غذايي باعث بروز مشكلات بيشتري خواهد شد.مطالعات گوناگون نشان داده كه تا ۸۰ درصد موارد بيماري هاي عروق كرونر و تا ۹۰ درصد موارد ديابت نوع دوم از طريق اصلاح شيوه زندگي قابل پيشگيري هستند.

باپيروي از شيوه تغذيه سالم، حفظ وزن طبيعي و فعاليت جسمي مداوم مي توان خطر ابتلا به بيماري هاي بدخيم را به ميزان ۳۰ درصد كاهش داد.

چند نوع بیماری غیر واگیر

۲-مصرف دخانيات

امروزه حدود۱/۲بيليون نفر در جهان دخانيات مصرف مي كنند كه ۸۰ درصد ايشان در كشور هاي كم درآمد زندگي مي كنند. در سال ۲۰۰۰ميلادي ،۵ ميليون مورد مرگ و مير ناشي از مصرف دخانيات در كشور هاي در حال توسعه رخ داده است. مصرف دخانيات مهم ترين عامل قابل پيشگيري بيماري هاي غير واگير است كه باعث افزايش مرگ و مير در اثر سكته هاي قلبي و مغزي و افزايش احتمال ابتلا به بسياري بيماري هاي بدخيم مي شود. مصرف دخانيات احتمال ابتلا به سرطان ريه را ۲۰تا ۳۰ درصد افزايش مي دهد و نزديك به ۸۰ تا ۹۰ درصد بيماري هاي بدخيم مري، حنجره و حفر‌‌‌ه دهاني در اثر مصرف دخانيات و الكل است.

در سال ۱۹۹۵ميلادي، يك سوم وارد مرگ و مير ناشي از بيماري هاي بدخيم در كشورهاي در حال توسعه مربوط به مصرف دخانيات بوده است.

۳-اضافه وزن و  چاقي

اضافه وزن و چاقي به نوبه خود بر ساير عوامل خطرزاي بيماري هاي غيرواگير تأثير مي گذارد و به عنوان مثال باعث اختلالات قند خون از طريق مقاومت به انسولين ، بالا رفتن فشار خون و كلسترول خون مي شوند؛ همچنين باعث افزايش احتمال ابتلا به ديابت و بسياري انواع بيماري هاي بدخيم مي شوند. در جهان۱/۲بيليون نفر دراي اضافه وزن هستند كه ۳۰۰يليون نفر آنها دچار چاقي مي باشند.

بر اساس بيانيه انجمن بين المللي چاقي و سازمان بهداشت جهاني در نزديك به ۶۰ درصد موارد، بروز ديابت با اضافه وزن و چاقي ارتباط دارد. با توجه به اينكه بر اساس آمارهاي موجود بيش از ۶۰ درصد مردم جهان فعاليت جسمي كافي ندارند، روند اين اختلالات وزن به طور روزافزون رو به افزايش خواهد گذاشت.

۴-الكل

در طي سال هاي گذشته مصرف الكل در بسياري كشور ها افزايش يافته است كه بيشترين مورد آن مربوط به كشور هاي در حال توسعه بوده است. در سال۲۰۰۰، الكل عامل نزديك به ۲ميليون مورد مرگ و مير در جهان بوده كه ۴درصد بار بيماري ها را به خود اختصاص مي داده است. به علاوه الكل عامل بروز به خود اختصاص مي داده است. به علاوه الكل عامل بروز۲۰تا۳۰ درصد موارد بيماري هاي بدخيم مري، بيماري هاي كبدي، صرع، سوانح و تصادفات است.

