عوارض رادیوتراپی برای اطرافیان بیمار

مشكلاتي كه بعنوان عوارض پرتو درماني در حين درمان ممكن است پيش آيند گرچه ناخوشايند مي باشند ولي غالبا عوارض حاد يا خطرناك نبوده و با گذشت زمان از بين مي روند ( چند هفته پس از اتمام درمان ).بروز عوارض به نحوه درمان و منطقه درماني و ميزان تحمل بدن بيمار و مقادير پرتو ( دوز راديوتراپي ) بستگي دارد. بسياري از بيماران در حين درمان هيچگونه عوارض جانبي ندارند و براحتي به فعاليت هاي روزمره زندگي خود مي پردازند.درمان در نواحي مختلف بدن عوارض متفاوتي خواهد داشت. شدت اين عوارض به نحوه درمان و منطقه درماني بستگي دارد ولي ممكن است علايم عمومي نيز در جريان پرتو درماني پيش آيند مثل احساس خستگي، رخوت و افسردگي. عوارض از فردي به فرد ديگر متفاوت است. برخي هيچگونه عارضه اي در حين درمان ندارند و برخي مشكلات ناشي از عوارض درمان را نشان مي دهند.

خستگي دوران درمان:تعدادي از بيماران چند هفته پس از شروع درمان احساس خستگي و ضعف مي كنند و ميزان فعاليت روزمره خود را كاهش مي دهند. علل خستگي در دوران درمان عبارتند از:مصرف انرژي زياد در بدن، اضطراب ناشي از بيماري، رفت و آمدهاي روزانه براي درمان و اثرات پرتودرماني به سلولهاي سالم و بافت هاي طبيعي بدن.اگر از عارضه خستگي ناراحت هستيد مي توانيد طي مدت درمان فعاليت خود را محدودتر كرده و بيشتر استراحت نموده، مدت خواب شبانه را افزايش داده و در صورت نياز چند استراحت كوتاه روزانه داشته باشيد و در ضمن سعي كنيد براي انجام كارهاي روزمره از افراد خانواده كمك بگيريد.

عوارض پوستي منطقه درمان:در حين درمان پوست منطقه درمان حالت خشكي و خارش پيدا مي كند نكته مهم آنست كه با خاراندن يا ساييدن يا هر تحريك محيطي منطقه درمان را آزرده نكنيد. از هيچ پودر، پماد و يا كرم در اين منتطقه استفاده نكنيد. در صورتيكه شدت علايم پوستي زياد باشد مي توان با احتياط از روغن سبك مخصوص بچه استفاده كرد. تغييرات پوست بصورتهاي شبيه آفتاب سوختگي، قرمز يا تيره تر شدن پوست ظاهر مي شوند. حتي الا مكان از تابش مستقيم اشعه آفتاب به منطقه درمان پرهيز كنيد.اكثر اين علايم در چند هفته پس از درمان از بين مي روند. ممكن است تيرگي پوست مدت زيادتري باقي بماند. اگر علايم پوستي شدت يابند و سطح پوست ترشح پيدا كرده يا تاول و زخم ايجاد شود فورا به پزشك معالج خود اطلاع دهيد.لباسهاي نخي و خنك و حتي الامكان گشاد بپوشيد.از منطقه درماني علامت گذاري شده حفاظت نماييد و مراقب باشيد با تعريق علايم پاك نشود.از خاراندن، مصرف دارو و پودر يا مواد آرايشي و نيز شستشوي منطقه درمان حتي الامكان بپرهيزيد.شستشوي منطقه درمان دو اشكال ايجاد مي كند:الف – غالبا واكنش پوستي ناشي از درمان تشديد مي شود.ب – علايمي كه براي تعيين منطقه درمان روي پوست كشيده شده اند پاك مي شوند.بطور كلي توصيه مي شود براي نظافت، منطقه درمان را با آب ولرم خيس كرده و با حوله نرمي آرام خشك كنيد.از مصرف مواد آرايشي، عطر و لوسيون در منطقه درمان خود داري كنيد.

