به گزارش سرویس آموزش و پرورش پانا، نادر
منصوركیایی ، معاون دفتر مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی ، بره های
پیشگیری از آسیب های اجتماعی مدارس در سال تحصیلی 93-1392 را به شش دسته
(1) بره های آموزشی پیشگیرانه برای دانش آموزان (2) بره های آموزشی و
توانمندسازی برای والدین و كاركنان (3) بره های فرهنگی و ترویجی (4)
بره های توسعه گرا و راهبردی (5) بره های مداخله ای و (6) بره های
استانداردسازی و كیفیت بخشی تقسیم بندی نمود.
آسيب هاي اينترنت را می توان در سه زمینه مورد بررس قرار داد:
1-آسيب هاي فکري
راههای پیشگیری از آسیب های اجتماعی در مدارس
2-آسيب هاي اجتماعي- فرهنگي
3-آسيب هاي اخلاقي
4-آسيب هاي جسماني
در این مقاله به بررسی هر یک از موارد فوق می پردازیم.
هميشه از دير باز تاكنون خانواده به
عنوان نخستين نهاد اجتماعي و مبناي تشكيل تمام جوامع بشر از بدوي تا
پيشرفته مطرح بوده است. كه هر يك از اعضاي آن بر ديگري تأثير گذار و داراي
وابستگي‌ها و روابط عاطفي متقابلي كه نوع و چگونگي آن، تأثير بسيار مهم و
قابل توجهي در شخصيت و آينده تك تك افراد آن بخصوص كودكان و نوجوانان دارد.
در گذشته خانه و خانواده در عين حال كه به عنوان كوچكترين واحد اجتماعي
محسوب مي‌شد ولي در جاي خود به عنوان پايه و اساس اجتماعات بزرگ نيز مطرح
بود تا جايي كه به غير از مسائل تربيتي كودكان حتي امر آموزش آنان نيز از
طريق خانواده امكان‌پذير بود. اما
آشنایی با آسیب های روانی اجتماعی
احساس نیاز به امنیت ، الفت ،محبت ، همراهی و همدردی از
جمله مسایل سرشتی و فطری انسان است . نخستین مرجعی که بطور عمیق و ریشه دار
، طبیعی و سالم جوابگوی نیازهای مذکور است ، کانون مصفای خانواده است .
خانواده به عنوان اولین نهاد اجتماعی و نخستین پرورشگاه شخصیت های انسانی ،
از دیر باز مورد توجه پژوهشگران ، اعم از جامعه شناسان ، روانشناسان و
متخصصان تعیلم و تربیت قرار داشته است . رویکرد نظریه پردازان به مسئله
تاثیر محیط و عوامل محیطی بر پرورش و رشد قوا و استعدادهای انسان و اهمیت
این عوامل در دوران کودکی ، مسئله آموزش والدین را به عنوان یک راه و روش
کار مطرح ساخت .
آسیب های اجتماعی چیست؟
آسیب های اجتماعی که به تعبیر بعضی از اندیشمندان حاصل و معلول مستقیم
انقلاب صنعتی هستند، در اکثر جوامع وجود دارند و تاثیرات خود را می گذارند.
اما آن چه جوامع مختلف را در این مورد از هم متفاوت می سازد، نوع نگرش این
جوامع به علل به وجود آورنده آسیب ها و راهکارهای اصلاح وبهبود آن است. در
مورد نگرش، آن چه مهم است این که این آسیب ها چرا به وجود آمده اند؟ آیا
وجود آسیب ها در جوامع امری لازم وضروری است یا می توان جامعه ای بدون آسیب
داشت؟ پاسخ به این پرسش ها مستلزم شناخت نظریه های مختلف جامعه شناسی و
روان شناسی است که هرکدام سعی درتبیین مسائل ،آسیب ها وبحران های اجتماعی
از نظر گاه های مختلف دارند.این دید گاه ها متاثر از باورهای سیاسی و
اقتصادی هر جامعه است.
مشکلات نوجوانان و راه حل آنها
از نظر روانشناسان، دوره نوجوانی از سن 12 تا
18 سالگی میباشد. البته در اذهان عمومی سنین 12 تا 15 سالگی دوره راهنمایی
تحصیل مطرح است. براساس تحقیقات موجود میانگین سن بلوغ برای دختران 5/12
تا 5/14 سالگی و برای پسران 14 تا 15 سالگی میباشد. البته عواملی از قبیل
وراثت، خانواده، وضعیت جسمانی، آب و هوا، تغذیه، فرهنگها، حتی بهره هوشی در
زودرسی بلوغ موثر هستند. مهمترین وظیفه مربیان در تعلیم و تربیت، شناخت
خصایص و ویژگیهای نوجوانان در دوران مذکور میباشد.
نابهنجاری دانش آموزان ایرانی
حيدر زنديه، معاون نظري و مهارتي آموزش و پرورش تهران در گفت‌وگو با
ايسنا از اقدام به خودكشي 283 دانش آموز در شهر تهران خبر داد و
گفت: بيشتر آنها كه طي سال گذشته اتفاق افتاده مربوط به دانش
آموزان دختر بوده است.
مقدمه:
مطالعه آسيب هاي اجتماعي اعم از نابهنجاريها
و انحرافات اجتماعي يكي ا ز مهمترين موضوعات مورد بحث جامعه شناسي است. اگر
چه مساله نابهنجاري امري نسبي است و از جامعه اي به جامعه ديگر متفاوت
است. اما آنچه كه در اين مبحث مطرح مي باشد اين است كه چه عواملي آسيب
هاي اجتماعي را كاهش يا افزايش مي دهد و به بياني ديگر چگونه مي توان آسيب
هاي اجتماعي را در بين دانش آموزان كنترل نمود؟
1397-2-9
-بدایم :راههای پیشگیری از آسیب های اجتماعی در مدارس
ریاست دانشکده پرستاری و مامایی در دومین روز از هفته سلامت خبر داد،بررسی نقش آموزش مها رتهای اجتماعی در کاهش آسیب های اجتماعی در مدا رس ضروری است.
بنا به گزارش روابط عمومی دانشکده ،دکتر کاملیا ترابی زاده گفت،مطا لعه آسیب های اجتماعی اعم ازنابهنجاریها وانحرافات اجتماعی یکی ا ز مهمترین موضوعات مورد بحث جا معه شناسی است
راههای پیشگیری از آسیب های اجتماعی در مدارس
آسیب های اجتماعی رفتا ری است که به طریقی با ا نتظا رهای مشترک اعضای یک جا معه سا زگا ری ندا رد وافرا د آن را ناپسند ونادرست می دانند
گسترش روز افزون آسیب های اجتماعی نظیر ترک تحصیل ،فرار از مدرسه ،اعتیاد،سرقت به ویزه در سال های اخیر در بین دانش آموزان وهمچنین شیوع مفسده های آشکار وپنهان ،افزایش قابل توجه بزهکا ری ها وکزروی های اجتماعی و آلودگی به مواد مخدر ،به ویزه در میان جوانان و نوجوانان جا معه مستلزم تعمق و چا ره اندیشی اساسی است
ایشان به راههای ارتقای مها رتهای اجتماعی دانش آموزاناشاره نمود و افزود،
-توجه به مها رتهای اجتماعی در برنا مه ریزی درسی
– نشان دادن تاثیرات مخرب دوستان نالایق و ناشایست و چگونگی قطع ا رتباط با آنان
– آموزش مها رتهای زندگی نظیر دوست یا بی و خود شناسی و کشف خود در محتوای آموزشی
– اجا زه ی ابراز وجود به دانش آموزان ا ز طریق دادن مسئولیت و استفاده از دیدگاههای آنان در مدرسه
– تقویت عزت نفس و احترام دانش آموزان توسط معلم
– تقویت ا رزشهای دینی دانش آموزان توسط معلمان
– تقویت ا رزشهای دینی در خانواده
– آموزش نه گفتن از کودکی در خانواده ها ا ز طریق اهمیت دادن به ا ظهار نظر وی و شروع ا ز موا رد کوچک و غیرمهم از راهکارهای مهم ارتقاء مهارتهای اجتماعی و پیشگیری از آسیب های اجتماعی می باشد.
دکتر کاملیا ترابی زاده در پایان خاطر نشان نمود،ریشه ی اغلب آسیب پذیری های اجتماعی دانش آموزان را باید در عدم آشنایی کافی آنها با مها رتهای اجتماعی دانست ؛به طوری که نقطه ی کوری در رشد شخصیت دلخواه و اجتماعی جوانان وجود دا رد وآن این است که متا سفانه جوانان امروز خود را نشناخته اند وبه توان وقدرت فراوان خود باور ندارند،به علاوه از شرایط وموقعیت اجتماعی خود آگاهی ندا رند لیکن بررسی نقش آموزش مها رتهای اجتماعی در کاهش آسیب های اجتماعی در مدا رس ضروری است
طبق پژوهش بنیاد علوم رفتاری که از ابتدای سال ۹۲ تا پایان سال ۹۳ بین ۴ هزار و ۶۵۰ نوجوان ۸ تا ۱۴ ساله در تهران، اصفهان، ابهر، رودبار، رشت و کاشان انجام شده است ۳۰ درصد نوجوانان به بازی های رایانه ای اعتیاد دارند و وضعیت مالی خانوادگی با بازی های پیشرفته ارتباط مستقیم داشته و کودکان خانواده هایی که پدر و مادر هر دو شاغل هستند ۴ برابر از کودکان دیگر برای بازی های یاد شده وقت مصرف می کنند.
جدیدا نیز شاهد نفوذ بازی اینترنتی «کلش آو کلنز» در میان جوانان و نوجوانان هستیم بطوریکه اکثر دانش آموزان با بازی اینترنتی کلش آو کلنز آشنا هستند و در تبلت و گوشی های آنان نصب است اما هنوز آماری از تعداد کاربران منتشر نشده است اما مشاهدات میدانی خبرنگارمهر و سخنان معلمان آنها حکایت از آن دارد که اکثر دانش آموزان وقت زیادی را صرف این بازی و شبکه های اجتماعی که در گوشی های تلفن همراه و تبلت نصب شده است، می کنند.
در این ارتباط یکی از مدیران با سابقه دبیرستان دخترانه به خبرنگار مهر، گفت: دلیل پایین بودن میانگین نمرات دانش آموزان را نمی توان صرفا بی کیفتی آموزش دانست. دانش آموزان خیلی درگیر فضای مجازی هستند کیفیت کتاب ها نسبت به گذشته افزایش یافته اما دانش آموزان درگیر مسایلی هستند که به کیفیت درس دادن معلم مربوط نمی شود.
وی افزود: انگیزه اجتماعی و امید به آینده هم اهمیت زیادی دارد، زمانی بود که دانش آموزان صرفا پیشرفت در آینده را علم آموزی می دانستند و تمام هدفشان درس خواندن بود اما اکنون این نگرش تغییر کرده و دانش آموزان درگیر مسایل جانبی هستند.آنها خیلی وقت صرف شبکه های مجازی می کنند و خانواده ها به دلیل مشغله زیاد از فرزندان خود غافل هستند و مسوولیت تربیت را برعهده مدرسه و آموزش و پرورش می دانند . همه آگاهی ها را نمی توان در مدرسه یاد داد و نیاز به توجه خانواده ها هم وجود دارد.
این مدیر مدرسه تاکید دارد تا عنوان درسی جدیدی در زمینه استفاده درست از شبکه ها و بازی های اینترنتی تهیه شود و در روز های پنجشنبه به عنوان فوق بره به دانش آموزان ارایه شود.
راههای پیشگیری از آسیب های اجتماعی در مدارس
ناهید رضایی یکی از معلمان با سابقه مقطع ابتدایی به مهر گفت: استفاده بیش از حد از این بازی ها سبب برخوردهای فیزیکی و خشن و تیک های عصبی در دانش آموزان شده است. البته نمی توانیم جلوی پیشرفت تکنولوژی را بگیریم اما والدین باید اطلاعات جدید را بیاموزند و با مشاوره در خصوص تأثیرات نرم افزارهای ارتباطی و بازی های رایانه ای سطح آگاهی خود را بالا ببرند. باید والدین با آموزش های لازم، در مواجهه با اینترنت مراقب فرزندان خود باشند و جلوی انحرافات را بگیرند.
وی تاکید کرد: آشنا شدن با بازیها و نرم افزارهای جدید برای دانش آموزان مفید است، اما بیش از حد وابسته شدن آنها باعث می شود تا مطالعه آنان کم شود و این تأثیر زیادی بر درس خواندن دارد.
خطرناک تر از اعتیاد، استفاده دانش آموزان از فضای مجازی است و باید به داد مردم و دانش آموزان برسیم این بخشی از سخنان مدیرکل مشاوره و امور تربیتی آموزش و پرورش در جمع خبرنگاران است.
وی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره راهکارهای آموزش و پرورش برای مقابله با نفوذ بازی های اینترنتی بین دانش آموزان و اعتیاد آنها به این بازی ها، گفت: تکنیک و مهارت های پیشگیرانه و آموزشی برای انجمن اولیا مربیان و خانواده ها در نظر گرفته ایم و کارگاه هایی را در این ارتباط برگزار می کنیم. برای دانش آموزان نیز کلاس های مهارت آموزی پیشگیرانه برپا کرده ایم.
عیسی مراد تصریح کرد： تنها کاری که آموزش و پرورش برای جلوگیری از آسیب های اجتماعی در میان دانش آموزان می تواند انجام دهد آموزش، مهارت آموزی و پیشگیری است. هرچه در توان آموزش و پرورش باشد در زمینه پیشگیری، آموزش و مهارت آموزی دانش آموزان تلاش می کند تا جلوی گسترش آسیب های اجتماعی در بین دانش آموزان گرفته شود.
مسئولان وزارت آموزش و پرورش با شبکه های اجتماعی موجود مخالف هستند و معتقدند باید شبکه اجتماعی بومی راه اندازی شود بنابراین حمیدرضا کفاش نیز از راه اندازی شبکه اجتماعی دانش آموزی(شاد) در سال تحصیلی ۹۴-۹۵ خبر داده و گفته است که دانش آموزان موفق و ممتاز در رشته های مختلف فرهنگی، هنری، قرآنی و علمی با در اختیار گرفتن فضایی آثار خود را در زمینه های مختلف به نمایش می گذارند و با دانش آموزان دیگر ارتباط برقرار می کنند.
شبکه اجتماعی (شاد) کاربران خاص خود را خواهد داشت و اکنون مشخص نیست این طرح آموزش و پرورش در جذب دانش آموزان موفق خواهد بود یا خیر؟
منبع: www.theepochtimes.com
بخش اول
۱- قوانین پایه استفاده از شبکه های اجتماعی
۱- هرگز اطلاعات شخصی را اعلام کنید
عدم انتشار دوستان یا خانواده، آدرس، شماره تلفن و عکس های خصوصی و
۲- کلمات رمز باید مخفی نگه داشته شوند
عدم درج کلمه رمز حساب های ، شبکه های اجتماعی و نرم افزارهای کامپیوتری و
۳- بهتر است درباره آنچه می بینید صحبت کنید
درباره مطالب، اطلاعات، اخبار و تصاویر غیر معمول از خانواده یا افراد مطلع سوال کنید.
