در دوران بارداری بدن مادر به آهن نیاز بیشتری پیدا می‌کند. آهن یکی از اجزای اصلی هموگلوبین است. هموگلوبین پروتئین سلول‌های قرمز خونی است و موجب انتقال اکسیژن از ریه به بافت‌های مختلف بدن می‌شود. در دوران بارداری مقدار خون مورد نیاز بدن 5 درصد از شرایط دیگر است. در نتیجه برای رشد جنین و جفت نیاز به آهن برای ساخت هموگلوبین اضافی، افزایش پیدا می‌کند.
متأسفانه، اکثر خانم‌ها در شروع بارداری فاقد ذخیره‌ی کافی از آهن برای پاسخگویی به افزایش نیاز بدن خود به خصوص در سه‌ماهه‌ی دوم و سوم هستند. در صورتی که آهن کافی برای سنتز هموگلوبین وجود نداشته باشد موجب ایجاد «آنمی» می‌شود. کمبود آهن شایع‌ترین علت ایجاد آنمی در بارداری است. علاوه بر کمبود آهن، آنمی در اثر عدم وجود اسیدفولیک یا ویتامین B12 کافی، از دست دادن مقدار زیادی خون و یا اختلالات ارثی خونی مثل بیماری کم‌خونی داسی شکل نیز ایجاد می‌شود.
خانم‌های باردار در صورت ابتلا به آنمی، به خصوص آنمی خفیف، فاقد علایم بالینی هستند. اما ممکن است در بعضی از خانم‌های باردار بی‌حالی، خستگی، ضعف، سرگیجه، رنگ‌پریدگی در پلک پایین و لب‌ها مشاهده شود. سایر علایم مانند تپش قلب، تنگی نفس، سردرد، سرگیجه، کج‌خلقی و عدم تمرکز نیز در خانم‌های باردار مبتلا به آنمی شدید مشاهده می‌شود.
برای تشخیص آنمی در اوایل بارداری آزمایش‌های زیر انجام می‌گیرد:
علائم کم خونی فقر آهن در بارداری
درمان کم‌خونی بسته به علت آن متفاوت بوده و همیشه مصرف مکمل‌های آهن پاسخ مناسبی برای درمان کم‌خونی به شمار نمی‌رود. در خانم‌های باردار مبتلا به کم‌خونی ناشی از کمبود آهن، پزشک مکمل‌های آهن را بسته به شدت بیماری تجویز می‌کند. باید به این نکته‌ی مهم توجه داشت که مصرف آهن طبق نظر پزشک معالج صورت گیرد و به هیچ عنوان آهن اضافی مصرف نشود. چرا که مصرف آهن اضافی عوارضی جدی را به دنبال دارد.
با توجه به نظر پزشک، می‌توان از مکمل‌های سولفات آهن به جای آهن، یا همراه با آن استفاده نمود. سولفات آهن 325 میلی‌‌گرمی، یک نوع نمک آهن است که رایج‌ترین مکمل آهن به شمار می‌رود.
بهترین حالت برای جذب آهن، مصرف قرص‌های آهن با شکم خالی است. بهتر است مصرف قرص آهن به همراه آب یا آب پرتقال (به دلیل داشتن ویتامین C) باشد. ویتامین C موجود در آب پرتقال برای جذب آهن مورد نیاز است. اما باید به این نکته توجه داشت که قرص آهن را نباید با شیر (به علت داشتن کلسیم و تداخل در جذب آهن)، چای و قهوه ( به علت مهار جذب آهن) مصرف کرد.
با مصرف مکمل‌های آهن به مدت یک هفته و یا بعد از شروع مصرف، سطح هموگلوبین و سلول‌های قرمز خون به مقدار زیادی افزایش پیدا می‌کنند. معمولاً در عرض فقط چند ماه مشکل آنمی برطرف می‌شود. اما پزشک مصرف مکمل‌های آهن را برای چندین ماه به طور پیوسته برای پر کردن دوباره‌ی ذخیره‌ی آهن بدن توصیه می‌کند.
به علت اینکه دوز قابل مصرف مکمل‌های آهن در بزرگسالان، برای کودکان سمی است باید آنها را از دسترس کودکان دور نگه داشت.
مصرف بیش از حد مکمل‌های آهن سبب اختلال در عملکرد دستگاه گوارشی می‌شود. شایع‌ترین عوارض مصرف آهن که تقریباً مشکل بسیاری از خانم‌های باردار به شمار می‌رود، یبوست است. برای بهبود آن توصیه می‌شود آب‌میوه و مایعات به اندازه‌ی کافی مصرف شود. از دیگر عوارض مصرف آهن، سوزش سر دل، درد در ناحیه‌ی شکم، حالت تهوع، استفراغ و یا اسهال با شیوع کمتر است. با مشاهده‌ی عوارض جانبی به طور پیوسته باید به پزشک معالج مراجعه شود.