چه راهكاري بايد انديشيد؟

پس از سال ها تجربه در كشور هاي وسعه يافته، مشخص شد كه پيشگيري از بيماري هاي غير واگير به مراتب مؤثرتر و مقرون به صرفه تر از درمان اين بيماري هاست. همانگونه كه در شكل ۴-۱ نشان داده شده پيشگيري و درمان بيماري هاي مزمن، دو كفه ترازوي كنترل بيماري هاي مزمن هستند كه هر دو با بهداشت جامعه مرتبط هستند و بديهي است كه همانند ساير موارد پيشگيري مقدم بر درمان است. كشور هاي در حال توسعه از جمله نواحي چين، آمريكاي لاتين، جنوب آسيا، خاورميانه و آفريقا هنوز در حال كسب جربه در اين زمينه هستند چرا كه در اين قبيل جوامع ، از يك سو هنوز ميزان مرگ و مير شير خواران و كودكان، كمبود ريز مغذي ها و بيماري هاي عفوني از شيوع قابل توجهي برخوردار است و از سوي ديگر تغيير شيوه زندگي اين جوامع را در معرض خطر همه گيري بيماري هاي غير واگير قرار داده است.

از آنجا كه بيماري هاي مزمن سنين بزرگسالي به طور عمده از اوايل عمر منشا مي گيرند، با اصلاح بنيادي الگوي غذايي و شيوه زندگي در چنين كشور هايي مي توان با تأمين تغذيه مناسب براي مادر و شير خوار هم از بار بيماري هاي ناشي از فقر اقتصادي كاست، همه به پيشگيري از بيماري هاي مزمن سنين بعدي  و برقراري عادات  مادام العمر پيروي از الگوي غذايي سالم و تحرك كافي كمك كرد. بديهي است هر چه اين قبيل اقدامات در سن پايين تري شروع شده باشند، فوايد كوتاه مدت و دراز مدت بيشتري دربر خواهند داشت. در سال هاي اخير توجه زياري به پيشگيري ابتدايي و اوليه عوامل خطر رفتاري و بيولوژيك بيماري هاي مزمن بزرگسالي معطوف شده است زيرا:

۱-شواهد متقاعد كننده اي مبني بر شروع روند بيماري هاي غيرواگير در دوران كودكان شكل گرفته و تا سنين بزرگسالي پايدار مي ماند.

۲-عوامل خطر رفتاري و بيولوژيك مرتبط با بيماري هاي غير واگير در دوران كودكي شكل گرفته و تا سنين بزرگسالي پايدار مي ماند.

۳-عوامل خطرزاي متعددي از جمله چاقي اختلالات چربي خون و بالا بودن فشار خون از دوران كودكي و نو جواني تا بزرگسالي تداوم يافته و با بروز بيماري ها در سنين بعدي ارتباط دارد.

۴-يافته هاي مطالعات گوناگون در مورد روند به سرعت رو به افزايش اضافه وزن و بي تحركي و همچنين گرايش به مواد مغذي پركالري و كم ارزش از نظر غذايي هشدار داده اند.

۵-تراكم توده استخواني در دوران كودكي و نو جواني تكامل يافته و با پيشگيري از پوكي استخوان در سنين بعدي ارتباط دارد.

۶-بيشتر عوامل خطرزاي بيماري هاي غير واگير از سنين كودكي قابل پيشگيري و كنترل هستند.

نشان داده شده كه عادات غذايي الگوي فعاليت جسمي و رفتار هاي مرتبط با مصرف دخانيات از سنين پايين شكل گرفته تا حدود ۱۸ ساگي تثبيت شده و در طول سال هاي بعدي عمر پايدار مي ماند، لذا توصيه مي شود قبل از تثبيت اين عادات و در نتيجه تغيير عادات شكل گرفته اقدامات لازم براي پيروي از اصول شيوه سالم زندگي به مرحله اجرا در آيد چرا كه تلاش هاي بعدي در جهت تغيير ادت هاي تثبيت شده بسيار مشكل و چه بسا غير ممكن خواهد بود.