۱- قوانین پایه استفاده از شبکه های اجتماعی
۴- هرگز های نا آشنا را باز نکنید
احتمال ویروسی بودن ها و لینک های ناآشنا وجود دارد
۵- هرچه را می خوانی باور نکنید
عدم اعتماد به اطلاعات نا مشخص یا مغرض یا اطلاعاتی که افراد درباره خود می گویند
۶- از خودتان محافظت کنید
ارتباط دوستانه فضای مجازی را به دنیای واقعی نکشانید
۱- قوانین پایه استفاده از شبکه های اجتماعی
۷- به والدینتان آموزش دهید
در مورد فعالیت در اینترنت با والدین صحبت کنید تا آ«ها با موضوع فعالیتهای شما آشنا شوند
۸- ادب اینترنتی داشته باشید
رعایت ادب در فضای مجازی و بی محلی به افراد بی ادب و گستاخ
بخش دوم
۲- خطرات احتمالی شبکه های مجازی برای دانش آموزان
۱- قرارگرفتن در معرض اطلاعات نا مناسب
مسائل جنسی، نفرت انگیز یا خشن، شبهه های دینی، سیاسی و اعتقادی
۲- قمار و شرط بندی
سایت های غیر قانونی قمار و شرط بندی و هدر رفتن درآمد خانواده
راههای پیشگیری از آسیب های اجتماعی در مدارس
۳- تشویق به استفاده از الکل، سیگار و مواد مخدر
به بهانه ورزش، شادی و نشاط، عقب نماندن از همسالان
۲- خطرات احتمالی شبکه های مجازی برای دانش آموزان
۴- سوء استفاده های جنسی
ارتباط گیری در تالارهای گفتگو برای جلب اعتماد و گذاشتن قرار حضوری
۵- پیام های آزاردهنده
تحقیر وضعیت ظاهری، مالی، اعتقادی خانوادگی در فضای شبکه های مجازی
۶- ایجاد مشکلات مالی و قانونی
ایجاد هزینه مالی مانند هک حساب های بانکی یا انتشار اطلاعات محرمانه یا نادرست
۲- خطرات احتمالی شبکه های مجازی برای دانش آموزان
۷- تجاوز به حریم خصوصی
سوء استفاده توسط مجرمان همچون جزئیاتی درباره خانواده، جزئیاتی درباره دوستان
۸- تحلیل استعدادهای درونی
از دست رفتن زمان برای شکوفایی استعدادها با استفاده نا محدود از اینترنت
بخش سوم
۳- والدین را در چه مواردی آگاه کنیم
اشتباهات خود در انتشار شایعات و مطالبی که جنبه حقوقی و کیفری دارند
درخواست ملاقات حضوری از دوستان مجازی
زمان های استفاده از اینترنت و سایت های مورد علاقه
دریافت پیام های تهدید آمیز و مشکوک
استفاده از مطالب خانوادگی و حساب های شخصی بانکی
دوستان، گروه ها و تالارهای گفتگو فضای مجازی
خدمات انجمن خانواده و اینترنت
با همکاری مدرسان با تجربه و بهره گیری از اصول پیشرفته تدریس کارگاهی و علمی آمادگی دارد تا آموزش های متنوعی را در حوزه مقابله با تهدیدات فضای مجازی و اینترنت, برای سازمان ها, مدارس, خانواده ها و علاقه مندان به این حوزه ارائه دهد. حوزه خدمات انجمن خانواده و اینترنت عناوین و شیوه های اجرایی متنوعی خواهد داشت این خدمات در قالب های زیر ارائه می شوند:
کارگاه های علمی در سازمان ها, مدارس و فرهنگسراها
کلاس های خانوادگی برای اعضای یک خانواده برگزار می شود
آموزش های تخصصی ویژه کودکان و نوجوانان
ارایه مشاوره در خصوص مقابله با تهدیدات فضای مجازی و امن سازی استفاده از اینترنت برای دانش آموزان در مدارس و خانواده ها
ارائه خدمات فنی در حوزه کنترل والدین و آنتی ویروس
نکات برجسته پژوهش:
– دانش‌آموزان بیش از دیگران در معرض آسیبهای ناشی از کاربرد نادرست اینترنت قرار دارند. تحقیقات نشان می‌دهد که استفاده زیاد از اینترنت با پیوند ضعیف اجتماعی مرتبط است و دانش‌آموزانی که وقت خود را صرف وب‌گردی‌های اینترنتی می‌کنند پیوند کمتری با خانواده و گروه هم سالان خود دارند و تاثیر پذیری بیشتری نیز از این فضا دارند.
– این روزها با توجه به استقبال گسترده کاربران اینترنتی خصوصاً قشر جوان و نوجوان از شبکه های اجتماعی مجازی، بررسی مسائل مربوط به این شبکه ها جهت اتخاذ تصمیمات صحیح و بره ریزی دقیق توسط مسئولان فرهنگی و اجتماعی و نیز والدین، ضروری است.
– از جمله مشکلاتی که ممکن است برای دانش‌آموزان در صورت استفاده نادرست از اینترنت و فضای مجازی به عنوان آینده سازان جامعه پیش بیاید، افت تحصیلی و کاهش عملکرد آموزشی آنان است.
– دانشجویان و دانش‌آموزان در ایام امتحانات با توجه به وابستگی و گرایش زیاد به شبکه‌های اجتماعی مجازی، مدت زیادی را در این شبکه‌ها می‌گذرانند که این امر تاثیرات طلوبی بر وضعیت آموزشی آنها داشته و باعث افزایش افت تحصیلی و پایین آمدن کیفیت آموزشی و امتحانات آنها شده است.
– افت تحصیلی در 7 درصد دانش‌آموزانی که از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، به وضوح مشاهده می‌شود.
-ا عتیاد برخی نوجوانان و جوانان به شبکه‌های اجتماعی به حدی زیاد شده است که حتی در کلاس درس و زمان تدریس معلم و استاد در شبکه‌های اجتماعی به سر می‌برند.
پژوهش خبری صدا و سیما: اینترنت و سرویس‌های ارائه شده در قالب آن، در عین حال که ابزار مفیدی برای کسب و تبادل اطلاعات است اما می‌تواند مخرب نیز باشد؛ به بیان دیگر، اینترنت ابزار قدرتمندی است که هم می‌تواند باعث فساد گردد و هم ابزار آموزش و تعلیم و رشد علمی، فرهنگی و اجتماعیِ نوجوانان و جوانان را فراهم آورد. شبکه‌های اجتماعی مجازی مثل همه پدیده‌های مدرن به عنوان یک ابزار هم کاربرد منفی و هم کاربرد مثبت دارند به شرط آنکه استفاده کننده روشهای استفاده صحیح از آن را بداند.
این روزها با توجه به استقبال گسترده کاربران اینترنتی خصوصاً قشر دانش آموز و دانشجو از شبکه های اجتماعی مجازی، بررسی مسائل مربوط به این شبکه ها جهت اتخاذ تصمیمات صحیح و بره ریزی دقیق توسط مسئولان فرهنگی و اجتماعی و نیز والدین، ضروری است. آنچه که در این میان می تواند آسیب هایی را به جامعه وارد کند، گرایش افراد جامعه به آسیبهای فضای مجازی است و قشر دانش آموز به جهت خصوصیات روانشناختی که دارد از اثرپذیرترین گروه های جامعه به شمار می‌آیند. در این نوشتار آثار منفی شبکه های اجتماعی بر روی دانش آموزان و دانشجویان را از جنبه افت تحصیلی مورد بررسی قرار می گیرد.
شبکه اجتماعی چیست؟
شبکه های اجتماعی، از گروه‌هایی عموماً فردی یا سازمانی تشکیل شده که از طریق یک یا چند نوع از وابستگی‌ها به هم متصل اند و در بستر یک جامعه اطلاعاتی پیچیده، کارکرد مؤثر شبکه همگرا را تصویر می‌کنند و موفقیت و محبوبیت روزافزون آنها به دلیل داشتن رنگ و بوی اجتماعی است. امروزه شبکه های اجتماعی سکاندار اقیانوس پرتلاطم اینترنت اند.
مهم ترین شبکه های اجتماعی در ایران و جهان کدامند ؟
علل گرایش افراد به شبکه های اجتماعی چیست؟
هریک از افراد جامعه به دلایل مختلفی در شبکه های اجتماعی مجازی حضور پیدا می کند. شبکه‌های اجتماعی، با قابلیت‌هایی که در اختیار فرد قرار می‌دهد مانند ایجاد محیطی شخصی، انتخاب دوستان، آزادی در بیان نظرات و مخالفت با نظرات دیگران، آزادی در استفاده از تفریحات مختلف و حسی از کنترل شخصی و اراده فردی را به کاربر خود منتقل می‌کنند. این آزادی عمل و حس کنترل، یکی از اصلی‌ترین دلایل گرایش افراد به‌خصوص جوانان به شبکه‌های اجتماعی است.
تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر افت تحصیلی دانشجویان و دانش‌آموزان از نگاه کارشناسان
مهرداد هوشمند، کارشناس اجتماعی
ـ رشد روزافزون تکنولوژی و وسایل جدید ارتباطی و شبکه‌های جدید اجتماعی و اینترنتی همه ابعاد زندگی فردی و اجتماعی را تحت تاثیر قرار داده و جزئی از زندگی و روابط بین افراد و گروههای اجتماعی شده است.
ـ در حال حاضر دانشجویان و دانش‌آموزان در ایام امتحانات با توجه به گرایش زیاد به این وسایل و شبکه‌های اجتماعی مجازی، مدت زیادی را در این شبکه‌ها می‌گذرانند
ـ این امر تاثیرات طلوبی بر وضعیت آموزشی آنها داشته و باعث افزایش افت تحصیلی و پایین آمدن کیفیت آموزشی آنها شده است.
ـ لازم است در این زمینه بره‌ریزی‌های مناسبی در جهت افزایش آگاهی و شناخت دانشجویان و دانش‌آموزان و خانواده‌ها توسط نهادها و سازمان‌های آموزشی، فرهنگی و تربیتی در محیط‌های دانشجویی و دانش‌آموزی صورت گیرد.
مسعود بصیری، رئیس سازمان بسیج رسانه کشور
ـ شبکه های اجتماعی آثار مخربی بر تعلیم و تربیت دارند.
ـ افت تحصیلی در 7 درصد دانش‌آموزانی که از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، به وضوح مشاهده می‌شود.
ـ تا زمانی که فضای امن برای حضور دانش آموزان و دانشجویان ایجاد نشود چالش‌ها و تهدیدها در حوزه تعلیم و تربیت رو به افزایش است.
ـ کنترل کودکان در شبکه‌های اجتماعی غیرممکن است و تنها راه جلوگیری از آسیب دانش آموزان در شبکه‌های مجازی، ایجاد محدودیت برای آنان در این فضاها است.
محمدرضاکریمیان، مسئول بسیج دانش آموزی
ـ گرچه ماهواره و تکنولوژیهای جدید ارتباطی، سهم به سزایی در پیشرفت علم و رفاه انسانی دارند اما در تجربه کوتاه و چندین ساله معلوم شده است دارای برخی آسیب ها و پیامدهای منفی نیز هستند و این تاثیرپذیری بر روی کودکان و نوجوانان و قابل تامل‌تر است.
ـ اعتیاد برخی نوجوانان و جوانان به شبکه‌های اجتماعی به حدی زیاد شده است که حتی در کلاس درس و زمان تدریس معلم و استاد در شبکه‌های اجتماعی به سر می‌برند.
ـ تمرکز حواس دانش‌آموز در کلاس درس، مهم ترین امر در روند یادگیری دروس است، ولی امروزه بردن گوشی همراه در این محیط آموزشی، بلای جان تمرکز حواس درس و استاد شده است.
ـ دانش‌آموزانی که درگیر شبکه‌های اجتماعی هستند، تمرکزشان بر درس کاهش می‌یابد و این موضوع افت تحصیلی را به همراه دارد.
امان الله مقدم، جامعه‌شناس
ـ حضور پررنگ دانش‌آموزان و دانشجویان در شبکه‌های اجتماعی موجب شده آنان حتی در کلاس درس و زمان تدریس استاد و معلم نیز نتوانند از حضور در شبکه‌های اجتماعی دل بکنند.
ـ این امر موجب موجب نوعی بی‌نظمی و اخلال در جریان یادگیری و موجب فروریختگی آموزش می‌شود.
سخن آخر
اینترنت فضایی مملو از فرصت و تهدید است. فضای مجازی، همانند هر مقوله ی دیگری که در عالمِ واقع وجود دارد، باید از منظر تهدید و فرصت، توأماً دیده شود. فضای مجازی، سکه ای است که باید دو روی آن را با هم دید. رویی که ناظر به فرصت ها و نقاط قوت آن بوده و روی دیگر که ناظر به تهدیدهای این فضا می باشد. باید دانست که شناخت صحیح فضای مجازی و به تبع آن، استفاده ی صحیح و در عین حال حداکثری از این پدیده ی دنیای مدرن، مستلزم شناخت و سپس لحاظ کردن هر دو روی سکه است.
براساس آمارهای منتشره تنها یک ونیم درصد از محتوای اینترنت غیراخلاقی و تهدیدآمیز می باشد و این در حالیست که این یک ونیم درصد بر نود و هشت ونیم درصد فرصت آمیز محتوای اینترنت سایه شوم خود را افکنده است. به نظر می رسد با اتخاذ راهکارهای مناسب می توان فضای اینترنت و فضای مجازی رابه فضای آموزشی برای دانش آموزان و دانشجویان تبدیل کرد که این امر همکاری بسیاری از سازمان های دخیل در امر را می طلبد.