در زمان شروع مصرف مکمل‌های آهن، مشاهده‌ی مدفوع تیره‌رنگ نسبت به قبل از مصرف مکمل‌های آهن، طبیعی بوده و جای نگرانی وجود ندارد، چرا که عارضه‌ی جانبی مضری در نظر گرفته نمی‌شود.
کم‌خونی ناشی از کمبود آهن بر سلامتی مادر و جنین اثر می‌گذارد. همچنین، کم‌خونی ناشی از کمبود آهن در طول بارداری سبب افزایش خطر زایمان زودرس، کاهش وزن جنین و افزایش خطر تولد نوزاد مرده می‌شود.
آنمی ناشی از کمبود آهن در طول بارداری روی سلامت مادر نیز اثر گذاشته و باعث تضعیف سیستم ایمنی می‌شود. اگر خانم باردار در دوران بارداری دچار کم‌خونی شود، به احتمال زیاد هنگام تولد نوزاد، مقدار زیادی از خون خود را از دست می‌دهد. تحقیقات نشان داده است که کم‌خونی ممکن است خطر ابتلا به افسردگی پس از زایمان را به دنبال داشته باشد.
مصرف ویتامین‌ها و داشتن رژیم غذایی سالم و سرشار از آهن در دوران بارداری، از راه‌های اصلی جلوگیری از کمبود آهن است. گوشت قرمز، غنی از آهن است. البته مصرف گوشت‌های دیگر مانند مرغ و صدف هم منابع خوبی برای آهن به شمار می‌روند.
غذاهای گیاهی غنی از آهن عبارتند از لوبیا، عدس، کشمش، خرما، آلو، انجیر، زردآلو، سیب‌زمینی، کلم بروکلی، چغندر، سبزیجات برگ سبز، نان کامل، آجیل و دانه‌ها، بلغور جو دوسر و غلات. دقت کنید که بدن انسان، آهن منابع حیوانی (آهن هِم) را بسیار آسان‌تر از آهن منابع غیر‌حیوانی (آهن غیر هِم) جذب می‌کند.
کم خونی در بارداری می تواند بر اثر سابقه کم خونی مادر قبل از بارداری و یا در حین بارداری بر اثر فقر آهن بدلیل تغذیه ناسب ایجاد شود. فقر آهن را می توان با مصرف تغذیه غنی از آهن و همچنین مکمل های آهن برطرف کرد، اما مصرف هرگونه دارو و قرص مکمل در دوران بارداری باید تحت نظر پزشک انجام شود.
بسیاری از مادران در دوران بارداری از هر زمان دیگری احساس خستگی می‌کنند به همین دلیل ترجیح می دهند بخوابند و استراحت کنند و فارغ از هر کاری با خیال راحت مجله‌ای ورق بزنند. کرختی، سستی و خستگی زیاد در دوران بارداری تا حدی طبیعی است، اما وقتی با علایم دیگری مثل تپش قلب، رنگ پریدگی همراه شود می‌تواند علامت کمبود نوعی عنصر ضروری در بدن باشد. کمبودی که نه تنها به شما بلکه به جنین تان نیز آسیب می‌زند.
علائم کم خونی فقر آهن در بارداری
آمارها نشان می‌دهد 1 درصد بانوان به کم خونی یا آنمی (به انگلیسی: Anemia) و فقر آهن مبتلا هستند. البته در بانوان باردار اين رقم بالاتر است، زيرا جنين براي رشد خود از مخازن آهن بدن مادر استفاده می‌کند و همين مساله باعث كم‌خوني و فقر آهن در بارداری می شود. هرچند بروز كم خونی در اوايل بارداري مساله‌اي نادر است، اما از هفته هشتم بارداری در سه ماهه اول بارداری به بعد يعني زماني كه ميزان حجم خون در جريان بدنتان افزايش مي‌يابد و ميزان نياز بدن به آهن براي توليد گلبول‌هاي قرمز و اکسیژن رسانی بيشتر افزایش می‌یابد.
