طیبه دهقانی
اصطلاح علمی برای توصیف قند خون بالا، «هیپرگلیسمی» است. قند خون زمانی بالا می رود که مقدار انسولین موجود در بدن بسیار اندک است یا بدن قادر نیست به درستی از انسولین موجود استفاده کند. دو نوع قند خون بالا در افراد دیابتی وجود دارد:
قند خون بالای ناشتا: قند خون بالای 130 میلی گرم بر دسی لیتر.
قند خون بالای بعد از غذا: قند خون بالای 180 میلی گرم بر دسی لیتر.
توجه داشته باشید که اهداف کنترل قند خون با توجه به سن و بیماری های همراه متفاوت بوده، لذا همواره اهداف مناسب را از پزشک خود جویا شوید.
علایم قند خون بالا در دیابت چیست؟
دانستن علائم اولیه قند خون بالا برای افراد دیابتی، بسیار مهم است. در صورت عدم درمان، قند خون بالا می تواند منجر به کتواسیدوز (خصوصا در دیابت نوع یک) یا کمای دیابتی (خصوصا در دیابت نوع دو) گردد؛ که هر دو جزء اورژانس های جدی پزشکی تلقی ﻣﻲشوند.
علایم اولیه قند خون بالا در دیابت
هر زمان که علایمی نظیر تشنگی زیاد، سردرد، اختلال در تمرکز، تاری دید، تکرر ادرار، خستگی مفرط و ضعف را احساس کردید حتما قند خون خود را پایش نمایید.
مشکلات ناشی از قند خون بالا در دراز مدت
قند خون بالا در طولانی مدت، می تواند مشکلاتی نظیر عفونت های پوستی ، تاخیر در التیام زخم ها، کاهش بینایی، مشکلات گوارشی مانند یبوست مزمن یا اسهال، آسیب به چشم ها و کلیه ها را ایجاد نماید. علاوه بر این آسیب اعصاب می تواند منجر به درد، سردی
و بی حسی پاها شده و همچنین ریزش مو در اندام های تحتانی و یا اختلال نعوظ را در آقایان به دنبال داشته باشد.
دلایل قند خون بالا در دیابت چیست؟
عدم دریافت انسولین کافی، فراموش کردن تزریق انسولین یا مصرف قرص های کاهنده قند خون همینطور مصرف مقدار زیاد کربوهیدرات نسبت به میزان انسولین تجویزی از عوامل اصلی قند خون بالا در افراد دیابتی است. از سایر عواملی که می تواند باعث بروز قند
خون بالا گردد می توان به مواردی مانند عفونت، بیماری، استرس زیاد و فعالیت کم اشاره نمود.
عوارض قند خون بالا
قند خون بالا در دراز مدت می تواند باعث بروز بیماری های قلبی و عروقی، آسیب به اعصاب (نوروپاتی)، آسیب به کلیه (نفروپاتی) و همینطور آسیب به عروق خونی شبکیه (رتینوپاتی دیابتی) و حتی نابینایی شود.
سایر مشکلاتی که می توانند در اثر قند خون بالا ایجاد شوند عبارتند از:
تاری عدسی چشم (آب مروارید)
افزایش فشار داخل چشم ( آب سیاه)
احساس ناراحتی در پاها به دلیل آسیب اعصاب یا خون رسانی ناکافی، که ممکن است باعث ایجاد عفونت های جدی شود.
مشکلات استخوان و مفاصل، مانند پوکی استخوان، سندرم تونل کارپال و شانه منجمد
مشکلات پوستی شامل عفونت های باکتریایی و قارچی و زخم های غیر قابل ترمیم
عفونت دندان و لثه
اورژانس قند خون بالا
چنانچه قند خون خیلی بالا برود یا مدت طولانی بالا بماند، ممکن است یکی از دو حالت خطرناک زیر اتفاق بیافتد که هردو از اورژانس های دیابت محسوب ﻣﻲشوند.