پژوهش خبری صدا و سیما// مرتضی رکن آبادی
* منابع در آرشیو موجود است.
http://www.iribnews.ir/
منبع: http://www.itmen.ir/
دغدغه هر پدر و مادری داشتن فرزند یا فرزندانی سالم و تندرست است. والدین بیش از هر چیز نگران خورد و خوراک، پوشاک، درس و مشق بچه‌ها هستند و برای برآورده کردن این نیازها است که شب و روز تلاش می کنند و لحظه‌ای آرام و قرار ندارند، اما آیا هیچ با خود اندیشیده‌اید که دلبندان‌مان علاوه بر غذای جسم به غذای روح و روان هم احتیاج دارند که اگر چنانچه این غذا در فضای گرم و صمیمی و در محیط خانواده برایشان فراهم نشود خود را برای تهیه این غذاها به هر در و دیواری می‌زنند یا با هر طناب پوسیده‌ای به قعر چاه می‌روند و آینده خود را تباه می‌سازند.امروزه با گسترش وسائل ارتباط جمعی متأسفانه نوجوانان و جوانان گمشده‌ها و کمبودهای عاطفی خود را در بازی‌های پرهیجان و بی محتوای رایانه ای، موسیقی های مبتذل غربی و فضای پرخطر و مجازی اینترنت جست و جو می کنند. آنها در یک گمان واهی بر این باور‌اند که کامپیوتر و اینترنت دروازه ورودشان به دنیای اطراف است و ما به عنوان والدین اگر لحظه ای، فقط لحظه ای غفلت کنیم فرزندان خود را غرق در خطر می بینیم و اگر مدیریتی صحیح و نظارتی دقیق بر کارها و رفتار آنها نداشته باشیم نوجوانان مان همچون ماهی از دست مان سر می خورند و در دریای پرتلاطم امواج ماهواره و اینترنت غرق می شوند. آن موقع است که رهایی آنها از این دام ها کاری بس دشوار خواهد بود. رایانه، اعتیاد جدید قرروزه دنیای رایانه هویت یابی و هویت جویی نسل جوان را تا جایی در ابعاد فکری و اخلاقی تحت تأثیر قرار داده که آسیب های اجتماعی رابطه تنگاتنگ با مقوله فناوری اطلاعات، انفجار اطلاعات و جهانی شدن پیدا کرده است.”رضا نباتی”، کارشناس فرهنگی در گفت وگویی با بیان این موضوع که رایانه موجب بروز پدیده جدید “اعتیاد نو و مدرن” و افزایش آسیبهای اجتماعی شده است، خاطرنشان می کند: «استفاده خارج از حد متعارف از اینترنت باعث وابستگی شدید روانی و فکری کاربر می شود. به طوری که بعضی از کاربران به یک فضای غیرواقعی پناه برده و در آن زندگی می کنند. در این میان سودجویان نیز از طریق اینترنت به راحتی کالاهایشان را تبلیغ می کنند، خبرهای دروغین و پیام های مورد نظرشان را برای جوامع می‌فرستند، ابهت فرهنگی و دینی خانواده‌ها را می‌شکنند و زمینه‌های آشفتگی هویت را برای نوجوانان فراهم می‌کنند.»این کارشناس تأکید می‌کند: «آنان در این بین با کوچک‌ترین غفلت و ناآگاهی والدین، راه را برای انواع انحرافات و آسیب های اخلاقی، فرهنگی فرزندان جامعه باز کرده و موجب سقوط آنان از درجات بلند معنویت خواهند شد.»وی در خصوص راهکارهای برخورد با این مشکلات و مناسب ترین برخورد والدین با نوجوانان و جوانان با شروع تعریفی از آسیب، می‌گوید: «عواملی که موجب دور شدن فعالیتهای اجتماعی نوجوانان از مسیر تربیت و حضور در رفتارهایی که می‌تواند به او در پیدا کردن مسیری مناسب صدمه بزند، آسیب یده می شود. همچنین آسیبهای نوپدید هم آسیب‌هایی هستند که از ارتباط نوجوانان با ابزار و تکنولوژیهای جدید ممکن است برای او پیش آید و مسیر تحصیل، تربیت و آینده او را از جهت اصلی دور کند. بنابراین یکی از راههای پیشگیری از بروز این گونه آسیبها در نوجوانان توجه ویژه به تربیت و تقویت مسائل دینی و مذهبی آنها از سوی مسئولان آموزشی و تربیتی و مخصوصاً خانواده‌ها است. ضمن این که نقش مدیریتی والدین را هم در نحوه استفاده صحیح از این ابزار نباید نادیده گرفت.»نباتی با اشاره به این که خودباوری ضعیف در نوجوانان و عدم توجه به نیازهای عاطفی و احساسی در سنین بلوغ از سوی خانواده زمینه گرایش آنها را به سوی اعتیاد فراهم می‌کند، می‌گوید: «اگر اولیا و مربیان آموزشی این اجازه را به نوجوان بدهند که هر کدام با توانمندی هایی که دارند به موقعیت‌های مناسب و صحیحی دست یابند و این احساس “من می توانم خوب باشم” را در خود ببینند، اعتماد به نفس و باور جوان و نوجوان از خودش در سطح بسیار خوبی قرار می‌گیرد و اگر نوجوانی خود را باور داشته باشد و ارزش خاصی برای خود قائل باشد کمتر تحت تأثیر دیگران، عوامل بیرونی و فضای مجازی قرار می‌گیرد.»جوانی، دنیایی سرشار از تحرکدنیای جوانی و نوجوانی، دنیای هیجان و تحرک، شور و نشاط و شادی است. امروزه در برخی از خانواده‌ها این هیجانات و تحرکات با شنیدن موسیقی‌های غربی از طریق ماهواره و سی دی، تخلیه می‌شود. البته موسیقی به خودی خود آسیب‌زا نیست، اما وقتی موسیقی با چاشنی زیرزمینی و آهنگ‌های غربی مثل رپ، متال و همراه شود، آن وقت است که باید گفت خطری جدی خانواده‌ها را تهدید می‌کند؛ چرا که گرایش نوجوانان به موسیقی‌های مبتذل زمینه ورود آنها را به انحرافات اجتماعی از قبیل اعتیاد و گرفتار شدن در دام‌های مصیبت بار را فراهم می‌سازد.حال این که چگونه موسیقی به عنوان یکی از ابزارها باعث اعتیاد در نوجوانان و جوانان می‌شود، سؤالی است که حسین سیرانی، روان شناس و مدرس دوره‌های مهارتهای زندگی به آن پاسخ می‌دهد. وی در گفت وگویی با اشاره به اینکه افراد در موقعیت‌های متفاوت واکنش‌های مختلفی از خود نشان می‌دهند، می‌گوید: «هر وقت تعادل جسمی، روانی و اجتماعی نوجوانان در برابر موقعیت‌ها به هم بریزد، آسیب شروع می‌شود. گوش انسان و حس شنوایی او یکی از حواسی است که اگر تعادل آن از بین رود، آسیبی جدی متوجه فرد می‌شود. مقدار صدایی که قرار است هر کس بشنود می‌تواند به او آرامش دهد یا این که آسیب ایجاد کند و اگر در این بین سیستم عصبی هوشمند خود را به خوبی بشناسیم و کارایی آن را بدانیم، قطعاً کمتر دچار آسیب های متعدد می شویم.»این روان شناس با بیان این که به طور متوسط میلیاردها سلول عصبی هوشمند در بدن و مغز انسان ها وجود دارند، می گوید: «این سلول‌های عصبی هوشمند وظایف متعددی را برعهده دارند که از جمله انتقال پیام‌های عصبی به سیستم عصبی خودکار یا مغز می باشد که به طور طبیعی یک سرعت زمانی خاص برای انتقال این پیام‌ها در نظر گرفته شده است، چنانچه این زمان کاهش یا افزایش یابد، سیستم عصبی دچار اختلال می‌شود و فرد برای رفع این اختلال نیاز به کمکهای حمایتی دارد که گاهی محرک یکی از آنها میباشد که این محرک می‌تواند موسیقی باشد.»سیرانی می گوید: «گوش انسان به طور طبیعی با شنیدن صدای طبیعت آرامش پیدا می‌کند، اما با شنیدن موسیقی هایی که صدای آنها از حد طبیعی خارج هستند همچون موسیقی زیرزمینی که به سبک متال، هوی و رپ تولید می‌شوند، باعث می‌شود سرعت طبیعی درک صوتی از حد طبیعی خارج شده و شدت پیدا کند بر همین اساس است وقتی فرد به موسیقی تند گوش می دهد احساس هیجان و نشاط پیدا می‌کند، این نشاط بیش از حد فقط برای مدت کوتاهی در وی هیجان دارد و بعد از تکرار سلول‌های عصبی از دریافت و انتقال این پیام‌های زیاد و سریع خسته می‌شوند و حالت عصبی و پرخاشگری را به طور ناخودآگاه در فرد ایجاد می‌کنند و به اصطلاح فرد جرقه‌ای می‌شود و از کوره درمی‌رود. در ادامه فرد جرقه‌ای شده مدام خسته‌تر می‌شود و واکنش‌های هیجانی یا خوشحالی دیگر از خود نشان نمی‌دهد و به مرور زمان برای درس خواندن و انجام کارهای روزمره نیز به مشکل برخورده و با کم حوصلگی و عدم تمرکز بر روی کارها مواجه می‌شود که شایع‌ترین آنها “پرش افکار” است.»این مدرس می‌گوید: «در این زمان است که فرد برای ادامه فعالیتهای خود کما فی السابق به محرک دیگری روی می‌آورد تا بتواند به حالت نرمال گذشته برگردد. در این موقع است که نیاز به دوپینگ کردن پیدا می‌کند. چنانچه برای این شارژ شدن در محیطی قرار داشته باشد که این شرایط به آسانی برای او فراهم شود، به راحتی از آن استفاده خواهد کرد. در غیر این صورت با راهنمایی و کمک دوستان درصدد راه چاره‌ای برمی آید و از همین جاست که پای او به جاده خطرناک اعتیاد باز می‌شود.»این روانشناس خاطرنشان می‌کند: «یک نوجوان یا جوان با یک بار مصرف مواد مخدر معتاد نمی‌شود، بلکه در وهله اول او نشاط بیشتری نیز می یابد، در مرحله بعد جمع گراتر می‌شود و به قول معروف سرحال می‌شود، و شاید حوصله‌اش هم برای انجام کارها شود، اما این آغاز راه اعتیاد است، چون تا زمانی که اثر ماده در بدن فرد وجود دارد او قدرت و توانایی دارد و این روند آرام آرام کاهش می‌یابد تا جایی که او همان آدم قبلی نیازمند به محرک می‌شود.»وی می گوید: «با توجه به این که فرد، تجربه خوشایندی را کسب کرده دوباره سراغ همان عمل می رود تا انرژی مضاعفی بگیرد و چون سرعت حرکت سلول های عصبی انتقال پیام به صورت مصنوعی افزایش یافته است، این دفعه تداوم آن شور و نشاط کم تر از دفعه قبل است و این چنین است که فرد آرام آرام برای تأمین انرژی مورد نیاز خود دز ماده را بالا برده و این چرخه آن قدر تکرار می شود تا فرد به مواد مخدر معتاد می گردد.»سیرانی اضافه می‌کند: «موسیقی مخرب غربی به گونه‌ای فرد را به هیجان می‌رساند که درنهایت به سمت مواد مخدر سوق داده شود و افکار و عقاید مورد نیاز استعمارگران را از فرد معتاد به دست آورند.»وی با اشاره به استفاده بی رویه نوجوانان و جوانان از هندزفری برای گوش کردن آهنگ‌ها و موسیقی‌های تند به آلودگی صوتی بیش از حد آنها اشاره می‌کند و می‌گوید: «ضرب آهنگ و دسیبل این موسیقی‌ها چندین برابر شدیدتر از صدای بوق ماشین، موتور و آلودگی صوتی موجود در کوچه و خیابان است که به طور غیرمستقیم به گوش می‌رسد و متأسفانه الآن گوش کردن آهنگ از طریق این گوشی‌ها بسیار رایج شده است. خانواده‌ها باید از هر حیث متوجه سلامت جسم و روان فرزندان خود باشند، تا خدای ناکرده در دام اعتیاد از طریق موسیقی‌های زیرزمینی، گرفتار نشوند؛ چرا که گسترش این فرهنگ موسیقی در جوامع جهان سوم و رو به توسعه به شدت در حال افزایش است. مخصوصا دشمنان داخلی و خارجی از طریق دشمنی خاموش به کشورهایی که از منابع ثروت زیاد ملی، معدنی و انسانی برخوردارند (مثل ایران) هجوم می‌آورند و آنها را سخت تحت تأثیر قرار می‌دهند. بنابراین مسئولان فرهنگی و مربیان تربیتی باید موسیقی های اصیل ایرانی و آهنگ های مجاز را به شکلی در اختیار نوجوانان و جوانان قرار دهند که مورد پسند آنها قرار گیرد تا راه ورود موسیقی های زیرزمینی بسته شود.»سیرانی با اشاره به این که در نوجوانان باید علامت سؤال ایجاد کرد و آزادی تصمیم گیری به آنها داد، می‌گوید: «نوجوانانی که ما فکر می کنیم از اعتقادات دینی و اصول ریشه ای خانواده دور هستند، در واقع این گونه نیستند، بلکه آن ها دنبال نگاه متفاوت اند و بهتر است این نگاه متفاوت به آن ها عرضه شود، آن موقع چیزی در جامعه و بین نسل ها اتفاق می افتد به “همدلی” که ما را به سمت بهداشت روانی، جسمی و اخلاقی در جامعه پیش می برد. هیچ انسانی نمی خواهد به خودش آسیب رساند، مگر این که ناآگاه باشد، بنابراین از خانواده ها و جوانان می خواهیم به سمت واژه همدلی پیش روند.»موسیقی های کفرآمیز شیطانیسیرانی درخصوص مضامین و متن اشعار موسیقی های زیرزمینی توضیحاتی می گوید: «متن اشعار موسیقی های زیرزمینی غربی کلماتی کاملا کفرآمیز، شیطانی و تحریک آمیز است که سلسله اعصاب و هورمون های جنسی را سخت تحت تأثیر قرار می دهد و متأسفانه به شکلی بسیار هنرمندانه طراحی شده اند که روی ناخودآگاه انسان تأثیر می گذارد و رفتار فرد را تحت اختیار خود درمی آورد.»شب نشینی های جوانان ممنوع!یکی از آسیب هایی که جوانان و نوجوانان را تهدید می کند اعتیاد به الکل و مواد مخدر است که اکثرا در شب نشینی ها اتفاق می افتد.دکتر حمید جمشیدیان، روان شناس با اشاره به این که اکثر آسیب ها از دوره نوجوانی و جوانی در جمع و گروه همسالان رخ می دهد، می‌گوید: «متأسفانه به دلیل این که زمینه های گرایش نوجوانان و جوانان به سمت این مواد از سوی رسانه ها، مسئولان و مربیان آموزشی به صورت مستقیم برای آن ها تفهیم و بازگو نشده است و نوجوانان در این گونه موارد با نقصان جدی روبه رو هستند، خیلی راحت در دام اعتیاد گرفتار می شوند.»دکتر جمشیدیان همچنین به نقش کم رنگ خانواده ها در جلوگیری از حضور فرزندان خود در جمع دوستان کم تجربه و کم سن و سال اشاره می کند و می گوید: «خانواده ها در جلوگیری از ورود بچه ها به وادی اعتیاد خیلی نقش دارند، اما به نظر می رسد آن ها از این خطری که جامعه و فرزندان شان را تهدید می کند، خیلی آگاه نیستند و به واسطه مشغله زیاد کاری و نگرانی های معیشتی و شاید به دلیل عدم توانایی در برقراری ارتباط خوب با فرزندان، وظیفه اصلی خود را تا حدودی فراموش کرده اند و نمی توانند به خوبی ایفای نقش تربیتی کنند.»این روان شناس به نقش فراموش شده و کم رنگ مسئولان آموزشی هم اشاره می کند و می گوید: «بچه ها از 2 درصد هوش منطقی (آی کیو) و 8 درصد هوش عاطفی (ای کیو) برخوردار هستند و متأسفانه اکثر مسئولان و مربیان مدارس به هوش منطقی دانش آموزان توجه دارند و از اعتماد به نفس دادن به بچه ها و ترسیم چشم انداز آینده آنها غفلت می ورزند. اگر خانواده ها و مربیان مدارس به هوش عاطفی نوجوانان و جوانان توجه ویژه ای داشته باشند و تمام هم و غم خود را صرف آموزش دروس نکنند و آنها را از نظر عاطفی غنی سازند فرزندان را به طور طبیعی به سوی یادگیری سوق می دهند.»دکتر جمشیدیان می گوید: «اولویت های آموزشی باید تغییر کند و خلأهای احساسی و عاطفی بین نوجوان و خانواده و مدرسه پر گردد، چنانچه به نیازهای عاطفی یک دانش آموز توجه شود، به اعتماد نفس دادن به او کمک می شود و نوجوانی که از یک اعتماد به نفس و شناخت واقعی نسبت به محیط پیرامون خود برخوردار باشد، به هیجانات و لذت های زودگذر دل خوش نمی کند و حتی درصدد یک بار امتحان کردن هم برنمی آید. چون می داند هیجان و تجربه اول بسیار خطرناک است.»