عادات نامطلوب جاري در شيوه زندگي كودكان و نوجوانان جامعه ما، علاوه بر اينكه تهديدي براي سلامتي اين گروه سني آسيب پذير تلقي ميشود ، كشور ما را در معرض خطر اپيدمي بيماري هاي غير واگير در طي دو دهه آينده قرار داده است. پيروي از شيوه زندگي سالم مي تواند به كاهش خطر بيماري هاي غير واگير از جمله بيماري هاي قلبي عروقي ،ديابت ، پوكي استخوان و برخي سرطان ها كمك كند. بنابر اين لزوم مداخلات بنيادي وسيع جهت آموزش دست اندركاران بهداشت و سلامت كودكان و نو جوانان و همچنين آموزش خانواده ها با اصول صحيح شيوه زندگي سالم و فراهم آوردن امكانات مناسب عملي در اين راستا مشخص مي شود. از سوي ديگر با توجه به اينكه فرزندان بهترين پيام رسان براي والدين هستند، آموزش كودكان و نو جوانان علاوه بر مفيد بودن براي اين گروه سني آسيب پذير خواهد توانست به اصلاح شيوة زندگي خانواده نيزكمك كند.

در سال هاي اخير اهميت پيشگيري بيماري هاي مزمن از اوايل عمر بيش از پيش روشن شده است به نحوي كه سخن ارسطو در ۳۸۴ سال قبل از ميلاد مسيح مبني بر اين كه چگونگي شكل گيري عادت ها از اوايل عمر زمينه ساز تمام تفاوت ها در سنين بعدي است.

(Good habits formed at youth make all the difference)

در سال ۲۰۰۴ ميلادي به عنوان شعار فدراسيون جهاني قلب درآمده كه چنين مطرح ميكند: مؤثرترين راهكار پيشگيري از بيماري هاي مزمن سنين بزرگسالي آموزش شيوه سالم زندگي به كودكان و نوجوانان است.

