خواص دارویی و گیاهی
دکتر افراسیابیان : طراح و مجری طرح جامع زندگی سالم و موفق با طب سنتی ایران دارای دکترای پزشکی از دانشگاه علوم پزشکی ایران (تهران) و متخصص (PHD) طب سنتی از دانشگاه علوم پزشکی شیراز (نظام پزشکی 48812) تلفن 02188001090 نشانی : تهران میدان انقلاب خیابان کارگر شمالی، نرسیده به اتوبان جلال آل احمد، نبش خیابان دوم، پلاک 1839 واحد 21 (مطب دکتر افراسیابیان) www.tebesonnati.com
مزاج، کیفیتی است در طب سنتی، که همان‌طور که در ذخیره خوارزمشاهی آمده‌است، از مخلوط شدن عناصر چهارگانه در بدن پیدا می‌شود و دارای ۹ قسم است.[۱] دانش شناخت مزاج، از مباحث مهم و بنیادین در طب اخلاط است (که در اذهان عامه به «گرمی» و «سردی» معروف است). قدما معتقد بودند مزاجها از واکنش متقابل اجزاء عناصر چهارگانه متضاد، بوجود می‌آیند.[۲]
عناصر چهارگانه (عناصر اربعه)، شامل آب، باد، خاک و آتش هستند.از واکنش این چهار عنصر دو نتیجه حاصل می‌شود:
همچنین گرمی، سردی، تری و خشکی مزاج حاصل قوای اولیهٔ عناصر است.
مزاج بنا بر تقسیم عقلی به دو قسم کلی تقسیم می‌شود :
چهار مزاج مرکب:
مزاج بلغمی و صفراوی چیست
اگر مقادیر عناصر متضاد در ترکیب برابر باشد، مزاج حاصل به اعتدال خواهد رسید؛ ولی اگر نتیجهٔ به دست آمده از ترکیب مقادیر عناصر متضاد در حد وسط نباشد، مزاج حاصل نامعتدل است. هر یک از مزاج‌های بسیط نماد کیفی عنصری از عناصر چهارگانه است.
خاورشناسان و استادان تاریخ علم دربارهٔ اصول قضایای علمی طب قدیم و تفسیر نظرات و معتقدات قدما، تحقیق کرده‌اند ولی موفق به تطبیق دانش مزاج‌شناسی با علم روز نشده و شرح و تفسیر آن را در نوشته‌های خود ناتمام گذاشته‌اند.[۶]
در اواخر قرن نوزدهم میلادی دشامبر[پانویس ۱] (دانشمند و محقق فرانسوی)، در دائرةالمعارف صد جلدی پزشکی مقالهٔ مفصلی تحت عنوان «مزاج»[پانویس ۲] نوشت. در این مقاله دشامبر فقط مزاج‌های دموی، بلغمی، صفراوی و سوداوی را که فهم آن سهل و آسان بوده مورد بحث قرار داده و در خصوص مزاج‌های گرم و سرد و تر و خشک که فهم و تفسیر آنها مشکل بوده، چیزی ننوشته‌است. در واقع، موضوعی را که اساس طب قدیم بر آن استوار می‌باشد، مسکوت گذاشته‌است.[۷]جرج سارتن[پانویس ۳]
نظام معرفتی طب سنتی بر این اساس پی ریزی شده که بیماری در اثر به هم خوردن تعادل اخلاط اربعه یعنی صفرا و دم و بلغم و سودا به وجود می‌آید. ایده عناصر چهارگانه آب و باد و خاک و آتش و اینکه رماتیسم غلبه بلغم در پاست و کابوس شبانه، غلبه سودا در سر، هیچ مبنای تجربی ندارد و مبتنی بر یک دیدگاه فلسفی است.[۸]
دربارهٔ مزاج‌های گرم و سرد، ابن سینا در قانون در طب می‌نویسد: اجناس الدلایل آلتی من‌ها یتعرف احوال الامزجه عشره. (یعنی مزاجها را از ده راه می‌توان شناخت)
در خلاصه الحکمه آمده‌است لامسه بهترین و سریع‌ترین راه ورود به تشخیص مزاجها است. درک این روش حتی برای افراد عادی نیز تا حدودی آسان است؛ لذا این راه را بر سایر راه‌ها مقدم داشته‌اند.