منبع:parsiblog
مقدمه:
مطالعه آسيب هاي اجتماعي اعم از نابهنجاريها و انحرافات اجتماعي يكي ا ز مهمترين موضوعات مورد بحث جامعه شناسي است. اگر چه مساله نابهنجاري امري نسبي است و از جامعه اي به جامعه ديگر متفاوت است. اما آنچه كه در اين مبحث مطرح مي باشد اين است كه چه عواملي آسيب هاي اجتماعي را كاهش يا افزايش مي دهد و به بياني ديگر چگونه مي توان آسيب هاي اجتماعي را در بين دانش آموزان كنترل نمود؟
تعریف آسیب اجتماعی:
آسيب هاي اجتماعي به مفهوم رفتاري است كه به طريقي با ا نتظارهاي مشترك اعضاي يك جا معه سا زگاري ندارد و بيشتر افراد آن را ناپسند و نادرست مي دانند در واقع هر جامعه از اعضاي خود انتظا ر دا رد از ارزشها وهنجا رها تبعيت كنند ا ما هموا ره عده اي پيدا مي شوند كه پا ره اي ا ز اين ا رزشها وهنجا رها را رعايت نمي كنند ،جا معه افرادي كه هماهنگ و همساز با ا رزشها وهنجا رها باشند سا زگار يا همنوا واشخاصي را كه بر خلاف آنها رفتا ر مي كنند نا سا زگار يا نا همنوا مي خواند ا ز ميان افراد نابهنجار كسي كه رفتار نابهنجا رش زودگذر نباشد ودير گاهي دوام آورد،كجرو يا منحرف يده مي شود ورفتار او را انحراف اجتماعي يا آسيب اجتماعي مي خوانند. جا معه شناسي و جرم شناسي متوجه آن دسته از نقض هنجا رهاست كه توسط عده ي زيادي از مردم گناه تلقي مي گردد از اين رو انحراف يا آسيب اجتماعي به رفتا رهايي اتلاق مي گردد كه هنجا رهاي اجتماعي را نقض كرده و در نتيجه از نظر تعداد بسيا ري از مردم قابل نكوهش است.
گسترش روز افزون آسيب هاي اجتماعي (ترك تحصيل ،فرار از مدرسه ،اعتياد،سرقت،تشكيل گروههاي معا رض و ونداليسم و)به ويزه در سال هاي اخير در بين دانش آموزان وهمچنين شيوع مفسده هاي آشكار وپنهان ،افزايش قابل توجه بزهكا ري ها وكزروي هاي اجتماعي و آلودگي به مواد مخدر ،به ويزه در ميان جوانان و نوجوانان جا معه مستلزم تعمق و چا ره انديشي اساسي است.
دهه 8نقطه انفجار آسيب هاي اجتماعي است و ما نمي توانيم ا ز كاهش يا برطرف كردن اين آسيب ها صحبت كنيم ،زيرا چنين كا ري ممكن نيست و تنها راه چا ره كنترل اين آسيب هاست . تمام آسيب هاي اجتماعي ميل به گسترش دارند كه اگر در شكل ساختا ري به صورت جدي قصد پيشگيري داشته باشيم ،شايد تا حدودي موفق شويم. بنا براين انجام هرگونه بره ريزي و فعاليت در راستاي كاهش آسيب هاي اجتماعي در بين نوجوانان جا معه ا ز چند جهت ضروري است چرا كه از يك طرف با كاهش آسيب هاي اجتماعي ،ضريب امنيت اجتماعي بالا رفته،ا ز طرف ديگر سرمايه اي كه به دليل افت تحصيلي و فرا ر از مدرسه هزينه مي شود،كاهش مي يابد،هزينه هايي كه صرف ايجاد ا منيت در جامعه مي گردد در ا مر آموزش وتعالي فرهنگي جامعه صرف مي شود ،پس مي طلبد تا در راستاي شناخت عوا مل كنترل كننده و كاهش دهنده آسيب هاي اجتماعي تلاش بيشتري كنيم.
به طور كلي دو نوع نگرش نسبت به آسيب هاي اجتماعي وجود دا رد:يك نگرش كه عمدتا متوجه چگونگي جرايم و نفس بزه هاي اجتماعي ،شيوع ،گستردگي،عمق،شدت وآثار ناصواب آن است .صاحبان چنين نگرشي ،يبشترين هم خود را در جهت وضع قوانين گوناگون ،ساخت زندان ،مبا رزه با كزروي ها و بالطبع مبارزات مجرمان ،به خصوص از طريق زندان صرف مي كنند. نگرش ديگر معطوف به خصيصه ها و توانايي هاي اجتماعي فرد بزهكا ر است كه مرتكب جرم مي شود. درواقع در اين نوع نگرش محور توجه ،انسان هايي اند كه به رغم مشابهت فراوان با بسياري از همسالان خود ا ز نظر شرايط اقتصادي –اجتماعي ،به علل خاصي (عدم آشنايي كافي با مهارتهاي اجتماعي )دچا ر آسيب پذيري اجتماعي مي گردند؛صاحبان چنين نگرشي دوست دا رند تمام انديشه وتلاش خود را متوجه شناخت عوا مل پديد آيي رفتارهاي آسيب زا نمايند وراه حل مسئله را در آموزش و ا رتقاي سطح آگاهي مهارت ها و انطباق پذيري اجتماعي فرد مي دانند.
بر اساس دو نوع نگرش فوق الذكر مي توان دو راه حل براي مسئله (كاهش آسيب هاي اجتماعي )مطرح نمود : راه حل اول كه اصطلاحا مي توان آن را حل كوتاه مدت ،سطحي و سخت افزا ري يد،به موا ردي چون ساخت زندان ،استخدام پليس بيشتر،تشديد مجا زات مجرمان و به منظور مبا رزه با مجرمان تاكيد دا رد در حالي كه راه حل دوم در مقابل راه حل اول قرا ر دا رد و اصطلاحا راه حل دراز مدت ،ريشه اي و نرم افزا ري يده مي شود به عوا ملي چون فرهنگ سا زي ،اجتماعي كردن ،دروني نمودن ارزشها و هنجارهاي جا معه ا ز طريق آموزش مها رتهاي اجتماعي تاكيد دا رد.
نتیجه گیری:
در واقع مي توان چنين استنباط نمود كه ريشه ي اغلب آسيب پذيري هاي اجتماعي دانش آموزان را بايد در عدم آشنايي كافي آنها با مها رتهاي اجتماعي دانست ؛به طوري كه نقطه ي كوري در رشد شخصيت دلخواه و اجتماعي جوانان وجود دا رد وآن اين است كه متا سفانه جوانان امروز خود را نشناخته اند وبه توان وقدرت فراوان خود باور ندارند،به علاوه از شرايط وموقعيت اجتماعي خود آگاهي ندا رند. مع الوصف بررسي نقش آموزش مها رتهاي اجتماعي در كاهش آسيب هاي اجتماعي در مدا رس ضروري است.
پيشنهادات (راههاي ارتقاي مهارتهاي اجتماعي دانش آموزان )
-توجه به مها رتهاي اجتماعي در برنا مه ريزي درسي
– نشان دادن تاثيرات مخرب دوستان نالايق و ناشايست و چگونگي قطع ا رتباط با آنان
– آموزش مها رتهاي زندگي نظير دوست يا بي و خود شناسي و كشف خود در محتواي آموزشي
– اجا زه ي ابراز وجود به دانش آموزان ا ز طريق دادن مسئوليت و استفاده از ديدگاههاي آنان در مدرسه
– تقويت عزت نفس و احترام دانش آموزان توسط معلم
– تقويت ا رزشهاي ديني دانش آموزان توسط معلمان
– تقويت ا رزشهاي ديني در خانواده
– آموزش نه گفتن از كودكي در خانواده ها ا ز طريق اهميت دادن به ا ظهار نظر وي و شروع ا ز موا رد كوچك و غيرمهم.
منابع
1 – صدیق سروستانی ، رحمت الله (1386)،آسیب شناسی اجتماعی (جامعه شناسی انحرافات اجتماعی) ،انتشارات سمت، تهران
2 – احمدی ،علی اصغر (138) ،عناصر آسیب زا در فرهنگ ایران ،ماهه پیوند،شماره258،تهران
3- افروز ،غلامعلی،(1381)،آسیب های اجتماعی،ریشه ها و چا ره ها،ماهه پیوند،شماره 28،تهران
4- نوابی نزاد،شکوه (1371)،رفتارهای بهنجار و نا بهنجار کودکان و نوجوانان و راه های پیشگیری و درمان نا بهنجاریها،انتشارات انجمن اولیاء و مربیان،تهران
5- شیخاوندی ،داور (1353)، آسیب شناسی اجتماعی ،نشرجار ، تهران
بازنشر از آدرس : http://khzsa.blogfa.com/911.aspx
آسیب شناسی اجتماعی social-pathology مفهوم جدیدی است که از علوم زیستی گرفته شده و مبتنی بر تشابهی است که دانشمندان بین بیماری های عضوی و آسیب های اجتماعی(کجرویها) قائل می شوند. واژه آسیب شناسی از پزشکی به فرایند ریشه یابی بیماری ها گفته می شود
به گزارش هفت روز، آسیب اجتماعی به هر نوع عمل فردی یا جمعی اطلاق می شود که در چارچوب اصول اخلاقی و قوامد عام عمل جمعی رسمی و غیر رسمی جامعه محل فعالیت کنشگران قرار نمی گیرد و در نتیجه با منبع قانونی و یا قبح اخلاقی و اجتماعی روبرومی گردد. به همین دلیل ، کجروان سعی دارند کجروی ها خود را از دید ناظران قانون ، اخلاق عمومی و نظم اجتماعی پنهان نمایند ؛ زیرا در غیر این صورت با پیگرد قانونی ، تکفیر اخلاقی ، طرد اجتماعی مواجه می شوند(عبدالهی ،1383:15).
آسيبهاي اجتماعي پديده هايي واقعي، متغير، قانونمند و قابل کنترل و پيش گيري اند. کنترل پذيري آسيبهاي اجتماعي شناخت علمي آنها را در هر جامعه اي براي پاسخ به پرسشهاي نظري و عملي و کاربردي از ايده ها و يافته هاي علمي توليد شده در بره ريزي هاي کوتاه و بلند مدت براي مقابله صحيح با آسيبهاي اجتماعي، درمان يا پيشگيري از گسترش و پيدايش آنها را ضروري و پر اهميت مي سازد.
آسيب شناسي اجتماعي
آسيب شناسي اجتماعي به بررسي انواع مشکلات مي‌پردازد که در سطح اجتماعي مطرح هستند و سعي مي‌کنند علل مختلف آنها را از جنبه‌هاي مختلف فردي ، اجتماعي و غيره مورد بررسي قرار دهد.
آسیب های اجتماعی که به تعبیر بعضی از اندیشمندان حاصل و معلول مستقیم انقلاب صنعتی هستند، در اکثر جوامع وجود دارند و تاثیرات خود را می گذارند. اما آن چه جوامع مختلف را در این مورد از هم متفاوت می سازد، نوع نگرش این جوامع به علل به وجود آورنده آسیب ها و راهکارهای اصلاح وبهبود آن است. در مورد نگرش، آن چه مهم است این که این آسیب ها چرا به وجود آمده اند؟ آیا وجود آسیب ها در جوامع امری لازم وضروری است یا می توان جامعه ای بدون آسیب داشت؟ پاسخ به این پرسش ها مستلزم شناخت نظریه های مختلف جامعه شناسی و روان شناسی است که هرکدام سعی درتبیین مسائل ،آسیب ها وبحران های اجتماعی از نظر گاه های مختلف دارند.این دید گاه ها متاثر از باورهای سیاسی و اقتصادی هر جامعه است.
آسيب هاي اجتماعي از چند جنبه قابل بررسي هستند :
1- از زوايه انسان ،كه هر انسان با هر دين وآئين واعتقاد وفكر ،ومذهب وگرايش ومسلك وارتباط با جناح يا حزب خاصي يا با ترحم يا با هدايت ويا با همراهي اعتقاد دارند كه به گروههاي آسيب پذير ياري نمايند مثلاً هر انساني دوست دارد به پير مرد يا پيرزني كمك كند وهر انساني دوست دارد به نابينايي كمك كند و
2- از زاويه اجتماعي اگر به اين آسيب هاي اجتماعي بموقع رسيدگي نشود افزايش جرم وجنايت را در پي دارد كه مخرب انضباط اجتماعي است
3- از جنبه سياسي ، كه اگر توجه نشود كشوررا به دامن بيگانگان سوق مي دهد وبجاي فرهنگ خودي فرهنگ بيگانه در كشور پياده مي شود وبه اعتقادات ديني ومذهبي جامعه لطمه وارد مي نمايد ، وجود آسيب هاي اجتماعي ، بزرگنمايي وتبليغات دشمنان كشور را در پي دارد ضمن آنكه وجود آسيب هاي اجتماعي در كشور اسلامي عامل تبليغ منفي بر ضد اسلام است لذا لازم است كه آسيب هاي اجتماعي ريشه يابي شود واز كلي گويي در جامعه پرهيز گردد وبا ارائه راهكارها ي مدرن به جزئيات آسيب هاي اجتماعي توجه شود
در برخورد با آسيب هاي اجتماعي تقليد كوركورانه از بيگانگان جايز نيست به دليل اينكه آسيب هاي اجتماعي ارتباط كاملي با سنتهاي هر جامعه دارد والگو برداري از جوامع ديگر صلاح نيست
ئوال ، وظيفه حكومت در اين مورد چيست ؟ حكومت خوب حكومتي است كه براي حل آسيب هاي اجتماعي قرمول صحيح ومنطقي همراه با نو آوري وارائه ابتكارات وخلاقيتها در جهت رسيدن به شكوفايي داشته باشد
سیاست های اجتماعی هر جامعه ای روش های مختلفی را در برخورد با آسیب های اجتماعی پیشنهاد می کند.شیوه ی برخورد با این مسائل هم چنان که پیشتر گفته شد،ارتباط مستقیمی با این سیاست ها دارد.این سیاست ها را هم نهادهایی که در تمامی جوامع وجود دارد تعیین می کند. در مورد راهکارهای اصلاح وبهبود آسیب های اجتماعی هم نظرگاه های مختلفی وجود دارد. عده ای روش انکار و پرده پوشی را تجویز می کنند وعده ای دیگر به روش های پلیسی وسرکوب اعتقاد دارند. جوامعی هم وجود دارند که به این مسائل نگرشی علمی و منطقی دارند وسعی می کنند با قبول وجود این آسیب ها، علت آن ها را با استفاده از روش های علمی بشناسند و برای حذف یا به حداقل رساندن آن ها از روش های منطقی سود ببرند.این جوامع، آنهایی هستند که در آن ها انباشت علمی صورت گرفته و در اثر ارتباط با فرهنگ های مختلف به سطحی از آگاهی رسیده اند که به حق آزادی و برابری انسان ها و حق برخورداری تمامی انسان ها از حقوق مادی ومعنوی اعتقاد داشته باشند.