بیماری‌های غیرواگیر جامعه را فقیر می‌کند

تصویر بیماری‌ها در ایران تغییر کرده، درست از همان زمان که بیماری‌های واگیردار کنترل شد، کشور با موجی از بیماری‌هایی که واگیردار نبود، مواجه شد؛ همان‌هایی که سالانه جان هزاران ایرانی را می‌گیرد، معلول می‌کند و هزینه‌های هنگفت به‌جا می‌گذارد. وبا، مالاریا، سل و… کنترل شد و جای خود را به دیابت، فشار خون، بیماری‌های قلبی- عروقی و… داد. وزارت بهداشت اعلام می‌کند که در حال حاضر ۱۰‌میلیون مبتلا به فشار خون، ۵‌میلیون و ۳۰۰‌هزار سیگاری، ۵‌میلیون مصرف‌کننده قلیان، نزدیک به ۵.۷‌میلیون نفر مبتلا به دیابت، ۲۴‌میلیون نفر چاق و دارای اضافه‌وزن و ۱۴‌میلیون مبتلا به کلسترول بالا در کشور وجود دارد که در کنار همه آنها نیز ۳۳‌درصد از جمعیت کشور تحرک کافی ندارند. آمارهایی که هر روز هم با گسترش شهرنشینی و تمایل بیش از حد برای مهاجرت به شهرها، در حال افزایش است. از نظر رئیس اداره بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، این آمارها بالاست. بهزاد دماری رئیس اداره بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در گفت‌وگو با «شهروند» توضیحات بیشتری می‌دهد. گفته می‌شود ۷۰‌درصد بار بیماری‌ها مربوط به بیماری‌های غیرواگیر است؛ این یعنی همان ‌سال‌‌های از دست رفته عمر؟بله؛ ببینید بار بیماری شاخص‌های متعددی را شامل می‌شود کاربردی‌ترین آنها از محاسبه سال‌های عمر ازدست رفته و زندگی توأم با ناتوانی و معلولیت به‌دست می‌آید. یعنی این‌که اگر شخصی در ۲۰سالگی تصادف کند و جانش را از دست دهد، حدود ۵۳‌سال از عمر مفیدش را از دست داده چراکه امید به زندگی در ایران ۷۳‌سال است، حتی اگر جانش را از دست ندهد اما دچار معلولیت شود، آن معلولیت هم روی بار بیماری می‌گذارد. بنابراین بار بیماری، یعنی این‌که افراد چقدر سال‌های مفید زندگیشان را از دست می‌دهند و با معلولیت زندگی می‌کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد از این ۷۰ درصد، ۱۷‌درصد به سکته‌های قلبی و عروقی، ۱۴‌درصد به اختلالات روانی، ۵.۷‌درصد به کمردرد، ۲.۴درصد به بیماری‌های تنفسی و… مربوط می‌شود. این بیماری‌ها شاید جان فرد را نگیرد اما کیفیت فعالیت‌های او را پایین می‌آورد و ناتوانی ایجاد می‌کند، فرد از محل کارش غیبت می‌کند و… آمار ۱۴‌درصد بار بیماری‌های روانی خیلی بالاست. بله، در کشور ما اختلالات روانی ۶.۲۳‌درصد شیوع دارد؛ حدود ۱۲‌درصد آن به افسردگی‌های خفیف تا شدید مربوط می‌شود. به‌همین خاطر براساس تصمیم جدید وزارت بهداشت، مراکز بهداشتی- درمانی وزارت بهداشت قرار است روی غربالگری و شناسایی زودرس افسردگی و اضطراب تمرکز داشته باشند و مراقبت‌های مربوطه را به‌طور مستمر از طریق کارشناسان سلامت روان و پزشکان ارایه دهند. در این مورد برنامه‌های متعدد خودمراقبتی هم برای گروه‌های تحت پوشش مرکز بهداشتی درمانی ارایه خواهد شد. شاید یکی از دلایل بالا بودن آمار اختلالات روانی در کشور، بی‌توجهی به پیشگیری از ابتلا به این اختلالات است که اغلب آنها از دوران کودکی آغاز می‌شود. بررسی‌های سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد که حدود ۶۰‌درصد علل ریشه‌ای اختلالات روانی در دوره بارداری، حوالی