ريزش مو:ريزش موهاي منطقه درمان با شدت هاي متفاوتي رخ مي دهد. پرتو درماني موضعي بر روي موهاي ساير نقاط بدن اثري نخواهد داشت. در اكثر موارد رويش مو پس از درمان رشد طبيعي خواهد داشت ولي ميزان رويش مجدد مو به منطقه درماني و مقدار اشعه داده شده بستگي دارد. در اكثر موارد ريزش مو ترميم نمي شود.شما مي توانيد منطقه درمان ( مثلا سر ) را با كلاه يا هر پوشش دلخواه بپوشانيد برخي بيماران تا رويش مجدد مو از كلاه گيس استفاده مي كنند.بي اشتهايي:ممكن است در دوره پرتو درماني دچار بي اشتهايي شويد. تغييرات ايجاد شده در سلولهاي سالم مي تواند سبب بروز تهوع، درد معده، تغييرات چشايي و تغيير در طعم غذاها و اختلال در بلع و يا ساير مسائل گردد كه در نتيجه بيمار دچار بي اشتهايي مي شود.بيماراني كه پرتو درماني خارجي مي شوند نبايد براي چند هفته دچار اختلال تغذيه باشند. حتي اگر ميل به غذا نداريد سعي كنيد حتي الامكان مواد پروتئيني و كالري را به ميزان لازم به بدن خود برسانيد.اختلال تغذيه و بي اشتهايي مي تواند با كاهش قدرت بدني شما، ترميم بافتهاي سالم تخريب شده را به تاخير اندازد. يكي از نكات مهم براي ادامه درمان مصرف غذاي كامل و كافي مي باشد تا بتوان درمان و عوارض آن را تحمل نمود.بيماراني كه ميزان تغذيه و وضع جسمي بهتري دارند درمان را به مراتب بهتر تحمل مي كنند.با توجه به نكات زير مي توانيد در بهبود تغذيه بكوشيد:•  قبل از هر وعده غذايي كمي قدم بزنيد تا اشتهاي شما بيشتر شود.•  هر موقع احساس گرسنگي كرديد غذا ميل كنيد حتي اگر وقت شام يا ناهار  نباشد.  حتي مي توانيد در طول روز به جاي سه وعده غذاي حجيم به دفعات غذاي سبك بخوريد.•  محيط مناسبي براي غذا خوردن بوجود آوريد. مي توان از نور كم، موسيقي مناسب و رنگ هاي شاد براي سفره و وسايل تغذيه يا هر وسيله و محيطي كه سبب افزايش اشتها شود استفاده كرد.•  از غذاهاي متنوع و مطلوب خودتان استفاده كنيد.•   اگر از مصاحبت افراد يا دوستان لذت مي بريد سعي كنيد با آنها غذا بخوريد.•   از نوشيدنيهايي كه دوست داريد همراه غذا استفاده كنيد.•   در صورتيكه واقعا بي اشتها باشيد و حجم غذاي مصرفي شما كم باشد بهتر است از مواد غذايي پر كالري مانند كره يا مارگارين، سوپهاي مخلوط با مواد مغذي و كرم هاي غليظ شده لبني استفاده كنيد.• اگر ميل به غذاهاي جامد نداريداز مايعاتي كه حاوي مواد پر انرژي مثل پودر شير، ماست، تخم مرغ، عسل يا مواد مغذي آماده مي باشند استفاده كنيد.•  اگر درحين جويدن يا بلع غذا دچار درد مي شويد بهتر است از غذاهاي نرم و مايعات استفاده كنيد.•  يكي از مهمترين عوامل بي اشتهايي بيماران، اضطراب و ترس ناشي از بيماري است. با حفظ آرامش روحي خود مي توانيد سلامت جسمي، نشاط و اشتهاي بيشتري داشته باشيداثرات پرتو درماني در خون:گاهي پرتو درماني مي تواند سبب كاهش برخي عناصر خوني مانند گلبولهاي سفيد يا پلاكتها شود. گلبولهاي سفيد در برابر عفونت هاي مختلف بدن نقش دفاعي دارند و پلاكتها نيز در انعقاد خون موثرند.غالبا در جريان پرتو درماني از شما آزمايش ساده خون ( اندازه گيري گلبولهاي خون و پلاكت ) درخواست خواهد شد. انجام اين آزمايش براي كنترل وضع خوني شما ضروري است و جهت نمونه گيري در آزمايشگاه نياز به ناشتا بودن نيست.گاهي بعلت كاهش عناصر خوني پزشكمعالج درمان شما را تغيير داده يا مدتي قطع مي كند تا عناصر خوني به ميزان طبيعي برسند.مسائل مربوط به معده و روده ها:اگر پرتو درماني معده يا روده ها انجام شود ممكن است ناراحتي معده يا اسهال پيش آيد. پزشك معالج شما در اين موارد داروهاي مناسب تجويز خواهد نمود.