آن چه در مورد آسیب های اجتماعی در ایران می توان گفت این است که به وضعیت خاص سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه، آسیب های اجتماعی علاوه بر این که مسئله ای اجتماعی شمرده می شوند، بار ارزشی نیز دارند. یعنی یک آسیب که در یک جامعه ی با سیاست لیبرال، فقط یک جرم محسوب می شود، در ایران علاوه بر جرم بودن، گناه به شمار می رود. این نگرش خاص به مسئله ی اجتماعی باعث می شود که مجرم یا منحرف از آن که جامعه و روابط حاکم بر آن را عامل انحراف خود بداند، خودش را گناه کار می بیند و این می تواند یکی دیگر از آسیب های فردی و اجتماعی باشد.
در جوامع مدرن امروز تمایل بر این است که این سیاست ها هرچه توسط نهاد آموزش و پرورش و نهاد خانواده به جامعه تزریق شده و نهاد سیاست حداقل دخالت را در این امور دارد.اما در جوامعی که در آن ها نهاد سیاست قدرتمندتر است، این سیاست ها توسط این نهاد وضع و به جامعه دیکته می شود.تجربه نشان داده است که جوامع نوع اول در مهار بحران های اجتماعی موفق تر عمل کرده اند.چون مردم راهکارهای مقابله با آسیب های اجتماعی را وضع واز آن ها حمایت می کنند.اما در جوامعی که سیاست های اجتماعی را نهاد سیاست وضع می کند،لاجرم باید ضمانت های اجرایی آن ها را هم تعیین کند که در این حال استفاده از نیروهای حافظ قوانین و حامی نظام سیاسی مثل پلیس ضرورت پیدا می کند.
حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی نیزبه سیاست های اجتماعی مربوط است.دراین مورد نیز وقتی حمایت از آسیب دیدگان به طور کامل در اختیار نهاد سیاست قرار می گیرد،این نهاد از منافع خود به آن ها نگاه می کند،اما وقتی مردم یک جامعه به حمایت از این آسیب دیدگان می پردازند،بسیار عمیق تر و کامل تر عمل می کنند.چون مردم در متن این آسیب ها قرار دارند،آن ها را خوب می شناسند وبرای حمایت ازافرادی که دچار بحران هستند انگیزه های قدرتمندی دارند.
یکی از راهکارهای حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی،سازمان ها وتشکل های غیر دولتی است.این سازمان ها که در تمامی جوامع ریشه دارند در عصر کنونی کارکردهای مختلف و موثری پیدا کرده اند و نقش مهمی در حیات جوامع ایفا می کنند.سازمان های غیردولتی با تاثیرگذاری در وضع و اجرای سیاست های اجتماعی،در نقش های مختلفی مثل مشاور دولت،منتقد دولت وگاه حتی به عنوان بازوی اجرایی سیاست های اجتماعی دولتها فعالیت دارند.این سازمان ها با ویژگی های منحصر به فردی که دارند،امروزه به نماد حکومت مردم تبدیل شده اند و به نظر می رسد در هر جامعه ای که این سازمان ها فعال تر و گسترده تر عمل می کنند،آرمان حکومت مردم بر مردم دست یافتنی تر می نماید.
موضوعات مورد بحث در آسيب شناسي اجتماعي
آنچه روشن است اينکه بحث آسيب شناسي اجتماعي عمدتا با مسائل و مشکلات سر و کار دارد. پژوهشها و تحقيقات متعدد براي شناخت انواع اين آسيبها و علل بروز آنها صورت مي‌دهد و نظرياتي را براي حل آن مسائل پيشنهاد مي‌کند.
بر اين اساس زمينه‌هايي چون فرهنگ و هنجارهاي يک جامعه ، ويژگيهاي اقتصادي و سياسي و جغرافيايي يک جامعه نيز در حوزه مطالعات آسيب شناسي اجتماعي قرار مي‌گيرد. چرا که بررسي آسيبهاي اجتماعي بدون در نظر گرفتن شرايط زمينه‌اي يک جامعه ميسر نخواهد بود.
چه چيزي به عنوان آسيب شناخته مي‌شود؟ حدود و شخور آن چقدر است؟ عوامل زمينه ساز و علل آشکار کننده آن کدامها هستند؟ در کدام طبقات گسترش بيشتري دارند؟ در کدام سنين گسترش بيشتري دارند؟ توانايي جامعه براي کنترل و نظارت بر آنها چقدر است؟ از چه راههايي مي‌توان به کاهش آنها مبادرت کرد؟ همه اينها سوالاتي هستند که در حوزه آسيب شناسي اجتماعي مورد بررسي قرار مي‌گيرند.
اهميت آسيب شناسي اجتماعي
هر جامعه‌اي متناسب با شرايط خود ، فرهنگ ، رشد و انحطاط خود با انواعي از انحرافات و مشکلات روبروست که تاثيرات مخربي روي فرآيند ترقي آن جامعه دارد. شناخت چنين عواملي مي‌تواند مسير حرکت جامعه را بسوي ترقي و تعامل هموار سازد، بطوري که علاوه بر درک عمل آنها و جلوگيري از تداوم آن عمل با ارائه راه حلهايي به سلامت جامعه کمک نمايد. به عنوان مثال مسأله اعتياد را در نظر بگيريم. اين مساله هم به عنوان يک مشکل فردي و هم يک معضل اجتماعي مطرح است. روشن است در سطح اجتماعي منجر به از بين رفتن نيروها و انرژي بارآور جامعه مي‌شود. شناسايي علل اساسي و کنترل آنها مي‌تواند بسياري از نيروهاي از دست رفته جامعه را تجديد نموده ، در مسير کار سالم جامعه هدايت کند.
شيوه عمل آسيب شناسي اجتماعي
آسيب شناسي اجتماعي همچون ساير حوزه‌هاي اجتماعي و عللي ، از شيوه عملي براي بررسي موضوعات مورد نظر خود استفاده مي‌کند. به عبارتي براي مطالعه و بررسي علل ، زمينه‌ها و راه حلها در زمينه کجرويها و آسيبها ، هم از لحاظ ذهني به صورت شناخت مفاهيم خاص و هم به کمک ابزار وسايل تحقيق عيني به صورت پژوهشهاي علمي استفاده مي‌شود. چنين پژوهشهايي پيرامون انحرافات اجتماعي به صورت تحقيق علمي به حدود ۸۰ – ۹۰ سال پيش باز مي‌گردد. البته در آن زمان اين پژوهشها کمتر جنبه واقع بينانه داشته‌اند. ولي پس از مدتي پژوهشها بر شالوده‌اي صحيح‌تر استوار شد و تلاش شد از شيوه‌هايي که دقت و اعتبار بيشتري در برآورد مشکلات اجتماعي دارند استفاده گردد.
پرسشه‌هاي مختلف تهيه شد، شيوه‌هاي اعتبار يابي و استفاده از روشهاي معتبر معمول شد و از اصول روش تحقيق که در علوم انساني کاربرد مفيدي دارد استفاده گرديد. به اين ترتيب اطلاعات لازم در زمينه انواع انحرافات و مشکلات در سطح يک جامعه جمع آوري گرديد. اين فعاليتها سير تکاملي خود را سير مي‌کند و همچون پيشرفت ساير علوم شيوه‌هاي متکاملتري براي بررسي و ارزيابي در زمينه آسيبهاي اجتماعي بدست مي‌آيد.
اجتماعی مطالعه بی نظمی ها و آسیب های اجتماعی همراه با علل و انگیزه های پیدایی آنها و نیز شیوه های پیشگیری و درمان این پدیده ها ، به انضمام مطالعه شرایط بیمار گونه اجتماعی است ؛ زیرا خاستگاه اصلی آسیب ها و گژ رفتاری های اجتماعی را باید در کل حیات اجتماعی و نوع خاص روابط انسانی جستجو کرد. نابسامانی های اقتصادی – اجتماعی چون : فقر ، تورم ، گرانی ، بیکاری ، فقدان امنیت مالی و حقوقی و دیگر عواملی که باعث محرومیت» می شوند ، زمینه مساعدی را برای انواع مختلف آسیب های اجتماعی چون: خود کشی ، سرقت ، اعتیاد به مواد مخدر ، الکیسم ، فرزند آزادی ، زور گیری ، طلاق ، گدایی و فراهم می آورند . از این رو مفهوم آسیب شناسی گسترده وسیعی پیدا می کند و از ابعاد ارزشی و کاربردی فراوانی برخوردار می گردد.
مطالب موجود به سه بخش جداگانه و در عین حال به هم پیوسته ، تقسیم شده است.بخش اول شامل چیستی آسیب های اجتماعی ، کژرفتاری ها و جرایم و انواع آنها است و بخش دوم به تبیین سه گانه زیست شناختی ، روان شناختی و جامعه شناختی می پردازد و بخش سوم به بررسی برخی از انواع آسیب های اجتماعی خاص اشاره دارد. در این بخش سعی شده است هریک از آسیب های اجتماعی مورد بررسی دقیق قرار گیرد و با ذکر یک یا چند “مورد” نسبت به تبیین و ریشه یابی آنها اقدام گردد.
. گونه شناسی آسیب های اجتماعی
در گونه شناسی آسیب های اجتماعی از ملاک های متفاوتی می توان استفاده نمود. این ملاک ها ، در هر جامعه ای حداقل چهار خرده نظام فرهنگی ، اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی خاص دارند که در هر یک از این حوزه ها کنشگران فردی و جمعی می توانند با رعایت اصول و قواعد عمل جمعی مورد قبول در آن حوزه ها به چهار نوع سرمایه یا منبع ارزشمند-سرمایه فرهنگی یا دانش ، سرمایه اجتماعی یا تعهد منزلت ، سرمایه سیاسی یا قدرت و سرمایه اقتصادی یا ثروت- مورد نیاز هر جامعه دست یابند( عبدالهی ، 1383:2). هر نوع فعالیتی که خارج از چارچوب اصول و قواعد عام عمل جمعی برای رسیدن به منابع ارزشمند صورت گیرد ، کجروی محسوب می شود. بنابر این ، در مجموع با چهار گونه کجروی روبه رو هستیم (ر.ش: شکل 1-1).
تعریف و هدف های آسیب شناسی
در پزشکی به مطالعه و شناخت ریشه بی نظمی های ارگانیسم( موجود زنده) آسیب شناسی
می گویند. در مشابهت کالبد انسانی با کالبد جامعه(نظریه اندام وارگی) می توان آسیب شناسی را مطالعه و ریشه یابی بی نظمی های اجتماعی تعریف کرد.
به گزارش هفت روز؛ درواقع آسیب شناسی اجتماعی ، مطالعه ناهنجاری ها و نابسامانی های اجتماعی نظیر بیکاری ، فقر ، اعتیاد ، خود کشی ، روسپیگیری ، رشوه خواری ، ولگردی ، زورگیری ، گدایی و همراه با علل و شیوه های پیشگیری و درمان آنها و نیز شرایط بیمار گونه اجتماعی است.
هدف ها و مقاصد آسیب شناسی اجتماعی را چنین می توان بر شمرد:
1. مطالعه و شناخت آسیب های آسیب های اجتماعی و علل و انگیزه های پیدایی آنها و نیز بررسی شخصیت کژرفتاران و ویژگی های جسمانی ، روانی ، فرهنگی و اجتماعی آنان. شناخت درست درد ها و آسیب ها ، نخسین شرط چاره جویی و بیش از نیمی از درمان است ؛ درد تشخیص ناداده را درمان نتوان کرد ؛ زیرا هر گونه ساختن بدون شناختن ، تیر در تاریکی رها کردن است.
2. پیشگیری از آسیب های اجتماعی به منظور بهسازی محیط زندگی و جمعی خانوادگی.از آنجا که پیشگیری همواره ساده تر ، عملی تر و کم هزینه تر از درمان است ، دارای اهمیت بسیار می باشد.
3. درمان آسیب دیدگان اجتماعی یا بکارگیری روش های علمی و استفاده از شیوه های مناسب برای قطع ریشه ها و انگیزه های آنان.
4. تداوم درمان برای پیشگیری و جلوگیری از بازگشت مجدد کژ رفتاری و بررسی شیوه های بازپذیری اجتماعی.
در عصر ما پیشگیری مهمتر از درمان است. بسیاری از آسیب شناسان اجتماعی برآنند که برای مبارزه با کژرفتاری ها باید زمینه اجتماعی آنها را از میان برداشت و برای حصول این منظور رعایت دو اصل ضروری است
آسیب اجتماعی چیست
آسیب اجتماعی به هر نوع عمل فردی یا جمعی اطلاق می شود که در چارچوب اصول اخلاقی و قواعد عام عمل جمعی رسمی و غیررسمی جامعه محل فعالیت کنشگران قرار نمی گیرد و در نتیجه با منع قانونی یا قبح اخلاقی و اجتماعی روبه رو می گردد. به همین دلیل، کجروان سعی دارند کجرویهای خود را از دید ناظران قانون، اخلاق عمومی و نظم اجتماعی پنهان کنند زیرا در غیر این صورت با پیگرد قانونی، تکفیر اخلاقی و طرد اجتماعی مواجه می شوند.
آسیبهای اجتماعی پدیدههایی واقعی، متغیر، قانونمند و قابل کنترل و پیش گیری اند. کنترل پذیری آسیبهای اجتماعی شناخت علمی آنها را در هر جامعه ای برای پاسخ به پرسشهای نظری و عملی و کاربردی از ایدهها و یافتههای علمی تولید شده در بره ریزی های کوتاه و بلند مدت برای مقابله صحیح با آسیبهای اجتماعی، درمان یا پیشگیری از گسترش و پیدایش آنها را ضروری و پر اهمیت می سازد.
“آسیب اجتماعی از جمله واژههایی است که بسیاری، آن را در مفهومی مترادف با “کجروی به کار برده اند; و تعبیر “آسیب شناسی اجتماعی هم بر همین اساس، به عنوانی رایج برای مطالعه علمی و اجتماعی این پدیده بدل شده است. اما به نظر برخی محققان انتخاب این واژه برای کجروی، ریشه در “مشابه انگاری جامعه با جسم انسان دارد و “ناهمسازیهای موجود در جامعه را، در تعبیری مشابه با ناهمسازی در کارکردهای اعضای بدن، آسیب نهاده است. این ایده همچنین سبب شده است تا به تبع علوم زیستی که در میان آنها “آسیب شناسی(پاتولوژی) وظیفه ریشه یابی بیماریهای تنی را بر عهده دارد، در قلمرو جامعه شناسی نیز “آسیب شناسی اجتماعی بر حوزه مطالعه بی نظمی ها و نابسامانیهای اجتماعی نهاده شود.
از سوی دیگر، پیش فرض اساسی این مفهوم، اصالت وضع موجود و اختلال و غیرطبیعی محسوب داشتن امور تناسب با آن است; یعنی دیدگاهی محدود و متناسب با یک نظریه خاص. این محدودیت در جمع با درونمایه ارزشگذارانه آن، سبب شده است تا محققان از دو تعبیر “آسیب اجتماعی و “آسیب شناسی اجتماعی روی بگردانند; تا آنجا که کوهن از آن دو با عنوان “مفهومی نسبتا منسوخ یاد می کند.