طبیب باید خود مزاج معتدل داشته باشد، و اگر از لمس متوجه اختلاف دما نگردد، خواهد دانست که آن شخص، دارای مزاج معتدل است. اگر شخص لمس‌کننده خود مزاج معتدل نداشته باشد و بر این حال خود اطلاع داشته باشد، باز می‌تواند به تشخیص مزاج افراد دیگر بپردازد. یعنی اگر طبیب خود درجه حرارت بدنش گرم‌تر از مزاج معتدل باشد و دست به بدن شخص معتدل‌المزاجی بزند، با اینکه حس سردی می‌کند، مع‌هذا چون توجه به این نکته دارد که خودش گرم مزاج است، و به کیفیت اعتدال مزاج هم از راه دقت و تمرین در حس لمس آشنا است، لذا حکم غلطی دربارهٔ مزاج آن شخص نخواهد داد.[۹]
چون لمس نماید و منفعل نگردد لامس از پوست ملموس به سخونت و گرمی در بلدان معتدل‌الهوا دلالت می‌نماید بر حرارت مزاج ملموس و اگر منفعل گردد از آن به برودت دلالت می‌کند بر برودت مزاج او بدون آنکه به سبب امر خارجی عارضی آن را سخونت و برودت عارض شده باشد.[۱۰] معنی جمله این است که اگر طبیب، به وسیله حس لمس، احساس گرمی یا سردی در شخصی نماید، دلالت بر گرمی یا سردی مزاج آن شخص دارد، مشروط بر این که گرمی و سردی به سبب امر خارجی عارض نشده باشد؛ در مباحث جداگانه‌ای تحت عنوان: سخنات و مبردات، کلیه عوامل گرم‌کننده و سردکننده بدن را که باعث افزایش یا کاهش درجه حرارت اشخاص می‌شود ذکر کرده‌اند.[۱۱]
در سالهای اخیر نرم‌افزارهایی نیز برای تشخیص مزاج طراحی شده‌است که از جمله آنها می‌توان به آزمون مزاج‌سنجی که در سایت طبایع[۱۲] ارائه شده‌است اشاره کرد؛ و البته نظر یک پزشک حاذق دقیق‌تر خواهد بود.
به‌طور کلی صاحبان هریک از مزاج های چهارگانه در یک سری ویژگی‌های ظاهری و اخلاقی و رفتاری مانند هم هستند. برای مثال سوداوی‌ها افرادی ریز بین و واقع نگرند و دموی‌ها افرادی بلند پرواز و سخت کوش. مزاج‌شناسی بررسی مجموعه ای از مؤلفه‌ها ـ من جمله رنگ پوست، جثه و هیکل، حالت اجزای صورت مثل بینی و چشم‌ها، میل و توان جنسی، عادت‌های رفتاری و …. ـ در یک فرد برای تشخیص مزاج وی می‌باشد .[۱۳]
قدما معتقد بودند ارتباط تنگاتنگی مابین سالهای عمر انسان و مزاج او وجود دارد.
در این تقسیم‌بندی اختلاف نظرهایی وجود دارد.[۱۴]
قدما معتقد بودند
[نیازمند منبع]
Timeline
تاریخ بیهوشی عمومی
Neuraxial
تاریخ سی‌پی‌آر
گاه‌شمار روان‌کاوی
تاریخچه سازمان‌های روان‌کاوی
تاریخ جراحی اعصاب
پاپیروس‌های پزشکی مصری
گاه‌شمار آنتی‌بیوتیک‌ها
گاه‌شمار واکسن‌ها
طبع :
گرم و خشک
عنصر :
آتش
فصل :
تابستان
زمان شبانه روز :
ظهر
دسته بندی :
کمال گرایان
طعم :
تند
رنگ :
زرد
فلز :
سرب
سیاره :
زحل
سن شیوع :
جوانی – از ۲۰ تا ۴۰ سالگی
برونگرا
فعال
اجتماعی
پر سر و صدا
پرحرف
حاضر جواب
مصمم
خودانگیخته
پیشقدم
پیشگام
جاه طلب
هیجانی
سریع
چالاک
عجول
ناآرام
بیقرار
بیش فعال
پرتحرک
پر جنب و جوش
پر انرژی
متغیر
ناپایدار
جوگیر
اهل رقابت
ریسک پذیر
شجاع
پر جرات
جسور
تحریک پذیر
تهاجمی
پرخاشگر
بداخلاق
تندخو
عصبی
رُک و صریح
بهانه گیر
لجباز
زود از کوره در رفتن
دارای استعداد خشونت
کم حوصله
کم تحمل
جدی
باهوش
زیرک
ریزبین
تیزبین
دقیق
نکته سنج
بدبین
منفی نگر
دارای حافظه بسیار خوب
دارای روحیات مردانه
آینده‌نگر
تصمیم گیرنده سریع
عملگرا
با پشتکار
با اراده
منظم
مقید به اصول
محکم
استوار
خودخواه
تک رو
پر ادعا
متعصب
افراطی
مدیر
افراد صفراوی برونگرا و دارای روابط اجتماعی قوی هستند.