كم خونی مي‌تواند به دليل كمبود ويتامين B 12 يا اسيدفوليک و يا برخي بيماري‌هاي حاد باشد، ولي رايج‌ترين دليل كم خونی فقر آهن است. آهن، یک ماده معدنی و مینرال است كه در توليد هموگلوبين نقش دارد. هموگلوبين پروتئيني است كه در ساختمان گلبول‌هاي قرمز وجود دارد و به اكسيژن رسانی از ريه به بافت‌های بدن كمك مي‌كند و مسلماً در دوران بارداری نقشی ویژه در رشد جنين و جفت به عهده دارد. علت و دلایل اصلی بروز کم خونی در بارداری عبارتند از:
كم‌خوني خفیف در دوران بارداری بدون نشانه و علامت است و تنها با یک آزمایش خون مشخص می‌شود. از علايم کم خونی مي‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
فقر آهن و كم خونی در بارداری در حد متوسط مي‌تواند باعث زايمان زودرس، وزن پایین جنين و حتي مرگ درون رحمی شود. فقر آهن در صورتي‌كه شديد باشد مي‌تواند باعث عقب ماندگی رشد جنين در رحم و كاهش ذخاير آهن جنين شود و عوارض مغزي به دنبال داشته باشد.
تحقيقات پژوهشگران سوئدي نشان داده تعداد بانوانی‌كه مكمل آهن و ويتامين مصرف مي‌كنند و دچار زایمان زودرس قبل از 38 هفته می‌شوند تنها 9-6 درصد است. درحالي كه اين ميزان در ميان آنانیکه مكمل آهن مصرف نمي‌كنند 11 تا 13 درصد است.
بدن به طور طبيعي روزانه به 1 تا 4 ميلي‌گرم آهن نياز دارد. مواد غذايي روزانه ما حدوداً 1 تا 2 ميلي‌گرم آهن به بدن مي‌رسانند که حدود 5 تا 1 درصد آن جذب بدن مي‌شود. در طول باردراي نياز بدن به آهن بيشتر است، قبل در سه ماهه اول بارداری روزانه به حدود 5 ميلي‌گرم و در سه ماهه دوم و سوم بارداری به 1 ميلي‌گرم مي‌رسد. 9 درصد بانوان ميزان آهن مورد نيازشان را دريافت نمي‌كنند و 1 درصد آنها به دلایل مختلف دچار كم‌خوني هستند.
غلظت هموگلوبين در حالت طبيعي براي بانوان حدود 5/11 تا 16 گرم در 1 ميلي‌ليتر است. غلظت كمتر از 1 گرم در 1 ميلي‌ليتر علامت کم خونی است و مي‌تواند باعث سردرد، خستگي و بی حالی شود. غلظت زير 8 گرم در 1 ميلي‌ليتر نشانه کم خونی‌های بسیار شدید است و عوارض غیر قابل جبرانی به همراه دارد.
اگر هنوز باردار نیستید و به كم‌خوني مبتلا هستید، بهتر است قبل از اقدام به بارداری دليل آن را بیابید و براي درمان آن اقدام كنید. زیرا پیش از بارداری می‌توان با مصرف مواد غذایی غنی از آهن و مکمل آهن زیر نظر پزشک فقر آهن را جبران کرد.
اما اگر دچار فقر آهن هستید و ناخواسته باردار شده‌اید، هرگز در سه ماهه اول بارداری مکمل آهن مصرف نکنید. این موضوع را با پزشکتان در میان بگذارید تا شما را راهنمایی کند. فراموش نکنید که توصیه و تجویز پزشک بر تمامی اطلاعات اینترنتی اولویت دارد.
بانوان باردار در 6 ماه آخر بارداري روزانه به 22 تا 36 ميلي‌گرم آهن نياز دارند.
مواد غذایی زیر منابع طبیعی آهن هستند:
معمولاً فقر آهن با مصرف متعادل موادغذايي جبران مي‌شود و در صورت لزوم پزشك مكمل تجويز می‌كند.
علائم کم خونی فقر آهن در بارداری
یکی از روش های درمانی در طب سنتی برای درمان کم خونی مصرف کنجد است، کنجد سرشار از آهن است، به همین دلیل درمان بسیار خوبی برای کم خونی به شمار می رود.
افسنتین، گیاهی است شفابخش که هم به طور وحشی می روید و هم آن را کشت می کنند و براحتی می توانید آن را از عطاری ها تهیه کنید. 5 تا 66 گرم از برگ این گیاه را در یک لیتر آب جوش بریزید و چند دقیقه آن را بجوشانید و بعد بگذارید خنک شود و میل کنید.
1. راهنمای تغذیه سالم در دوران بارداری!
2. به اندازه کافی آهن دریافت می کنید؟
نویسنده :
تیم تالیف و ترجمه نی نی پلاس
منبع: نی نی پلاس
سلامت مادر در بارداری
سلامت مادر در بارداری
سلامت مادر در بارداری
سلامت مادر در بارداری
سلامت مادر در بارداری
وزن و تغذیه در بارداری
وزن و تغذیه در بارداری
این بخش در حال طراحی می باشد
1