آسیبهای اجتماعی پدیدههایی متنوع، نسبی و متغیرند. پرخاشگری و جنایت، خودکشی، اعتیاد و قاچاق مواد مخدر، روسپیگری، جرایم مالی، اقتصادی و سرقت نمونههایی از آسیبهای اجتماعی جامعه امروزی ایران اند که کم و کیف آنها بر حسب زمان و مکان (یعنی، حال نسبت به گذشته و در شهرها نسبت به روستاها) تغییر می کنند. بنابراین، آنچه امروز در یک جامعه خاص آسیب یا کجروی تلقی می شود ممکن است فردا در همین جامعه یا همین امروز ولی در جامعه ای دیگر آسیب یا کجروی شناخته نشود.
آسیب شناسی اجتماعی مطالعه آسیب های وارد شده به جامعه و گروه های انسانی است. آسیب شناسی اجتماعی شاخه ای در روانشناسی اجتماعی و علم مطالعه و بررسی ریشه های بی نظمی اجتماعی، درد، و نابسامانیهای آن و شیوههای پیشگیری و درمان آن است.
آسیب شناسی عبارت است از مطالعه و شناخت ریشه بی نظمی ها در ارگانیسم “. در پزشکی به فرآیند و علت یابی بیماری ها، آسیب شناسی گویند. در مشابهت کالبد انسانی با کالبد جامعه (نظریه اندام وارگی) می توان آسیب شناسی اجتماعی را “مطالعه و ریشه یابی بی نظمیهای اجتماعی تعریف کرد.
در واقع، آسیب شناسی اجتماعی، مطالعه ناهنجاری ها و آسیبهای اجتماعی نظیر بیکاری، اعتیاد، فقر، خودکشی، طلاق، ولگردی، گدایی و همراه با علل و شیوههای پیشگیری و درمان آنها به انضمام مطالعه شرایط بیمارگونه و نابسامان اجتماعی است. در واقع آسیب شناسی اجتماعی، مطالعه نابهنجاریها و آسیبهای اجتماعی نظیر بیکاری، اعتیاد، فقر، خودکشی، طلاق، ولگردی، گدایی و غیره همراه با علل، آثار و عوارض، شیوههای پیشگیری و درمان آنها به انضمام مطالعه شرایط بیمارگونه و نابسامان اجتماعی است. به عبارت دیگر آسیب شناسی اجتماعی مطالعه خاستگاه اختلال ها و بی نظمی ها و نابسامانیهای اجتماعی است.
اگر در جامعه ای هنجارها مراعات نشود، کجروی پدید می آید و رفتار آسیب می بیند. مطالعه علمی اینگونه نابسامانیها و نارسائیها را در جامعه انسانی آسیب شناسی اجتماعی می گویند. آسیب شناسی اجتماعی در مفهوم متعارف آن عبارت است از مطالعه و شناخت ریشه بی نظمیها در کالبد و ارگانیسم اجتماعی. به عبارت دیگر آسیبهای اجتماعی مطالعه بی سازمانی ها و نابسامانیهایی است که در بستر اجتماع به دلایل مختلف به وجود می آید. این اصطلاح ارتباط تنگاتنگی با واژه انحرافات اجتماعی دارد به طوری که حتی در بعضی موارد این دو واژه به جای یکدیگر به کار می روند. در واقع آسیبهای اجتماعی محدوده وسیعتری را در بر می گیرد و شامل انحرافات اجتماعی نیز می شود.
آسیب شناسی اجتماعی عبارت است از شناخت علمی اختلالات، بی نظمیها و مشکلات اجتماعی و موضوع این علم دردها، نابسامانیها، جرایم و جنایات، فقر، اعتیاد، فحشا، الکلیسم، خودکشیها، خصومت طبقات و گروه های اجتماعی است که بر اساس مدرک و معیار معین آن را انحراف یا کجروی خوانده اند.
آسیب شناسی اجتماعی مفهوم جدیدی است که از علوم زیستی گرفته شده و مبتنی بر تشابهی است که بین بیماری های عضوی و آسیب های اجتماعی (کجروی ها) قائل می شوند. واژه آسیب شناسی از پزشکی به فرآیند ریشه یابی بیماری ها گفته می شود، اما به سبب اینکه گاهی تشخیص بیماری از سلامتی دشوار است، لذا جامعه شناسانی که این واژه را وام گرفته و از آن “آسیب شناسی اجتماعی ساخته اند، به سختی قادرند بگویند که در جامعه مرزهای تثبیت شده هنجارهای فرهنگی چگونه است. با این همه این نکته مسلم است که اگر هنجار پذیرفته شده از سوی افراد جامعه نادیده گرفته شود، آنگاه کژرفتاری به وجود می آید و کردار و رفتار انسان شکل و شمایل بیماری به خود می گیرد.
آسیب شناسی در علوم اجتماعی مشابهت خاصی با آسیب شناسی در علم پزشکی دارد. همچنان که مطالعه بیماری جسمی برای حفظ سلامت جسمی ضروری است، سلامت اجتماعی نیز ممکن نیست بدون معرفتی گسترده تر و مشخص تر نسبت به بیماری اجتماعی و با اطمینان پایدار بماند. آسیب شناسی عمومی در پزشکی می آموزد که بسیاری از بیماریها ویژگیهای مشترک زیادی دارند و فرآیندهای مرضی گوناگون و همچنین بیماریهای خاصی برای بحث و بررسی وجود دارد.
در آسیب شناسی اجتماعی، رابطه متقابل بین طبقات نابهنجار، از مهم ترین واقعیتهاست.
آسیب شناسی اجتماعی اگر شناخت دقیقی نسبت به واقعیتها، اصول و راههای حل مشکلات اجتماعی که به کشف ابزار برطرف کردن علل اجتماعی بیماری منتهی می شوند، ارائه نکند، کار بی فایده ای خواهد بود. راههایی که بتوان افراد ضعیف را به لحاظ اجتماعی طوری تقویت کرد که در نهایت و دست کم به عنوان هدفی مطلوب پیکری اجتماعی و سرشار از سلامت در اذهان آنها وجود داشته باشد که در آن حتی یک موجود زنده پیدا نشود که در جریان عمومی سلامت و قدرت جامعه شریک نباشد. خودکشی، اعتیاد، فحشا و را می توان از انواع آسیبهای اجتماعی تلقی کرد. آسیب اجتماعی به وقایع، پدیدهها و فرآیندهایی اطلاق می شود که هر جامعه مفروض در زمان معین با رجوع به مجموعه ارزشهای مورد باور خود غیرمنطقی تلقی می کند و آنها را مخل نظم جامعه در زمان معین و لحظه های مشخص می پندارد و با بار منفی همراه است. رویکرد آسیب شناسی، تفکرات جامعه شناسان آمریکایی متقدم را درباره مسائل اجتماعی سازمان داده و دست کم برای سال های طولانی، رویکرد با نفوذی بوده است. این رویکرد ریشه در تمثیل ارگانیک دارد و توجه اصلی آن به بیماری ها یا آسیبهای جامعه است. از نظر این رویکرد، مسائل اجتماعی تخلف از انتظارات اند. علت آنها ناکامی در جامعه پذیری تلقی گردیده که ابتدا به میراث ژنتیکی و سپس به محیط اجتماعی نسبت داده شده است. حاصل چنین ناکامی هایی، فرسایش اخلاقی و راه حل آن آموزش اخلاقی است.
آسیب شناسان اجتماعی را می توان براساس مرحله زمانی، گرایش و سیاست آنها دسته بندی کرد. آسیب شناسان متقدم تر در سوگیری و سیاست، متمایل به محافظه کاری بودند. متاخران تمایل داشتند در جهت گیری ها و سیاستهای خود لیبرال یا رادیکال باشند. متاخرین آسیب شناسان هم به سنتزی از همه این رویکردها روی آورده اند و مشکل می توان گفت این رویکرد کدام جهت را در پیش خواهد گرفت یا نفوذ آن در آینده تا چه حد خواهد بود.
شیوه عمل آسیب شناسی اجتماعی
آسیب شناسی اجتماعی همچون سایر حوزه‌های اجتماعی و عللی ، از شیوه عملی برای بررسی موضوعات مورد نظر خود استفاده می‌کند. به عبارتی برای مطالعه و بررسی علل ، زمینه‌ها و راه حلها در زمینه کجرویها و آسیبها ، هم از لحاظ ذهنی به صورت شناخت مفاهیم خاص و هم به کمک ابزار وسایل تحقیق عینی به صورت پژوهشهای علمی استفاده می‌شود. چنین پژوهشهایی پیرامون انحرافات اجتماعی به صورت تحقیق علمی به حدود ۸۰ – ۹۰ سال پیش باز می‌گردد. البته در آن زمان این پژوهشها کمتر جنبه واقع بینانه داشته‌اند. ولی پس از مدتی پژوهشها بر شالوده‌ای صحیح‌تر استوار شد و تلاش شد از شیوه‌هایی که دقت و اعتبار بیشتری در برآورد مشکلات اجتماعی دارند استفاده گردد.
پرسشه‌های مختلف تهیه شد، شیوههای اعتبار یابی و استفاده از روشهای معتبر معمول شد و از اصول روش تحقیق که در علوم انسانی کاربرد مفیدی دارد استفاده گردید. به این ترتیب اطلاعات لازم در زمینه انواع انحرافات و مشکلات در سطح یک جامعه جمع آوری گردید. این فعالیتها سیر تکاملی خود را سیر می‌کند و همچون پیشرفت سایر علوم شیوههای متکاملتری برای بررسی و ارزیابی در زمینه آسیبهای اجتماعی بدست می‌آید.
ارتباط آسیب شناسی اجتماعی با سایر علوم
در وهله اول ارتباط کامل و نزدیک این حوزه با رشته علوم اجتماعی و جامعه شناسی کاملا واضح و روشن است. هر چند این حوزه عمدتا به عنوان یک شاخه میان رشته‌ای معرفی می‌شود، اما در واقع یکی از مباحث اساسی جامعه شناسی محسوب می‌شود. از سوی دیگر آسیب شناسی اجتماعی ارتباط بسیار نزدیکی با روانشناسی دارد. از آنجایی که عمل فردی و روانی نقش بسزایی در بروز جرم و انحراف دارند، آسیب شناسی اجتماعی از ارتباط نزدیکی با روانشناسی بهره می‌برد و تلاش می‌کنند در یافته‌ها و نظرگاههای آن برای بررسیهای خود مورد استفاده کند.
در این راستا یافتههای روانشناسی اجتماعی کمکهای شایان توجهی در نظریات مربوط به آسیب شناسی اجتماعی داشته است. از سوی دیگر آسیب شناسی اجتماعی با علوم پزشکی ، حقوق ، روانشناسی و ارتباط دارد. به عنوان مثال در بررسی پدیده‌ای با ایدز به عنوان یک معضل اجتماعی ، نظریات مربوط به آسیب شناسی اجتماعی در کنار اطلاعات پزشکی و اطلاعات روانشناختی قرار می‌گیرد. همچنین مددکاری اجتماعی از جمله شاخه‌هایی است که با آسیب شناسی اجتماعی در ارتباط است.
آسیب اجتماعی زخمی برای جامعه
مسئله اجتماعی بسترساز آسیب اجتماعی است، مثلاً طلاق یا افزایش سن ازدواج، تجرد یا بیکاری لزوماً آسیب اجتماعی نیست، اما یک مسئله اجتماعی است. در مواردی، مددکار به زوج پیشنهاد می‌كند، طلاق بگیرد، چون یک راه نجات است. اما طلاق می‌تواند زمینه‌ساز گرفتاری های دیگر مثل فرار بچه ها از خانه، ناسازگاری اجتماعی، تکدی گری، توزیع مواد مخدر، سرقت های کودکانه و غیره باشد، اما مسئله اجتماعی و آسیب اجتماعی را باید از هم تفکیک کرد.
: «مسئله اجتماعی بسترساز آسیب اجتماعی است، مثلاً طلاق یا افزایش سن ازدواج، تجرد یا بیکاری لزوماً آسیب اجتماعی نیست، اما یک مسئله اجتماعی است. در مواردی، مددکار به زوج پیشنهاد می‌كند، طلاق بگیرد، چون یک راه نجات است. اما طلاق می‌تواند زمینه‌ساز گرفتاری های دیگر مثل فرار بچه ها از خانه، ناسازگاری اجتماعی، تکدی گری، توزیع مواد مخدر، سرقت های کودکانه و غیره باشد، اما مسئله اجتماعی و آسیب اجتماعی را باید از هم تفکیک کرد».
در حال حاضر، انواع آسیب های اجتماعی را در جامعه داریم، برخی معتقدند که در قرن 21، آسیب های اجتماعی برای جوامع انسانی اجتناب ناپذیر است اما باید یادمان باشد که جامعه ما، اسلامی است و خیلی با جامعه جهانی قابل مقایسه نیست و نباید از این راه وضعیت خودمان را توجیه کنیم»
. انواع آسیب های اجتماعی
اعتیاد خشونت بزهكاری وضعیت طلاق در ایران
مهاجرت و حاشیه نشینی
خودكشی و خودسوزی
تبعات اجتماعی جنگ بر جامعه ایران
و
شرایط كشور : دوره گذار
نمی توانیم با عنوان دوره گذار نیز شرایط کشور را توجیه کنیم. در سال های 65-6 با نرخ رشد جمعیت مواجه بودیم. الان آن جمعیت به 25-18 سالگی رسیده که دانشگاه، کار و مسکن می خواهند. تا 1 سال دیگر با انبوه فوق لیسانس و دکترای بیکار مواجه هستیم که در دانشگاه نه مهارت زندگی را یاد گرفته و نه معلومات علمی و درستی فراگرفته است و این خودبسترساز انواع آسیب های اجتماعی است. در مواجهه با بزهکاری با جوان بدبخت برخورد می شود در صورتی که باید بدانیم او علت نیست بلکه خود معلول است» .
دهه 8، دهه بحران است چون با رشد انبوه جمعیتی مواجه هستیم که زندگی، خانه، شغل، فراغت، تفریح و غیره می‌خواهد و همه اینها هم حق اوست. اما ما با توجه به درآمد انبوه نفتی و غیرنفتی و درآمدی که داریم نمی توانیم نیازهای او را برآورده کنیم، کشور ما مشل اقتصادی ندارد، بلکه در تدبیر و اعمال مدیریت بهینه مشکل دارد.وقتی برای جوان تفریح سالم ایجاد نکنیم او به سمت تفریحات ناسالم می رود، وقتی محدودش می کنیم سر از زیرزمین ها و خانه‌های تیمی و غیره در می آورد».
علل و عوامل ایجاد آسیب های اجتماعی
یکی از علت های اصلی آن را مسائل اقتصادی دانست و افزود: «با بره ریزی دقیق می توان موانع اقتصادی را برطرف کرد. اما علل اجتماعی را نباید نادیده گرفت. فقدان سرمایه اجتماعی و یا تقلیل رفتن آن از علل ایجاد آسیب های اجتماعی است».
وی به این ضرب المثل که “خیلی زرنگی مواظب کلاه خودت باش تا باد نبرد” اشاره کرد و گفت: «این حرف در ذهن تک تک ما ایجاد شده که تنها به رفاه و منافع خودمان فکر کنیم. در صورتی که قبلاً اینگونه نبوده است ».