نحوه برخورد با حالت تهوع :برخي بيماران پس از انجام پرتو درماني احساس تهوع دارند. اگر شما نيز چنين حالتي داريد سعي كنيد چند ساعت قبل از درمان غذاي سنگين نخوريد، احتمالا وقتي معده شما خالي باشد حال تهوع كمتر خواهد بود.اگر درد معده ناراحتتان مي كند، قبل از درمان مي توانيد خوراكي سبك همراه با اب سيب بخوريد. معمولا درد معده در افرادي ظاهر مي شود كه اضطراب و نگرانيهايي در مورد بيماري يا درمان خود دارند.از غذاهاي محرك ( حاوي ادويه هاي مختلف )  و حاوي چربي زياد پرهيز نموده و در فواصل وعده هاي غذايي از نوشابه هاي خنك استفاده كنيد. حتي الامكان حجم غذاي مصرفي تان كم باشد ولي مي توانيد دفعات غذا خوردن را زياد كنيد.نحوه برخورد با اسهال:اسهال غالبا در هفته سوم يا چهارم پرتو درماني ناحيه شكم و لگن پيش مي آيد. علاوه بر توصيه ها و داروهاي لازم كه پزشك معاج تان تجويز خواهد كرد به نكات زير توجه كنيد:• بيشتر از رژيم مايعات استفاده كنيد. در مورد انواع مايعاتي كه مي توانيد مصرف كنيد از پزشك يا پرستار خود سئوال كنيد. معمولا آب سيب ، چاي كمرنگ و آب گوشت مفيد هستند.•  از مصرف مايعات و غذاهايي كه سبب تحريك گوارشي مي شوند( مانند قهوه، لوبيا، كلم و مواد ادويه دار ) خودداري كنيد.•   اگر شير يا فرآورده هاي آن سبب تحريكات گوارشي شما مي شوند مصرف آنها ار محدود يا موقتا قطع كنيد.• رژيم غذايي روزانه حاوي پتاسيم زياد باشد مي توان با مصرف موز، سيب زميني و هويج يا داروهاي حاوي مواد معدني پتاسيم دفع شده را جبران كرد.مسلما علايم گوارشي شما پس از ختم پرتو درماني بهبود خواهند يافت سعي كنيد در حين درمان با رعايت نكات گفته شده حتي الامكان مواد غذايي و كالري لازم روزانه را به بدن خود برسانيد.

عوارض رادیوتراپی برای اطرافیان بیمار

اثرات پرتو درماني بر اندامهاي جنسي:در صورتيكه پرتو درماني لگن انجام شود ممكن است تاثير بر اندام هاي جنسي پيش آيد بشدت و نحوه اين تاثير بر منطقه درماني و ميزان اشعه اي كه به اندام جنسي مي تابد بستگي دارد.برخي از عوارض ناشي از درمان پس از پرتو درماني از بين خواهند رفت ولي برخي بمدت طولاني يا هميشه باقي مي مانند. پزشك معالج شما در مورد هر كدام توضيح كافي به شما خواهد داد.اثرات پرتو درماني به قدرت باروري:پرتو درماني مي تواند در صورت برخورد به ناحيه بيضه ها ميزان توليد اسپرم و نيز قدرت باروري را كاهش دهد. ولي اين نكته بدان معني نيست كه امكان باروري ازبين مي رود. در اين مورد با پزشك خود به صراحت و دقت صحبت كنيد. در صورتيكه حفظ اسپرم ( از طريق بانك اسپرم ) وجود داشته باشدمي توانيد با حفظ اسپرم براي باروري در آينده شانس بيشتري داشته باشيد.خانم هايي كه در ناحيه لگن پرتو درماني مي شوند دچار قطع پريود ماهانه و بروز برخي علائم يائسگي خواهند شد. پرتو درماني مي تواند سبب خارش، سوزش يا خشكي واژن شود در اين مورد با پزشك خود مشورت كنيد.ارتباط جنسي:در جريان پرتو درماني لگن به خانم ها توصيه مي شود نزديكي جنسي نداشته باشند. مشكلات مربوط به ارتباط جنسي بيماران معمولا طي چند هفته پس از درمان بر طرف خواهد شد. انجام پرتو درماني در مرد يا زن معمولا تاثيري بر جنبه روحي و نحوه آميزش جنسي نخواهد داشت.عوارض پرتو درماني در درمانهاي سر و گردن:بسياري از بيماران براي درمان ضايعاتي كه در سر و گردن دارند بخوبي توسط پرتو درماني درمان مي شوند.همه بيماراني كه مي بايست در مناطق سر و گردن يا قسمت فوقاني قفسه سينه پرتو درماني شوند ضروري است به بهداشت دهان خود توجه كافي نمايند. عوارض پرتو درماني در اين منطقه غالبا دندان ها، لثه و بافت هاي دهان را تحت تاثير قرار مي دهد.