پرحرف، رُک و صریح و حاضر جوابند.
اگر صفرا در کسی زیاد غلبه کند، نکته سنج و پرحرف می شود.
ریزبین و دقیق هستند و به هر کاری سرک می کشند.
مقید به اصول و معتقد به برنامه ریزی در کارها هستند.
بااراده، جدی، استوار، مدیر و منظم بوده
و پشتکار زیادی دارند.
از حافظه و قدرت یادگیری بالایی برخوردارند.
افرادی باهوش، زیرک و زرنگ هستند.
در رشته های ریاضی، فیزیک و مهندسی استعداد خوبی دارند
و مخترعین خوبی می توانند باشند.
علاقمند به شعر و ادبیات هستند.
افرادی پر جنب و جوش، پر انرژی، عجول و بیقرارند.
تحرک زیادی دارند و در کارها سریع و چالاک هستند،
اما زود و سریع خسته می شوند.
گاهی افزایش صفرا باعث می شود که فرد حرکتی تکانشی انجام دهد و سپس آرام گیرد.
صفراوی مزاجها رفتارهای تند و تیزی دارند،
و در تمام اعمال و رفتار سرعت عمل بالایی نشان می دهند.
این افراد حتی در سخن گفتن هم سرعت بالایی دارند و پیوسته و تند صحبت می کنند.
پرجرات و متهورند، شجاعت بسیار بالایی دارند
و در امور پیشقدم می شوند.
مشاغلی که نیاز به ریاست و شجاعت و چالاکی است مناسب این افراد است، مثل فرمانده جنگ.
زود تصمیم می گیرند و زود هم تصمیم خود را به اجرا در می آورند.
در جایی که نیاز به تصمیم گیری سریع و عمل کردن فوری است، این افراد مناسبند.
انگلیسی ها صفراویهایشان را جدا کرده
و برای فرماندهی نظامی انتخاب می کنند، چون سریعاً تصمیم گرفته و سریعاً اقدام می کنند.
کار ضربتی می کنند و اصلاً فکر نمی کنند دارد چه می شود.
علاقه مند به ورزشهای خشن مثل بوکس و کاراته هستند.
شنا کردن در تابستان برایشان مطلوب است و سرعت بالایی در مسابقات شنا دارند.
افراد صفراوی تحریک پذیر بوده، زود عصبانی می شوند و از کوره در می روند
و زود هم آرام می شوند
و معمولا از عصبانیت خود پشیمان می گردند.
افزایش صفرا به عصبانیت بیشتر فرد می انجامد.
اطرافیان در برخورد با این افراد زمانی که در هوای گرم، عصبانی و کلافه اند
نباید مقابله به مثل کنند
و بهتر است کمی مراعات کنند تا عصبانیت آنها فروکش نماید.
افرادی بهانه گیر، بی حوصله یا کم حوصله هستند.
تک رو، خودخواه و لجبازند.
مستعد خشونت و بدخلقی و پرخاشگری هستند
که گاهی باعث رنجش دیگران می شود.
حساس، آینده نگر و گاهی خیالباف هستند.
گاهی سخاوتمند،
گاهی عاشق و گاهی فارغ،
گاهی علاقمند به ادبیات
و گاهی علاقمند به ریاضی،
گاهی با اراده و گاهی سست،
گاهی پرانرژی و گاهی كم‌انرژی هستند.