فقر فرهنگی
فقر از جمله عوامل فرهنگی در بروز آسیب های اجتماعی است: «دین اسلامی دین مداراست، پیامبر اسلام، پیامبر رحمت است، فرهنگ ما نیز فرهنگ غنی ایثار، محبت، صفا و صمیمیت است. علاوه بر فرهنگ اسلامی، در فرهنگ ایرانی نیز جز این ها نیامده است، مگر پندار نیک، گفتار نیک، کردار نیک غیر از این می گوید. این فرهنگ اسلامی و ایرانی با این ویژگی های مثبت باید از ابتدایی ترین سطح در کتاب ها و زندگی تک تک ما وارد شود».
بحران هویت جوانان
بحران هویت جوانان هم در بروز آسیب های اجتماعی تاثیر گذار است.جوان ما بین خانواده، مدرسه و جامعه سرگردان است، خود ما بسترساز این بحران هویت هستیم، از نوجوان 16 ساله چه انتظاری داریم وقتی در این فضاهای متناقض قرار می گیرد ».
راه حل رفع آسیب های اجتماعی
آسیب های اجتماعی را مثل یک زخم است که اگر آن را از جریان هوا دور نگهداریم، آلوده و عمیق‌تر می‌شود. راه‌حل رفع آسیبهای اجتماعی را كار كردن بدون حب و بغض می باشد «كه نمی‌توانیم روی آسیبهای اجتماعی سرپوش بگذاریم بلكه باید توان علمی خود را بكار بگیریم و علل آن را بشناسیم، سپس ارائه طریق كنیم».
هر جامعه‌ای متناسب با شرایط خود ، فرهنگ ، رشد و انحطاط خود با انواعی از انحرافات و مشکلات روبروست که تاثیرات مخربی روی فرآیند ترقی آن جامعه دارد. شناخت چنین عواملی می‌تواند مسیر حرکت جامعه را بسوی ترقی و تعامل هموار سازد، بطوری که علاوه بر درک عمل آنها و جلوگیری از تداوم آن عمل با ارائه راه حلهایی به سلامت جامعه کمک نماید. به عنوان مثال مسأله اعتیاد را در نظر بگیریم. این مساله هم به عنوان یک مشکل فردی و هم یک معضل اجتماعی مطرح است. روشن است در سطح اجتماعی منجر به از بین رفتن نیروها و انرژی بارآور جامعه می‌شود. شناسایی علل اساسی و کنترل آنها می‌تواند بسیاری از نیروهای از دست رفته جامعه را تجدید نموده ، در مسیر کار سالم جامعه هدایت کند.
آسیب شناسی اجتماعی همچون سایر حوزه‌های اجتماعی و عللی ، از شیوه عملی برای بررسی موضوعات مورد نظر خود استفاده می‌کند. به عبارتی برای مطالعه و بررسی علل ، زمینه‌ها و راه حلها در زمینه کجرویها و آسیبها ، هم از لحاظ ذهنی به صورت شناخت مفاهیم خاص و هم به کمک ابزار وسایل تحقیق عینی به صورت پژوهشهای علمی استفاده می‌شود. چنین پژوهشهایی پیرامون انحرافات اجتماعی به صورت تحقیق علمی به حدود 8 – 9 سال پیش باز می‌گردد. البته در آن زمان این پژوهشها کمتر جنبه واقع بینانه داشته‌اند. ولی پس از مدتی پژوهشها بر شالوده‌ای صحیح‌تر استوار شد و تلاش شد از شیوه‌هایی که دقت و اعتبار بیشتری در برآورد مشکلات اجتماعی دارند استفاده گردد.پرسشه‌های مختلف تهیه شد، شیوههای اعتبار یابی و استفاده از روشهای معتبر معمول شد و از اصول روش تحقیق که در علوم انسانی کاربرد مفیدی دارد استفاده گردید. به این ترتیب اطلاعات لازم در زمینه انواع انحرافات و مشکلات در سطح یک جامعه جمع آوری گردید. این فعالیتها سیر تکاملی خود را سیر می‌کند و همچون پیشرفت سایر علوم شیوههای متکاملتری برای بررسی و ارزیابی در زمینه آسیبهای اجتماعی بدست می‌آید.
در وهله اول ارتباط کامل و نزدیک این حوزه با رشته علوم اجتماعی و جامعه شناسی کاملا واضح و روشن است. هر چند این حوزه عمدتا به عنوان یک شاخه میان رشته‌ای معرفی می‌شود، اما در واقع یکی از مباحث اساسی جامعه شناسی محسوب می‌شود. از سوی دیگر آسیب شناسی اجتماعی ارتباط بسیار نزدیکی با روانشناسی دارد. از آنجایی که عمل فردی و روانی نقش بسزایی در بروز جرم و انحراف دارند، آسیب شناسی اجتماعی از ارتباط نزدیکی با روانشناسی بهره می‌برد و تلاش می‌کنند در یافته‌ها و نظرگاههای آن برای بررسیهای خود مورد استفاده کند. در این راستا یافتههای روانشناسی اجتماعی کمکهای شایان توجهی در نظریات مربوط به آسیب شناسی اجتماعی داشته است. از سوی دیگر آسیب شناسی اجتماعی با علوم پزشکی ، حقوق ، روانشناسی و ارتباط دارد. به عنوان مثال در بررسی پدیده‌ای با ایدز به عنوان یک معضل اجتماعی ، نظریات مربوط به آسیب شناسی اجتماعی در کنار اطلاعات پزشکی و اطلاعات روانشناختی قرار می‌گیرد. همچنین مددکاری اجتماعی از جمله شاخه‌هایی است که با آسیب شناسی اجتماعی در ارتباط است.
پيشگيري از جرم
اصطلاح «پيشگيري» به معناي »پيشدستي كردن« و «به جلوي چيزي رفتن» و نيز «آگاه كردن و هشدار دادن» است.1 هر چند در گذشته از اين واژه بيشتر به معناي «پيشگيري كيفري» برداشت مي‌شد، و شامل مجموعهاي از مجازاتها و اقدامات تأميني مي‌شد كه براي مقابله با جرم و جنايت استفاده مي‌شود، اما امروزه «پيشگيري» شاملتدابيري ميشودكه ازاساس مانع شكلگيري جرم و بزه در صفحه انديشه بزهكار و ساحت جامعه مي‌شود.2
از منظر ديني، خصوص پيشگيري از جرم از اهميت بالايي براي نظام قضايي كشور ما برخوردار است. بيترديد اقدامات پيشگيرانه از وقوع جرم و بزهكاري و انحراف از اصول قضاي اسلامي محسوب مي‌شود. اقدامات پيشگرانه مجموعهاي از اقدامات و فعاليتهاي سازنده تربيتي، آموزشي، اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و سياسي را در بر مي‌گيرد.
در واقع، سياستهاي پيشگيرانه، كه به كليه اقدامات و راهكارهاي مستقيم و غيرمستقيم بازدارنده از وقوع جرم و انحراف معطوف است، يك «سياست پيشيني» است كه در برابر انواع مجازاتها و اقدامات تأميني و تربيتي، كه «سياست پسيني» است، قرار مي‌گيرد و از آن كارآمدتر و مؤثرتر از نظر هزينه اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي و نيز مقرون به صرفهتر است. اجمالا سياستهاي پيشيني و پسيني بايد سه مرحله «پيش از وقوع جرم» مرحله »وقوع جرم« و «پس از وقوع» را در برگيرد.
الف. مرحله پيش از وقوع جرم
در اين مرحله، كه مهمترين مرحله و كارآمدترين نيز هست، توجه به نكات زير ضروري است:
بايد به اصل فراگيري سلامت اجتماعي توجه نمود و كليه اقدامات و برهها را براساس آن سازماندهي كرد. برخوردار كردن آحاد جامعه از نيازهاي اساسي زندگي و بويژه، امنيت اجتماعي و استمرار آن در شرايط بحراني، پيشبيني چهارچوب قانون مناسب با تدابير و اقدامات پيشگيرانه و وضع قوانين حمايتي كودكان، خانواده‌ها و توجه ويژه به نقش پيشگيرانه آموزشي و پرورشي رسمي و غيررسمي، مدارس و مراكز آموزش عالي، برههاي آموزشي، تربيتي، پرورشي و از جمله اين اقدامات است.
ب. مرحله وقوع جرم
در اين مرحله پديده جرم و بزهكاري از منظر پيشگيري بايد بطور جدّي مورد بررسي قرار گيرد. علل و عوامل شكلگيري و گسترش آن شناسايي شود، انواع جرايم، ميزان شيوع و گستره آن، گسترش جغرافيايي جرم و امكانات نهادهاي فعّالي همچون پليس، دستگاه قضايي، مشاوران و مددكاران به كمك فراخوانده شوند.
ج. مرحله پس از وقوع جرم
در اين مرحله توجه به كشف، تعقيب و مجازات و تنبيه مجرمان و بزهكاران، و اتخاذ تدابيري به عنوان سياستهاي پيشگيرانه حايز اهميت است. در مراحل ورود مجرم و بزهكار به زندان، اتخاذ سياستها و اقدامات و برههايي با توجه به اصول پيشگيري مورد توجه قرار گيرد. رعايت اصول اجراي مجازاتها و توجه به كرامت عزّت و جايگاه انساني محكومان، پرهيز از تحقير و تخريب شخصيت افراد، به كارگيري روشها و سياستها و راهكارهاي بازپروري، مشاوره درماني، گروه درماني، تقويت مراكز اصلاح و تربيت، تقويت امكانات و تجهيزات زندانها، به كارگيري نيروهاي انساني تربيتگرا در كادرهاي مختلف زندان، نظارت پس ازآزادي، حمايت مادي و معنوي از افراد آزاد شده، حمايت و تشويق ميباشد
ا مورمربوط به مسائل پس از وقوع جرم جهت اصلاح در زندان
الف. اقدامات پيشگيرانه
همواره و در هر مسئله اجتماعي، پيشگيري بسيار مفيد و مؤثرتر و کم هزينه‌تر از درمان مي باشد. در اينجا براي پيشگيري از ارتكاب عمل بزهكارانه توسط افراد، به ويژه نوجوانان يا جوانان پيشنهاداتي ارائه مي شود:
– هماهنگ كردن بخش هاي عمومي و خصوصي، كه در زمينه پيشگيري از وقوع جرم فعاليت دارند; مانند نيروي انتظامي، آموزش و پرورش، بهزيستي، امور زندان ها، قوه قضائيه، شهرداري ها، شوراها، امور جوانان و به منظور -اجراي بره عملي پيش گيرانه و هماهنگي بيش تر
-آگاهي دادن به خانواده ها براي نظارت و كنترل بيشتر آنان بر فرزندان و گوشزد كردن ميزان مجازات جرايم در صورت ارتكاب جرم توسط آنان
-اتخاذ تدابير امنيتي بيشتر توسط نيروي انتظامي در محل‌هاي جرم خيز، و اقداماتي به منظور كمك به خانواده ها، بخصوص نوجوانان و جواناني كه در معرض آسيب قرار دارند.
-اطلاع رساني شفاف رسانه‌هاي جمعي براي تشويق جوانان درباره تسهيلات و فرصت‌هايي كه جامعه براي آنان قرار داده است.
. تجهيز پليس براي مقابله جدّي با باندهاي مخوف انواع گوناگون بزهكاري اجتماعي در جامعه-.-
اقدامات امنيتي براي مراكز حساس تجاري، بانكي و.-.
ب. راهكارهاي شناسايي مشكلات نوجوان و جوانان
از آنجايي که، بيشترين آسيب هاي ارتکابي از سوي نوجوانان و يا جوانان مي باشد، راهکارهاي ارائه شده نيز براي همين قشر ارائه مي گردد. علاوه بر اقدامات پيشگيرانه فوق، شناسايي راهكارهايي براي شناخت نوع مشكلات نوجوانان وجوانان امري لازم و ضروري است. مواردي چند در اين زمينه مطرح است:
شناخت نيازهاي رواني و كيفيت ارضاي اين نيازها در شادابي و نشاط فرد بسيار مؤثر است. ارضا نشدن اين نيازها ويا ارضاي ناقص‌آن، اثرات طلوب برجاي گذاشته،زندگي رابه‌كام‌فرد تلخ کرده، وي را به انحراف مي كشاند.
. توجه به مشكلات جسماني فرد، مشكلاتي همچون اختلال در گويايي، بينايي، شنوايي، جسماني و عقب ماندگي ذهني.
. توجه به مشكلات آموزشي، مانند ناتواني در يادگيري، ترك تحصيل، افت تحصيلي، بي توجهي به تكاليف درسي و تقلب در درس.
. توجه به مشكلات عاطفي، رواني، همچون افسردگي، خيال بافي، بدبيني، خودكم بيني، خودبزرگ بيني، زود رنجي، خودنمايي، ترس، اضطراب، پرخاشگري، حسادت، كم حرفي و وسواس.
. توجه به مشكلات اخلاقي، رفتاري همچون تماس تلفني و ه نگاري با جنس مخالف، معاشرت با جنس مخالف، شركت در مجالس، خود ارضايي، چشم چراني، فرار از منزل، غيبت از مدرسه، اقدام به خودكشي، سرقت، دروغگويي، اعتياد، ولگردي و
براي ارضاي نيازهاي نوجوانان و جوانان توجه به امور زير ضروري است:
. نياز به محبت و مهرباني؛
نياز به امنيت و آرامش؛
. نياز به احساس تعلق؛
. نياز به قابليت و احترام؛
. نياز به استقلال؛
. نياز به قدرداني و تشويق؛
. نياز به داشتن هدف مشخص در زندگي؛
. نياز به احساس هويت؛
. نياز به احساس رشد، كمال، خودشكوفايي؛
نياز به مذهب و فلسفه حيات؛
ج. وظايف خانواده در پيشگيري از آسيبها
خانواده‌ها نيز وظايفي در مقابل پيشگيري از جرم و بزهكاري فرزندان خود دارند كه به برخي از آنها اشاره مي گردد:
. دوستي با فرزند و حذف فاصله والدين با فرزندان، به گونه اي كه آنان به راحتي مشكلات و نيازهاي خود را با والدين مطرح نمايند;
. تقويت اعتقادات فرزند، به ويژه در كودكي و نوجواني، دركنار پاي‌بندي عملي والدين به آموزه هاي ديني;
. ايجاد محيط و بستر مناسب و سازگاري در محيط خانه;
ايجاد بستر مناسب براي احساس امنيت، آرامش، صفا و صميميت و درك متقابل والدين و فرزندان;
. تلاش در جهت تأمين نيازهاي مادي و معنوي فرزندان توسط والدين;
. توجه به نيازهاي روحي و عاطفي اطفال و نوجوانان و ايجاد فضاي مطلوب و آرام در خانواده;
. مراقبت والدين نسبت به اعمال و رفتار فرزندان خود;
. بره ريزي مناسب براي تنظيم اوقات فراغت نوجوانان و جوانان;
. نظارت جدّي والدين نسبت به دوست يابي فرزندان.