زایمان و ۷سال اول زندگی رخ می‌دهد و چنانکه مراقبت بهتری در این دوره ارایه شود قادریم بخش مهمی از بار این اختلالات را کم کنیم. به‌عنوان نمونه حدود ۸۰‌درصد از کودکان به مهدکودک دسترسی ندارند. این مسائل در کنار بی‌توجهی به مهارت‌های فرزندپروری، بازی کودکان و محیط‌های مناسب، واکسیناسیون و… در شیوع این اختلالات تاثیر دارد. در روزهای آخر ‌سال گذشته، وزارت بهداشت به مردم پیشنهاد کرد تا امسال، سیگار را ترک کنند، رژیم غذایی مناسب داشته باشند و تحرک فیزیکی را بالا ببرند. به اعتقاد شما چطور می‌توان این ۳ تصمیم پیشنهادی وزارت بهداشت به مردم را عملی کرد؟ما باید در ابتدا مشوق‌های لازم را فراهم کنیم، به سازمان‌ها هم پیشنهاد کرده‌ایم تا فضایی تشویق‌آمیز برای مردم ایجاد کنند؛ برای نمونه وقتی می‌گوییم افراد بالای ۱۸‌سال باید روزانه نیم‌ساعت پیاده‌روی متوسط داشته باشند، باید پیاده‌روها را ساماندهی کنیم و فضا به‌گونه‌ای باشد که افراد را برای پیاده‌روی و تحرک جذب کند، نه این‌که در روزها بارانی، گِل خیابان را پر کند یا این‌که افراد امنیت نداشته و مدام نگران کیف‌قاپی باشند یا هرکسی به خود اجازه بدهد سدمعبر ایجاد کند، از میوه‌فروشی گرفته تا باکس اداره برق و ساختمان‌های درحال ساخت. وقتی به مردم می‌گوییم نان سبوس‌دار مصرف کنند، قند، نمک و چربی کمتر مصرف کنند، شیر کم‌چرب به‌جای پرچرب بخورند، باید از طرف مقابل، دسترسی به نان سبوس‌دار و کم‌نمک را فراهم کنیم، قیمت شیر کم‌چرب نسبت به پرچرب را ارزان‌تر کنیم. به هر حال پیشگیری به سادگی اتفاق نمی‌افتد. چقدر این زمینه‌ها برای مردم فراهم شده است؟ببینید بررسی‌ها نشان می‌دهد که حدود ۶۰‌درصد افراد سیگاری تمایل و انگیزه به ترک سیگار دارند، اما چه می‌شود که سیگار را ترک نمی‌کنند؟ بخشی از آن به نبود تسهیلات محیطی و ارزشی که ما به سیگار نکشیدن می‌دهیم برمی‌گردد. بنابراین سیاست‌گذار باید زمینه‌ای برای ترک سیگار فراهم کند. یک فرد سیگاری، به این راحتی نمی‌تواند سیگارش را ترک کند بلکه باید در مرحله اول نیکوتین‌تراپی کند، چندین جلسه رفتاردرمانی بگذراند تا رفتارش تغییر کند. اما همین ۶۰‌درصدی که تمایل به ترک سیگار دارند، به‌سختی یک کلینیک ترک سیگار در شهر پیدا می‌کنند. البته ارزان بودن سیگار در کشور ما، رعایت‌نکردن قانون نکشیدن سیگار در اماکن عمومی و سیاست‌هایی از این قبیل بسیار موثر است.  چند کلینیک ترک سیگار داریم؟ برای ۵‌میلیون و ۳۰۰‌هزار نفر سیگاری که در کشور داریم در کل کشور ۸۰کلینیک ترک سیگار فعال وجود دارد. قیمت این ویزیت و مشاوره‌های بعدی آن هم بالاست و در بسته حمایتی بیمه‌ها هم فعلا وجود ندارد، یعنی برای طی یک دوره ترک سیگار باید ۷۰۰ تا ۸۰۰‌هزار تومان هزینه کرد. پس با این وجود این تغییر رفتار به این زودی‌ها هم اتفاق نمی‌افتد. بله؛ ببینید افراد چرا الکل می‌خورند؟ چرا سیگار می‌کشند؟ چرا غذای پرچرب می‌خورند؟ چرا موادمخدر مصرف می‌کنند؟ به دلیل این‌که از این کار لذت می‌برند. اگر برایشان لذت‌های سالم جایگزین کنیم، آنها دیگر به سمت این عوامل مضر نمی‌روند. این موضوع به‌ویژه برای مصرف‌کنندگان مواد مخدر بسیار صدق می‌کند. چه اتفاقی افتاد که یک‌باره تمام توجه‌ها به سمت بیماری‌های غیرواگیر رفت و حتی شعار امسال هفته سلامت هم همین موضوع شد. این در حالی است که سازمان جهانی بهداشت امسال را روی تهدیداتی که حشره‌های ناقل بیماری دارند، نامگذاری کرده بود. یک علت آن برمی‌گردد به این‌که تصویر بیماری‌ها در کشورهای درحال توسعه به‌سرعت تغییر کرده، ۳۰‌سال پیش در کشورمان مردم هنگام زایمان و بارداری جانشان را از دست می‌دادند، کودک زیر یک‌سال فوت می‌کرد، نوزادان عفونت می‌گرفتند و مردم مبتلا به مالاریا می‌شدند، اما حالا بیماری‌های واگیر کنترل شده و جای خود را به بیماری‌های غیرواگیر داده است. در ‌سال ۱۳۹۰ از حدود ۳۸۰‌هزار مرگ هموطنان حداقل ۱۸۰‌هزار مرگ منتسب به عوامل خطر شش‌گانه رژیم غذایی نامطلوب، مصرف دخانیات (سیگار و قلیان)، چاقی و اضافه‌وزن، فشارخون، کلسترول و قند بالای خون بوده است. یعنی سیستم سلامت ما بیشتر در بخش کنترل بیماری‌های واگیر قوی است تا بیماری‌های غیرواگیر؟بله، چون ۳۰‌سال در این زمینه کار کرده‌ایم، درحالی‌که تصویر بیماری در این مدت به‌سرعت تغییر کرد، ما آن زمان ۷۰‌درصد جمعیت روستایی داشتیم، ۳۰‌درصد شهری، حالا کاملا برعکس شده است. بیشترین مشکل ما هم در شهرهاست، البته این به معنی این نیست که در روستاها مشکل نداریم. اتفاقا سبک زندگی روستاییان هم تغییر کرده است و آمار اضافه‌وزن و چاقی در مناطق روستایی کشور نزدیک به آمار مناطق شهری است. تصویر بیماری به‌سرعت تغییر کرد اما ما نتوانستیم نظام سلامت را به همان سرعت تغییر دهیم. تغییرات اجتماعی در بهترین شرایط ۶ تا ۱۰‌سال طول می‌کشد تا رخ دهد. شرط آن هم این است که دانش و مهارت آن در تیم‌های مراقبت ایجاد شده و خدمات به مردم آغاز شود و مدیریت پایدار داشته باشد. اما شرایط واقعی این‌گونه نیست. کار اصلی با تغییر مدیریت‌ها پیش نمی‌رود. برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع هم در همین راستا قرار می‌گیرد. هنوز مانند یک کودک نوپاست، مسیرش را دقیقا مشخص نکرده و شاید خدماتی که ارایه می‌کند همانی نباشد که الان اولویت جامعه است. بنابراین برای به نتیجه رسیدن این برنامه‌ها دولت با فرصت ۳ساله‌ای که دارد، دنبال این است که برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع را با نیازهای اصلی مردم و بار بیماری‌های کشور تطبیق و تغییر دهد و در شکل دیگری اجرا کند و از ظرفیت شبکه‌های بهداشتی درمانی کشور که پیش از این در کنترل بیماری‌های واگیر موفق بوده استفاده کنند. این اتفاق چگونه می‌تواند رخ دهد؟از طریق مراکز بهداشتی – درمانی. البته مراکز بهداشتی – درمانی ما در شهرها خیلی مشتری ندارند، چرا که مردم اغلب به بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها و مطب‌های خصوصی مراجعه می‌کنند اما در روستاها مراجعه‌کننده فراوان دارند. ما دنبال این هستیم که خانواده‌های تحت پوشش هر مرکز بهداشتی- درمانی شهری را از طریق آموزش خودمراقبتی، غربالگری عوامل خطر و بیماری‌ها (با صدور کارت سلامت به مراجعه‌کننده)، شروع درمان برای موارد شناسایی‌شده و مراقبت مستمر از طرق مختلف تحت پوشش قرار دهیم، البته خدمات در این مراکز رایگان خواهد بود. تعداد این مراکز بهداشتی ـ درمانی در کشور چقدر است؟