کتواسیدوز دیابتی: کتواسیدوز دیابتی زمانی ایجاد ﻣﻲشود که انسولین کمی در بدن وجود داشته باشد. بدون حضور انسولین کافی، قند خون نمی تواند وارد سلول ها شده و به عنوان منبع انرژی مصرف شود. در نتیجه قند خون بالا و بالاتر رفته و بدن به ناچار برای
تامین انرژی خود از چربی ها استفاده می کند. ادامه این روند باعث تولید اسیدهایی سمی به نام «کتون » در بدن می شود. کتون های اضافی در خون تجمع یافته و سرانجام وارد ادرار می شوند. اگر این شرایط درمان نگردد می تواند منجر به کمای دیابتی شده و
زندگی فرد را با تهدید جدی رو به رو سازد. (برای آگاهی بیشتر به مطلب کتواسیدوز دیابتی در صفحه 3 مراجعه نمایید)
کمای قند بالا یا سندرم هیپراسمولار دیابتی: این حالت بیشتر در افراد مبتلا به دیابت نوع دو رخ می دهد و زمانی ایجاد می شود که بدن انسولین تولید می کند اما این انسولین نمی تواند کار خود را به درستی انجام دهد. در این حالت ممکن است قند خون به
شدت بالا برود زیرا انسولین موجود درست کار نمی کند و در نتیجه بدن ﻧﻤﻲتواند از گلوکز یا چربی به عنوان منبع سوخت استفاده نماید. در ادامه قند خون وارد ادرار شده و حجم ادرار افزایش می یابد. در صورت عدم درمان، قند بالا می تواند منجر به کما گشته
و به دلیل کم آب شدن بدن، زندگی فرد در معرض تهدید قرار گیرد. در نتیجه؛ درمان به موقع و مناسب پزشکی در این موارد، حیاتی است (برای آگاهی بیشتر به مطلب کمای قند بالا در صفحه 3 مراجعه نمایید).
پیشگیری
توصیه های زیر می تواند به حفظ قند خون شما در محدوده هدف کمک نماید:
برنامه غذایی دیابتی خود را دنبال نمایید. باید میزان و زمان بندی وعده ها و میان وعده ها را با انسولین یا داروهای دیابت خوراکی خود تنظیم نمایید.
قند خون خود را پایش نمایید. بسته به نوع برنامه درمانی شما، ممکن است لازم باشد چند بار در هفته یا چند بار در روز قند خون را اندازه گیری و ثبت کنید. اندازه گیری دقیق قند، تنها راه اطمینان از قرار داشتن قند خون خود در محدوده هدف است.
داروی خود را طبق تجویز پزشک مصرف نمایید.
در صورت تغییر فعالیت بدنی، داروهای خود را تنظیم نمایید. این تنظیم باید بر اساس نتایج تست قند خون و نوع و طول مدت فعالیت صورت گیرد. توجه داشته باشید که باید در این زمینه با پزشک خود مشورت نمایید.
کارت شناسایی دیابت
بسیاری از افراد مبتلا به دیابت، به خصوص کسانی که از انسولین استفاده می کنند، باید یک کارت شناسایی دیابتی با خود همراه داشته باشند.
در صورت افت قند خون یا قند خون بالای شدید، تصادف، یا سایر مواقع اضطراری، کارت شناسایی دیابتی می تواند اطلاعات حیاتی در مورد وضعیت سلامت شخص، مانند نوع دیابت و استفاده از انسولین را فراهم نماید. پرسنل اورژانس پزشکی آموزش دیده اند تا زمانی
که فرد قادر به ارائه مشخصات خود نباشد، به دنبال چنین مدارکی بگردند.
پس به عنوان یک فرد دیابتی همواره کارت شناسایی دیابت خود را به همراه داشته باشید.