دارای استعداد معنوی به صورت مقطعی هستند.
افزایش صفرا در تابستان و در سالهای جوانی بیشتر است.
نکته جالب این است که صفراوی ها علیرغم عصبانی مزاج بودنشان
کمتر دچار سکته های قلبی و مغزی و انسداد عروق می شوند،
چرا که صفرا خلطی است تیز و سوزاننده که مسیر عروق را باز می کند.
به راحتی دچار چربی خون نمی شوند، مگر به هنگام غلبه سردی یا رطوبت.
دیابت هم کمتر به سراغ صفراوی ها می آید،
زیرا صفرا مانع رسوب مواد و ایجاد انسداد در اندامهای گوناگون بخصوص اندامهای انتهایی بدن می شود.
مزاج بلغمی و صفراوی چیست
برای شناخت مزاج خود به آزمون مزاج شناسی مراجعه کنید.
منابع
طبع :
سرد و مرطوب
عنصر :
آب
فصل :
زمستان
زمان شبانه روز :
شب
دسته بندی :
خردگرایان
طعم :
شور
رنگ :
آبی
فلز :
مس
سیاره :
ناهید
سن شیوع :
کهنسالی – از ۶۰ سالگی به بالا
درونگرا
منفعل
خویشتن دار
کند
آرام
ملایم
ساکت
کم حرف
تنبل
بی حال
خواب آلود
خونسرد
بی نشاط
کسل
بیحال
ضعیف
کم انرژی
کم جنب و جوش
کم معاشرت
غیر حساس
غیر احساساتی
دارای حافظه ضعیف
فراموشکار
قدرت تمرکز کم
بی علاقه به یادگیری
واقع گرا
گذشته نگر
محتاط
با احتیاط
ترسو
پایبند به قانون
نظم‌گرا
عدم ریسک پذیری
دیر خشم
صبور
پر تحمل
پر حوصله
مطیع
سر به زیر
سازگار
تسلیم پذیر
تحت تاثیر دیگران
انعطاف پذیر
صلح طلب
مسالمت جو
اهل سازش
خوش اخلاق
دوست داشتنی
قابل اعتماد
مهربان
دلسوز
بخشنده
سخاوتمند
با ایمان
معتقد
مذهبی
معنوی
با سیاست
اهل پنهان کاری
آب زیرکاه
دارای رفتارهای موذیانه
راز نگه دار
راحت
آسان گیر
بی قید
سست
بی اراده
تجارت پیشه
درونگرا، آرام، ملایم و کم حرف بوده
و کمتر با دیگران دوست می شوند.
روابط اجتماعی آنان چندان قوی نیست
و گوشه گیری و تنهایی را بیشتر می پسندند.
بی احساس، بی خیال و بی قید به اكثر مسائل بوده،
همه چیز را راحت می گیرند و خود را درگیر چیزی نمی کنند.
حسابگر، منطقی، محتاط، محافظه کار، میانه رو و گاهی ترسو بوده
و بر خلاف
دموی مزاجها
اهل ریسک کردن نیستند.
بی اراده و متاثر از دیگرانند.
آرام، صبور و صلح طلب بوده
و رفتار بسیار مسالمت آمیزی با دیگران دارند.
اهل سازشند و کم عصبانی می شوند.
نیازمند محبت هستند و همیشه کوتاه می آیند.
افرادی گذشته نگر، واقع گرا و تجارت پیشه هستند،
رفتارهای موذیانه دارند،
آب زیرکاهند و با پنبه سر می برند.
کارشان را با زبان پیش می برند
و در محیطهای کاری زیرآبزنی می کنند.
سیاست دارند و اهل پنهان کاری اند.
بلغمی ها حتی در هنگام عصبانیت هم منافع خود را از یاد نمی برند.
معمولاً بی نشاط هستند،
حرکاتی کند داشته و نسبت به محرکهای بیرونی بسیار کند هستند
افزایش بلغم فرد را در کارهای روزمره کند می کند
که باعث اعتراض دیگران می شود.
این افراد به طور معمول بسیار دیر برای انجام کارها تصمیم می گیرند
و حرکاتشان کند است،
به طوری که حوصله اطرافیان سر می رود.