د. وظايف ساير نهادها
علاوه بر خانواده، ساير نهادها از جمله مجموعه حاكميت، آموزش و پرورش، قوه قضاييه، بهزيستي و نيز در اين زمينه وظايفي دارند كه به برخي از آن ها اشاره مي گردد:
. تقويت ارتباط ميان والدين دانش آموزان با مربيان و عدم واگذاري مسئوليت تربيت فرزندان به مدرسه يا خانواده به تنهايي;
تاسيس مراكز مشاوره اي مفيد و كارامد در مدارس;
. بها دادن به مسئله ترك تحصيل و يا اخراج دانش آموزان از مدرسه و ضرورت ارتباط با خانواده هاي آنان;
. ضرورت آشنايي نيروهاي نظامي و انتظامي با انحرافات اجتماعي و نحوه برخورد با آنان;
. اعمال مجازت هاي سنگين، علني و جدي (در ملأ عام) براي باندهاي فساد، اغفال و;
. تقويت نظارت هاي اجتماعي رسمي و دولتي و نيز نظارت‌هاي مردمي و محلي از جمله امر به معروف و نهي از منكر براي پاكسازي فضاي جامعه و تعديل آزادي هاي اجتماعي;
. بره ريزي اصولي و صحيح براي اشتغال درجامعه، رفع بي عدالتي، و پيگيري منطقي نيازهاي جوانان، تأمين امنيت و نياز شهروندان;
. جلوگيري ازمهاجرت هاي بي رويه به شهرهاي بزرگ و جلوگيري از پرداختن جوانان به شتغل‌هاي كاذب مثل كوپن فروشي، سيگار فروشي، نوارفروشي و;
. ايجاد مراكز آموزشي، ورزشي، تفريحي، مشاوره اي براي گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان;
. ايجاد تسهيلات لازم براي جوانان و نوجوانان از قبيل وام ازدواج، وام مسكن، وام اشتغال، و;
. ايجاد بستر مناسب براي ايجاد بيمه همگاني، بيمه بيكاري، و برخورداري نوجوانان و جوانان از تسهيلات اجتماعي و;
. فراهم كردن موقعيت ها و بسترهاي لازم در جامعه تا زندانيان پس از آزادي از زندان مورد پذيرش جامعه واقع شوند و شغل آبرومندانه اي به دست آورند; در غير اين صورت، مجدداً دست به اقدامات بزهكارانه خواهند زد;
از آن رو كه از جمله عوامل مؤثر در ارتكاب جرم، بيكاري و فقر مي باشد، مي بايست با بره ريزي دقيق، كه نياز به عزم ملي دارد، نسبت به اشتغال در جامعه و ريشه كني فقر و بي كاري اقدام لازم و بايسته صورت گيرد
ساير پيشنهادات
در اينجا راهكارهاي ديگري نيز وجود دارد که به اختصار بيان مي گردد:
احترام گذاشتن به حقوق زنان در جامعه و خانه و مشاركت دادن آنان در مسائل اجتماعي؛
. تدوين قوانين حمايتي از حقوق زوجين با ضمانت اجرايي قوي؛
. بره ريزي جهت آموزش صحيح بوسيله رسانه هاي گروهي از جمله صدا و سيما؛
آموزش اصول و شيوه هاي تربيتي به والدين، به خصوص دربارة ازدواج، بلوغ، طلاق، و آسيبهاي اجتماعي؛
. كنترل و نظارت والدين در انتخاب دوست توسط فرزندانشان؛
. كنترل و پيگيري كردن علل تأخير مراجعت فرزندان به خانه، نظارت بر شب نشيني‌هاو؛
خودداري از سختگيري هاي بي مورد در انتخاب همسر يا فرد مورد علاقه در ازدواج؛
تلاش در جهت تسهيل امر ازدواج براي جوانان و پرهيز از تشريفات زائد در اين مهم؛
. تشويق فرزندان به تحصيل و بستر سازي مناسب براي اين امر ؛
. رسيدگي و نظارت به درس و محيط مدرسه جوانان با همكاري مديران و معلمان؛
آموزش مهارت هاي زندگي به دختران، آشنايي با خود، اهداف و مسائل جنسي؛
. ايجاد مراكز مشاوره اي براي مشاوره نوجوانان و خانواده هاي آنان؛
. استقرار مددكاران حرفه‌اي در پايانه ها، خروجي ها شهرها و کشور و؛
. آگاهي به نوجوانان و جوانان از عواقب ارتکاب بزهکاري از طريق رسانه هاي جمعي؛
. تشويق جوانان به امر مقدس سنت پيامبر (ص) يعني ازدواج و كمك روحي و مالي به فرزندان؛
ضرورت پیشگیری از آسیبهای اجتماعی و موادمخدر در مراکز آموزشی
از جمله موضوعهای نگران کننده در عصر حاضر، توسعه آسیبهای اجتماعی بویژه موادمخدر میباشد که مراکز آموزشی «مدارس و دانشگاهها» را درنوردیده و به یکی از چالش‌های فرا روی متولیان و دست‌اندرکاران امر آموزش و تربیت تبدیل شده است. بر این اساس به جای هرگونه انکار ـ کتمان و دست روی دست گذاشتن، ضرورت شناخت صحیح پدیده آسیبها ـ تجزیه و تحلیل روند آنها و ارائه نسخه‌های کاربردی لازم و عملیاتی نمودن آنها، از جمله موضوعاتی است که می‌تواند در جهت مهار و کنترل آسیبها مسئولین جوامع را موفق سازد.
شش عامل تأثیرگذار بر مقیاس در معرض خطر مصرف موادمخدر دانش‌آموزان به ترتیب عبارتند از:
1. ارتباط با دوستان و همسالان ناباب 2. کاهش کنترل خانوادگی 3. آلوده بودن فضای مدارس مزبور 4. آلوده بودن فضای محله‌های موصوف 5. کاهش عزت نفس و پایین بودن خودباوری 6. ضعف اعتقادات دینی در همین راستا مهمترین عوامل تأثیرگذار بر مقیاس در معرض خطر مصرف موادمخدر دانشجویان نیز عبارتند از: 1. وجود افراد مصرف‌کننده در شبکه دوستان و خویشاوندان 2. ضعف عملکرد آموزشی 3. وجود خانواده‌های پرجمعیت و گسسته 4. ضعف گرایشان دینی 5. ضعف در پایگاه اقتصادی و اجتماعی 6. فقدان حمایت اجتماعی مناسب 7. کسب شادی و نشاط 8. دوری از استرس و اضطراب با امعان نظر به مؤلفه‌های فوق‌الاشاره، ضرورت توسعه و تقویت فعالیتهای پیشگیری از مصرف موادمخدر در سطح مراکز آموزشی (از دوران مهد کودک تا آموزش عالی) بصورت پیوسته، منسجم و بره‌ای امری بدیهی میباشد تا بدین ترتیب شاهد مصون‌سازی یک سوم جمعیت کشور که آینده‌سازان ایران اسلامی هستند، باشیم.
روشهای پیشگیری از آسیبهای اجتماعی و موادمخدر در مدارس و دانشگاهها:
ا1. توجه به بره‌های اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی بصورت آرام، مستمر و عمیق راجع به عوارض، پیامدها و تبعات سوء مصرف موادمخدر صنعتی و شیمیایی و طبیعی با هدف ارتقاء سطح آگاهی دانش‌آموزان و دانشجویان متناسب با سن تقویمی و عقلی آنان. 2. توجه به بره‌های آموزشی با رویکرد آموزش مهارتهای زندگی بالاخص آموزش مهارتهای: حل مسأله ـ تصمیم‌گیری ـ ارتباطات فردی و اجتماعی ـ تفکر و خلاقیت ـ مقاومت در برابر خواسته‌های شروع دیگران و نه گفتن ـ ابراز وجود ـ مهارت تقویت معنویت و موضوعات دینی ـ مهارت مراقبت و صیانت جنسی ـ مهارت خودکنترلی و خویشتن نگهبانی ـ مهارت استفاده مناسب از زمان و غنی‌سازی اوات فراغت ـ خودشناسی و تقویت عوامل محافظت‌کننده و نفی رفتارهای پرخطر و ایجاد نگرش منفی نسبت به مصرف مواد اعم از سیگار ـ قلیان ـ الکل ـ مواد صنعتی و شیمیایی و طبیعی در کلیه مقاطع مهد کودک ـ ابتدایی ـ راهنمایی ـ دبیرستان و دانشگاه با رعایت متغیرهای سن ـ جنسیت ـ موقعیت‌های فرهنگی و اجتماعی ـ و با نیازسنجی مخاطبین در ابعاد مختلف شناختی ـ نگرشی و مهارتی با هدف ایجاد رفتارهای مثبت در گروههای سنی مختلف و مصون‌سازی اقشار دانش‌آموزی و دانشجویی از آسیبهای اجتماعی و موادمخدر. 3. ترویج فرهنگ سلامت از طریق تقویت فعالیتهای جایگزین بویژه بره‌های ورزشی ـ هنری ـ اردوهای تفریحی برای غنی‌سازی اوقات فراغت گروههای سنی و بسط و گسترش روحیه نشاط ـ شادابی و امیدواری در جامعه. 4. توسعه اقدامات مشاوره‌ای بویژه مشاوره‌های تلفنی و رایانه‌ای و ارائه خدمات حمایتی و گسترش فعالیتهای مددکاری بویژه برای دانش‌آموزان و دانشجویان در معرض آسیب. 5. تقویت کانونها و تشکلهای دانش‌آموزی و دانشجویی برای انجام بره‌های مؤثر پیشگیری از آسیبهای اجتماعی و موادمخدر و تلاش برای ایجاد جنبش فراگیر اجتماعی پیشگیری از مصرف مواد. 6. تولید بره‌های جذاب از طریق انجام کارزار و عملیات رسانه‌ای (Media Campaign) شامل تهیه و تولید مستمر بره‌های دیداری (تلویزیون ـ تئاتر ـ سینما) ـ شنیداری (رادیو) ـ نوشتاری (کتاب ـ بروشور ـ نشریه ـ تراکت) ـ الکترونیکی (لوحهای فشرده ـ ایجاد تالارهای گفتگوی مجازی (Chatroom) در خصوص پیشگیری و ضد الگو نشان دادن مصرف و خرید و فروش مواد و همزمان ارائه مدل و سبک مطلوب زندگی در عصر پیچیده هزارة سوم. 7. ایجاد اطاق فکر با هدف نهادینه سازی تفکر قبل از عمل و هم‌اندیشی و تولید ایده‌های جدید در حوزه ارتقاء سلامت با توجه به شرایط ناپایدار الگوها برای کودکان ـ نوجوانان و جوانان کشور. 8. ارتقاء سطح آگاهی و آموزش والدین دانش‌آموزان برای نحوه ارتباطات صحیح با فرزندان و شناخت علل و عوامل مؤثر در بروز اعتیاد نوجوانان. 9. برگزاری نمایشگاه و مسابقات و جشنواره‌های هنری مختلف اعم از سرود ـ عکس ـ فیلم ـ مقاله‌نویسی ـ کتابخوانی ـ روزه دیواری ـ تئاتر ـ نقاشی و کاریکاتور به مناسبت‌های مختلف و همچنین برپایی همایش‌های علمی با رعایت و تناسب گروههای سنی دانش‌آموزی و دانشجویی با هدف روشن شدن موتورهای ذهنی دانش‌آموزان و دانشجویان نسبت به راههای پیشگیری از مصرف موادمخدر. 1. درج متون مناسب و مفید آموزشی در کتب درسی مقاطع مختلف از دوران پیش‌دبستانی تا دوره آموزش عالی در خصوص ارتقاء سطح آگاهی دانش‌آموزان و دانشجویان نسبت به پیامدهای عوارض مصرف سیگار ـ قلیان ـ الکل ـ موادمخدر طبیعی، صنعتی و شیمیایی. 11. فعال‌سازی نهادهای مدنی و غیردولتی برای سالم‌سازی محله‌ها. 12. ایجاد دانشکده آسیبهای اجتماعی به منظور رفع نیازهای علمی کشور. 13. توجه جدی به وضعیت خوابگاههای دانشجویی و ایجاد رفاه ـ شادابی و نشاط و غنی‌سازی اوقات فراغت با هدف پیشگیری از گرایش دانشجویان به سوءمصرف موادمخدر. 14. انجام مطالعات و پژوهشهای کاربردی به منظور شناخت عوامل تأثیرگذار در گرایش نوجوانان و جوانان به آسیبهای اجتماعی و تعیین نرخ شیوع اعتیاد در محیط‌های آموزشی و اتخاذ تمهیدات مناسب برای مهار و کنترل اعتیاد و موادمخدر در جامعه دانش‌آموزی و دانشجویی.
آسیب های اجتماعی به عنوان اعمالی که هنجارهای جامعه را مورد تعرض قرار می دهد و نظام اجتماعی را تهدید می کنند در هر جامعه ای حائز اهمیت جدی هستند، رشد و تنوع آسیبها در شهرهای بزرگ خصوصاً کلان شهرها از جمله تهران به واسطه شرایط خاص: افزایش روز افزون جمعیت، مهاجرت های بی رویه، گسترش حاشیه نشینی، فقدان مهارتهای زندگی در کلان شهر، گسست نظامهای سنتی و پیوندهای عاطفی و خانوادگی، آسیب پذیری شهروندان به دلیل مشکلات اجتماعی و اقتصادی و هشدار دهنده است و لازم است در جهت مهار، وکاهش آن اقدام اساسی صورت گیرد.
با توجه به مطالعاتی که تا کنون در زمینه آسیب های اجتماعی صورت گرفته آمار کامل و دقیقی در خصوص میزان و درصد شیوع آسیب های اجتماعی در سطح شهر تهران به ویژه به صورت خرد به عنوان مثال با تفکیک محله ای ارائه نگردیده است . بررسی ها نشان می دهد که این آمار ها یا در زمینه چند آسیب اجتماعی شایع و ملموس آن هم با توجه به اهداف سازمان مربوطه گرد آوری شده و یا در سطح استانها و بسیار کلان . به عنوان مثال اداره كل مطالعات ناجا طی تحقیقات خود یک مقایسه آماری در خصوص آسیب های اجتماعی از سال 1375 تا 1384 ارائه نموده است که طی آن استان تهران در مقایسه با سایر استانها در زمینه جرائم منکراتی و طلاق در رده اول و در مواردی چون اعتیاد و بیکاری در رده های هشتم و هفتم قرار دارد و یا جداولی که توسط مرکز آمار ایران منتشر می شود اغلب به پدیده هایی چون نرخ بیکاری ، میزان طلاق در مقایسه با ازدواج و مواردی از این قبیل اشاره می نمایند .
اما پیش از آنکه به بررسی این آسیبها پرداخته شود لازم است بدوا توضیحاتی راجع به این پدیده اجتماعی و نیز انواع آن داده شود. بدین طریق می توان به شناخت بهتری از آسیبهای اجتماعی نائل آییم که این مهم خود مقدمه مواجه صحیح با این مشکل اجتماعی خواهد بود.
از انواع آسیب های اجتماعی می توان به موارد ذیل اشاره کرد :آسیب های اجتماعی خانوادهآسیب های اجتماعی زنانآسیب های اجتماعی طلاقآسیب های اجتماعی جوانانآسیب های اجتماعی اعتیادآسیب های اجتماعی اینترنتآسیب های اجتماعی ماهوارهآسیب های اجتماعی دانش آموزان