ما ۴‌هزار مرکز بهداشتی- درمانی و پایگاه درمانی در مناطق شهری داریم. هر مرکز بهداشتی- درمانی حدود ۱۲‌هزار و ۵۰۰ نفر را می‌تواند پوشش دهد، (حدود ۳۰۰۰ خانوار)، وزارت بهداشت طراحی جدیدی برای شیوه ارایه خدمات در این مراکز ارایه کرده که امسال مرحله اول اجرای این خدمات برای مردم در ۳۱شهرستان از ۳۱ استان انجام شده و به‌تدریج به سایر شهرستان‌ها گسترش داده می‌شود. شما در صحبت‌هایتان به شیوع بیماری‌های غیرواگیر در کشور اشاره کردید. از چه زمانی شاهد این تغییر جهت شدیم؟از زمانی‌که مهاجرت به شهرها افزایش یافت و زندگی مردم ماشینی شد و سبک زندگی مردم تغییر کرد؛ یعنی تقریبا از دهه ۷۰ و پس از آن دهه ۸۰ بود که همچنان روند تصاعدی بیماری‌های غیرواگیر ادامه داشت. این اتفاق به دلیل افزایش جمعیت بود؟خیر، دلیل عمده آن رشد شهرنشینی و اتفاقاتی بود که در شهرها رخ داد. البته وضع اقتصادی که بر روند تغذیه مردم تاثیر گذاشت را هم می‌توان به آن اضافه کرد. استرس‌های ناشی از زندگی شهری و عوامل اجتماعی متعدد باعث شد تا افراد به سمت مصرف سیگارو… بیشتر کشیده شوند. اعلام کردید بیماری‌های غیرواگیر ۷۰‌درصد بار بیماری‌ها را تشکیل می‌دهد. هزینه‌هایی که این بیماری‌ها وارد می‌کنند چقدر است؟ما در حال انجام یک برآورد اقتصادی درباره این موضوع هستیم، اما آنچه به‌دست آمده این است که هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم تنها یک نوع بیماری غیرواگیر به‌عنوان نمونه سرطان، سالانه حدود ۸ هزار‌میلیارد تومان می‌شود. در ‌سال ۸۲ یک بررسی انجام شد که نشان داد هزینه اقتصادی بیماری‌های غیرواگیر ۱۰‌درصد تولید ناخالص داخلی است، الان اما نمی‌دانیم به چه میزان رسیده. اما آنچه می‌توان گفت این است که بیماری‌های غیرواگیر باعث ایجاد فقر در جامعه می‌شود، برخی از مردم توانایی تحمل هزینه‌های ناشی از درمان سرطان، فشار خون، دیابت و… ندارند. مصرف الکل هم به‌عنوان یکی از عوامل خطر ابتلا به این بیماری‌ها عنوان شد. درباره تعداد الکلیسمی‌ها یا کسانی که الکل مصرف می‌کنند، آماری به‌دست آمده است؟آمار کشوری برای آنها نداریم. چند کار تحقیقاتی به‌صورت مقطعی و جغرافیایی شده اما نمی‌توان آن را به کل کشور تعمیم داد. برنامه‌ای برای این افراد در نظر دارید؟بله؛ یک سند ملی با همکاری دستگاه‌های اجرایی به‌ویژه وزارت کشور برای کاهش مصرف الکل نوشته‌شده و از سوی واحد سلامت روان وزارت بهداشت در حال اجراست. از ‌سال گذشته هم کارشان را شروع کرده‌اند. در این مورد هم قرار است خدمات آموزشی از طریق مراکز بهداشتی درمانی به مردم ارایه شود. در ارتباط با مصرف الکل در کشور خیلی پنهان‌کاری می‌شود، هیچ‌کس نه حاضر است آماری بدهد نه وضع را شرح دهد. ببینید قبح ۳مساله در جامعه ما باید تشدید شود؛ یکی مصرف سیگار، دوم الکل و سوم قلیان. مردم باید بدانند که یک ساعت مصرف قلیان معادل ۵۰نخ سیگار است اما متاسفانه قلیان به اندازه سیگار قبح ندارد. قبح الکل را هم بابد در تمام شرایط تشدید کرد. باید در این زمینه به آموزه‌های دینی ارجاع داده شود و عوارضی که دارد. اشکالی ندارد که در رسانه‌ها مردم را آگاه کنیم. به‌طورکلی باید به این موضوع توجه شود که حدود ۸۰‌درصد بیماری‌های غیرواگیر و ۴۰‌درصد سرطان‌ها قابل پیشگیری هستند.