سیما عباسی
در صورت بروز هر یک از نشانه های اولیه قند خون بالا، حتما قند خون خود را چک کرده و با پزشک خود تماس بگیرید. ممکن است پزشک نتایج چندین بار اندازه گیری قند خون را خواسته و یکی از توصیه های زیر را ارائه دهد:
آب بیشتری بنوشید. آب کمک می کند تا قند اضافی از طریق ادرار دفع شود، علاوه بر این نوشیدن آب مانع از دست رفتن آب بدن شما می گردد.
ورزش کنید. ورزش به کاهش قند خون شما کمک خواهد کرد. البته توجه داشته باشید در صورتی که شما مبتلا به دیابت نوع یک بوده و قند خونتان بالاتر از 250 میلی گرم بر دسی لیتر باشد، می باید ابتدا تست کتون ادرار را انجام دهید. در صورت مثبت بودن این
تست شما نباید ورزش نمایید. همچنین توجه داشته باشید در صورتی که قند خونتان بالاتر از 300 میلی گرم بر دسی لیتر باشد، نباید ورزش نمایید. اگر شما مبتلا به دیابت نوع دو بوده و قند خونتان بیش از 300 میلی گرم بر دسی لیتر باشد، تنها در صورتی که
تست کتون ادرار شما منفی بوده و آب کافی نوشیده باشید ممکن است پزشک به شما اجازه ورزش بدهد. برای اطلاع در مورد نحوه انجام تست کتون ادرار، مطلب «در روزهای بیماری چه کنیم؟» را مطالعه نمایید.
عادات غذا خوردن خود را تغییر دهید. ممکن است نیاز باشد با یک متخصص تغذیه برای تغییر مقدار و نوع غذاهای مصرفی خود مشورت نماییدو با اصلاح عادات غذایی از بروز مجدد قند خون بالا جلوگیری کنید.
درباره داروها و انسولین خود با پزشک مشورت نمایید. ممکن است پزشک شما مقدار، زمان بندی، یا نوع داروهای دیابت شما را تغییر دهد. هیچگاه بدون مشورت با پزشکتان نحوه مصرف داروهای دیابت خود را تغییر ندهید.
درمان اورژانس قند خون بالای شدید
در صورتی که علائم و نشانه های کتواسیدوز دیابتی و سندرم هیپراسمولار دیابتی را داشتید، به سرعت به اورژانس مراجعه نمایید. توجه داشته باشید که درمان این حالت ها باید در بیمارستان و تحت نظارت تیم درمانی
صورت گیرد. درمان اورژانس قند خون بالا برای بازگرداندن قند خون به محدوده نرمال معمولا شامل موارد زیر است:
جایگزینی مایعات. مایعات به صورت خوراکی یا از طریق وریدی (داخل وریدی) به شما داده می شود تا مایعات بدن جایگزین شوند. این کار مایعات از رفته از طریق ادرار بیش از حد را جبران نموده و همچنین به رقیق کردن قند خون اضافی شما کمک می کند.
جایگزینی الکترولیت ها. الکترولیت ها مواد معدنی موجود در خون هستند که حامل بار الکتریکی اند. نبود انسولین و قند بالا می تواند میزان الکترولیت های خون شما را تغییر دهد. برای جبران این تغییرات، الکترولیت ها از طریق وریدی به شما تزریق شده
تا عملکرد طبیعی قلب، عضلات و سلول های عصبی شما حفظ شود.
انسولین درمانی. انسولین فرایندهایی که باعث تجمع کتون در خون شما شده است را معکوس کرده و همراه دریافت مایعات و الکترولیت ها، انسولین نیز معمولا از طریق وریدی به شما تزریق خواهد شد.
چه موقع به بیمارستان مراجعه کنیم؟
در صورت بروز شرایط زیر برای درمان به اورژانس بیمارستان مراجعه نمایید:
بدتر شدن درد شکم، استفراغ یا اسهال مداوم
کتون ادرار متوسط تا بالا
مشکلات تنفسی یا تنفس عمیق و سریع
کاهش سطح هوشیاری
سیما عباسی
در روزهایی که بیمار هستید، حتی با وجود اینکه کمتر غذا می خورید، احتمالا قند خونتان بالا خواهد بود. عدم درمان قند خون بالا می تواند منجر به شرایط جدی تری گردد. در ادامه به بررسی مراحلی که باید در دوران بیماری طی کنید، می پردازیم.