اگر بلغم غلبه کند، بدن سست شده و فرد تنبل، کسل کننده، بی حال و کم انرژی می شود.
چندان قوی نیستند
و از فعالیتهای بدنی زیاد و سریع اجتناب می کنند.
در راه رفتن معمولاً عقب می مانند و زود خسته می شوند.
دقیق و منظم هستند و در ایجاد نظم، باحوصله عمل می کنند.
کارهای روزمره را آرام، همراه با آرامش و حوصله انجام داده
و پله به پله جلو می روند.
پیشرفت آنان کند، اما مداوم است.
البته غلبه زیاد بلغمی موجب به پایان نرساندن کارها می شود.
در کارهایی که نیاز به صبر و حوصله زیادی است، استعداد خوبی دارند.
مشاغل یکنواخت فرد بلغمی را خسته نمی کند.
مشاغل آرام و بی دردسر را می پسندند.
در برخی کارها سرعت عمل باعث خرابی کار شده
و هر چه بیشتر حوصله به خرج بدهید، کار بهتری انجام می شود.
بعضی از تخصصهای پزشکی که در آنها تمرکز، حوصله و آرامش نیاز است، مناسب بلغمی هاست.
در رشته هایی مانند تاریخ، جامعه شناسی و روانشناسی می توانند موفق باشند.
یک بلغمی اگر مزاجش معتدل باشد، روانشناس موفقی خواهد بود.
عمق اندیشه آنان زیاد است، اما توان اندیشه فراگیر و ارائه طرحهای کلان ندارند.
وسعت نگرش آنان کوتاه است و توانایی دوراندیشی و آینده نگری در امور را ندارند،
ولی در همین نگاه محدود خود، واقع بین هستند.
تفکراتشان ناپیوسته و تمرکزشان کم است.
زیاد به حاشیه می روند
و قدرت جمع بندی و تحلیل کمی دارند.
اگر افراد بلغمی از حالت اعتدال خارج شوند،
دچار کندی مفرط می شوند،
به طوری که این کندی در یادگیری و ضعف حافظه خود را نشان می دهد
و فرد فراموشکار، کند فهم و کندذهن می شود.
یکی از مشکلات شایعی که امروزه مردم با آن روبرو هستند فراموشی است
که شکل پیشرفته آن همان «آلزایمر» است.
اگر چه فراموشی و نسیان علل متعددی دارد،
اما علت عمده و شایع آن سردی و رطوبتی است که در مغز ایجاد می شود.
تمامی داروهای افزایش حافظه گرم هستند.
به یادگیری علاقه زیادی ندارند.
موضوعات را کلمه به کلمه به خاطر می سپارند،
اما ابتکار و تحلیل قوی ندارند
و طوطی وار حفظ می کنند.
اگر رطوبت مغزشان زیاد شود،
دچار فراموشی می شوند، که اگر این غلبه رطوبت در جلوی سر باشد،
فراموشی خاطرات نزدیک و اگر در عقب سر باشد، فراموشی خاطرات دور رخ خواهد داد.
امروزه به دلیل موجود بودن میوه ها و سبزیها در تمامی فصول سال، دیگر ما آنها را طبق فصل آن مصرف نمی کنیم.
مثلا حتی در زمستان هم از کاهو استفاده می کنیم که مصرف آن برای افراد بلغمی بسیار مضر است
و سبب سردی و رطوبت بیشتر بدن می گردد.
افزایش بلغم بیشتر در افراد مسن و کهنسال و در فصل زمستان به هنگام برف و باران رخ می دهد.
به علت سردی و رطوبت بیشتر بدن بانوان نسبت به آقایان،
احتمال بروز علائم غلبه بلغم در بانوان بیشتر است.
غلبه بلغم موجب ضعیف شدن سیستم ایمنی می گردد.
کودکان بلغمی معمولاً شب ادراری یا سینوزیت مکرر دارند.
بیماری هایی نظیر سرماخوردگی سبب افزایش خلط بلغم می شود.
مزاج بلغمی و صفراوی چیست
برای شناخت مزاج خود به آزمون مزاج شناسی مراجعه کنید.
منابع