براي جلوگيري از مشكلات ناحيه دهان به موارد زير توجه نماييد:•  از مصرف ادويه جات و غذاهاي سفت خود داري كنيد.• از مصرف غذاهايي كه شيريني غليظ دارند خود داري كنيد تا از پوسيدگي دندانها پيشگيري شود.• بطور منظم دهان و دندانهاي خود را شسته و پاكيزه نگه داريد.•  از دهان شويه هاي حاوي الكل استفاده نكنيد چون مخاط دهان را خشك مي كند.از مسائل ديگري كه در جريان درمان ناحيه سر و گردن رخ مي دهند درد گوش و نيز تورم ناحيه زير چانه است در اين مورد پزشكتان به شما توضيح خواهد داد.

معرفیرادیوتراپی

پزشکانوپرسنلبخش

عوارضرادیوتراپی

راهنمایمراجعینبخش

محتوایمرتبط

پیوندها

سایتدانشگاهعلومپزشکیزاهدان

سایتوزارتبهداشت

ارائهخدماتمراقبتیکیفی،ایمنومبتنیبرشواهدعلمیروز،ارائهبرترینخدماتتشخیصی،درمانی،آموزشیوپژوهشیاثربخشبابهرهگیریازنیروهایانسانیکارآمدومجرب،تامینوارتقاءاستانداردهایایمنیبیمار،افزایشرضایتمندیبیمارانوکارکنان،تامینوارتقاءسلامتبیماران،همراهانوکارکنان

آماربازدیدکنندگانبازدیدکنندگاروزبازدیدکنندگاناینصفحه

©مدیریتآماروفناوریاطلاعات©دانشگاهعلومپزشکیوخدماتبهداشتیدرمانیزاهدان

نشانه‌های سجاوندی

عجب سازنده ی این علامت عرب دولاب است

رادیوتراپی یا پرتودرمانی یا اشعه درمانی، یکی از راه‌های درمان سرطان است که به تنهایی یا به همراه دیگر شیوه‌های درمان استفاده می‌شود. در جریان پرتو درمانی با استفاده از اشعه یا پرتوهای دارای انرژی زیاد (پرتو یونیزان) سلول های سرطانی یا مشکوک را از بین می بریم.

برای انواع سرطان‌ها بسته به نوع و میزان گسترش آن شیوه‌های مختلف درمان وجود دارد که عبارتند از دارو درمانی، پرتو درمانی، شیمی درمانی و جراحی که هر کدام از این شیوه‌ها یا به تنهایی یا به شکل ترکیبی برای درمان سرطان به کار گرفته می‌شوند.

عوارض رادیوتراپی برای اطرافیان بیمار

پرتو درمانی یعنی استفاده از انرژی اشعه ایکس قوی یا پرتوهای یون ساز (مثل الکترون‌ها) برای بمباران سلول‌های سرطانی به منظور تخریب مواد ژنتیکی درون تومور و جلوگیری از رشد و گسترش بافت‌های سرطانی.

حدود 4 درصد از مبتلایان به سرطان تحت پرتودرمانی قرار می‌گیرند و در برخی از سرطان‌ها مثل سرطان حنجره، پرتو درمانی به جراحی ارجحیت دارد.

هدف از انجام پرتو درمانی (رادیو تراپی)، رساندن مقدار معینی از انرژی به سلول‌های سرطانی است که انتقال این انرژی باعث یونش اتم‌های تشکیل دهنده سلول و در نهایت تخریب آنها شود.

پرتو درمانی ممکن است به سلول‌های سالم هم آسیب برساند، بنابراین در پرتو درمانی کنترل درستی دوز وارده به حجم هدف، حیاتی‌ترین بره در کنترل کیفی واحد پرتودرمانی است، یعنی دوز تابشی به شکلی باید کنترل شود که با کمترین آسیب به بافت‌های سالم، بتواند بیشترین تخریب را در سلول‌های سرطانی داشته باشد.