قوانین روزهای بیماری
1. به استفاده از داروهای دیابت خود ادامه دهید مگر اینکه پزشکتان شما را منع کند.
2. طی بیماری های نه چندان شدید، قند خون خود را 4 بار در روز (هر 3 تا 4 ساعت یکبار) تست کنید. اگر از انسولین استفاده می کنید و قند خونتان 250 یا بالاتر بود، تست کتون ادرار را نیز انجام دهید.
3. در صورتی که قند خونتان در دو نوبت تست قند خون برابر 250 یا بالاتر بود، با پزشک خود تماس بگیرید
4. در صورتی که از انسولین استفاده می کنید و قند خونتان 250 یا بالاتر باشد، ممکن است نیاز باشد چند واحد انسولین اضافی تزریق نمایید. البته باید حتما در این زمینه با پزشک خود مشورت نمایید.
5. سعی کنید برنامه غذایی خود را در این دوران رعایت نمایید. در صورتی که رعایت برنامه غذایی همیشگی برایتان دشوار است می توانید از مواد غذایی که حاوی کربوهیدرات هستند استفاده نمایید: پوره سیب، آب میوه و عسل
6. در صورتی که قادر به خوردن غذاهای جامد نبودید، از مایعات حاوی قند مانند آب میوه های طبیعی یا صنعتی استفاده نمایید. اگر قادر به پیروی از برنامه غذایی خود نیستید، از مایعاتی که حاوی نمک هستند مانند سوپ و آب گوشت صاف شده استفاده نمایید.
7. استراحت کافی داشته باشید
8. ورزش نکنید.
9. از کسی بخواهید تا از شما پرستاری نماید.
نحوه تست کتون ادرار
آزمایش کتون ادرار با استفاده از نوار های مخصوص تست کتون ادرار انجام می شود. بدین صورت که شما نوار را وارد ظرف ادرار تازه خود کرده (یا در جریان ادرار قرار داده) تا نوار کاملا در تماس با ادرار قرار گیرد، سپس توار را از ظرف خارج کرده و بعد
از گذشت چند ثانیه (با توجه به مدت زمان مشخص شده بر روی بسته)، تغییر رنگ نوار را با رنگ های استاندارد روی دیواره بسته محتوی نوارها مقایسه کرده و بر این اساس مقدار کتون ادرار خود را به صورت تقریبی (کم، متوسط و زیاد) مشخص نمایید.
توجه داشته باشید که باید حتما همیشه یک بسته نوار آزمایش کتون ادرار، که تاریخ انقضای آن نگذشته باشد، در خانه و نیز در مسافرت همراه خود داشته باشید، تا بتوانید در مواقع لزوم از آن استفاده کنید. همچنین به خاطر داشته باشید که این نوارها باید
حداکثر ظرف 6 ماه بعد از باز کردن بسته، مصرف شوند؛ در غیر این صورت، این تست حساسیت خود را از دست خواهد داد. بنابراین همیشه تاریخ باز کردن بسته را بر روی آن قید کنید.
در روزهای بیماری چه غذاهایی بخوریم؟
تغذیه مناسب در زمان بیماری بسیار مهم است. باید در این دوران تا حد امکان برنامه غذایی خود را رعایت نمایید. سعی کنید مقدار کربوهیدرات دریافتی خود را ثابت و مانند سایر روزها نگه دارید. غذاهای کم چرب و مخلوط مانند سوپ ها انتخاب مناسبی هستند.
اگر دچار ناراحتی گوارشی نبودید، غذاهای پروتئینی مانند تخم مرغ، پنیر یا سینه مرغ را نیز امتحان کنید.