عوارض جانبی پرتو درمانی

پرتو درمانی می تواند مانند سایر درمان ها برای بیمار عوارضی داشته باشد. خوشبختانه اکثر عوارض موقتی و قابل کنترل می باشند.

مشکلاتی که به عنوان عوارض پرتو درمانی در حین درمان ممکن است پیش آیند، گرچه ناخوشایند می باشند، ولی غالبا عوارض حاد یا خطرناک نبوده و با گذشت زمان از بین می روند (چند هفته پس از اتمام درمان).

بروز عوارض، به نحوه درمان و منطقه درمانی و میزان تحمل بدن بیمار و مقادیر پرتو (دوز رادیوتراپی) بستگی دارد.

بسیاری از بیماران در حین درمان هیچ گونه عوارض جانبی ندارند و به راحتی به فعالیت های روزمره زندگی خود می پردازند.

البته ممکن است عوارض عمومی نیز در جریان پرتو درمانی پیش آیند، مثل احساس خستگی، رخوت و افسردگی.

برخی از عوارضی که در این بیماران ظاهر می شوند اصولا مربوط به عوارض کلی سرطان می باشد. به هر صورت مراقبت از بیمارانی که رادیوتراپی می شوند شامل مراقبت های عمومی، مراقبت های اختصاصی و مراقبت های روانی می گردد.

مشکلات روانی این بیماران تا حد زیادی تابع مشکلات جسمی و عوارضی چون تغییر در شیوه زندگی، درد، خستگی، بی اشتهایی، سو تغذیه و فشارهای اجتماعی و اقتصادی می باشد و عکس العمل هایی چون اضطراب و افسردگی را می تواند به دنبال داشته باشد.

در صورتی که تخمدان ها و یا بیضه مستقیما تحت رادیوتراپی قرار گیرند، موجب ناتوانی جنسی و نازایی می شوند.

مسائل روانی مربوط به رادیوتراپی

بسیاری از بیماران و اطرافیان آنها از روش رادیوتراپی تصور درمان قطعی ندارند.

فرستادن بیمار برای رادیوتراپی این تصور را برای او ایجاد می کند که این روش درمان قطعی نبوده است، در صورتی که بیمار جراحی را به عنوان درمان قطعی قبول می کند و این تضاد موجب یاس بیمار در بهبود می گردد و مشکلات روانی از جمله افسردگی را به دنبال دارد.

غالبا بیماران ضمن عمل رادیوتراپی دچار ترس می شوند. این ترس هنگام تنها ماندن او، جدا شدن از خانواده، پرستار و مسئولین انجام رادیوتراپی حاصل می شود.

عوارض رادیوتراپی برای اطرافیان بیمار

خانواده بیمار نیز دچار مشکلاتی می شود از جمله در آنها این تصور پیدا می شود که بیمار رادیوتراپی شده حامل پرتوهای خطرناک می باشد و در نزدیک شدن به او بعد از رادیوتراپی، دچار تردید می شوند.

پزشک معالج و رادیوتراپیست و پرستار مراقب بیماری که باید رادیوتراپی شود، باید قبلا بیمار و خانواده او را برای این عمل آماده نموده و منظور از انجام آن را گوشزد نمایند.

رادیوتراپی می تواند به عنوان یک اقدام مستقل و معالج سرطان در برخی از سرطان ها موثر باشد و یا ممکن است به عنوان مکمل عمل جراحی مورد استفاده قرار گیرد.

رادیوتراپی می تواند با هدف تسکین درد و جلوگیری از عوارض سرطان پیشرفته انجام شود.

ضرورت دارد که خانواده بیمار و در صورت پذیرش، خود بیمار از هدف های رادیوتراپی آگاه شوند.

اجرای رادیوتراپی نیاز به بره ریزی زمانی دارد و در جلساتی که گاهی ممکن است چند هفته باشد، انجام می شود.

یکی از مشکلات بیماران مربوط به فاصله محل سکونت با محل رادیوتراپی و مشکل رفت و برگشت بیماران برای انجام آن است.

فرآوری: نیره ولدخانی

بخش سلامت تبیان

منابع:

همشهری آنلاین – زهره بانی

سایت دانشگاه علوم پزشکی مشهد – دکتر سودابه شهید ثالث ، متخصص رادیوتراپی انکولوژی

سایت خون و آنکولوژی ایران

مطالب مرتبط:

8 عارضه پرتودرمانی و جراحی سرطان سینه

راه های درمان سرطان پستان در زنان

تشخیص و درمان سرطان پروستات

1