نشانه‌های سجاوندی
عجب سازنده ی این علامت عرب دولاب است
فقرآهن یکی از شایع ترین اختلالات تغذیه ای در کشور های در حال توسعه و مهمترین نوع کم خونی تغذیه ای در کودکان و زنان ، در سنین باروری است که با ایجاد گلبول های قرمز کوچک و کاهش میزان هموگلوبین مشخص می شود . اگر چه پیامدهای اقتصادی و اجتماعی کم خونی فقرآهن به صورت کمّی محاسبه نشده ولی لازم است به این نکته توجه شود که این بیماری سبب اتلاف منابع و مراقبت های بهداشتی ، کاهش بهره وری در اثرافزایش میزان مرگ و میر ، ابتلا به بیماری در مادران و کودکان و بالاخره کاهش ظرفیت جسمی و روانی در بخش بزرگی از جامعه می شود .
میزان نیاز به آهن براساس سن ، جنس و وضعیت فیزیولوژیکی افراد متفاوت است . مثلاً زنان باردار به علت افزایش حجم خون ، رشد جنین و جفت ، و سایر بافتها به آهن بیشتری نیاز دارند . به همین دلیل بیش از سایرین در معرض خطر کم خونی قرار دارند . در شیر خواران – در صورت سلامت مادر- ، میزان آهن موجود در شیر مادر برای 4- 6 ماه اول زندگی کافی است ولی در مورد نوزادانی که با وزن کم متولد می شوند ذخایرآهن کم بوده و باید بعد از 3 ماهگی آهن اضافی به صورت قطره خوراکی خورانده شود . همچنین بستن پیش از موقع بند ناف نیز به دلیل اینکه نوزاد را از یک سوم کل خونش محروم می کند خطر فقر آهن را افزایش می دهد .
1 – دریافت نا کافی آهنبه دلیل رژیم غذایی مورد استفادهای که در آن آهن کمی وجود دارد ، مانند بعضی از رژیم های گیاه خواری .درمان کمبود آهن و کم خونی
2 – جذب ناکافی آهن در اثر اسهال ، کاهش ترشح اسید معده ، مشکلات گوارشی یا تداخلات داروئی ( داروهایی مثل کلستیدامین ، سایمتیدین ، پانکراتین ، رانیتیدین و تتراسایکلین. )
3 – افزایش نیاز به آهن برای افزایش حجم خون در دوران نوزادی ، نوجوانی ، بارداری و شیر دهی .
4 – خون ریزی زیاد در دوران عادت ماهانه ، در اثر جراحات و ناشی از هموروئید ، بیماری های بدخیم یا انگل ها .
کمبود آهن در مردان بزرگسال معمولاً در اثر از دست دادن خون است .
1 – رنگ پریدگی زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم
2 – خستگی زود رس
3 – بی تفاوتی
4 – سرگیجه و سردرد
5 – خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست ها و پاها
6 – حالت تهوع
7 – در کم خونی های شدید گود شدن روی ناخن
چنانچه این قرص ها با معده خالی مصرف شوند ، جذب آنها بهتر و بیشتر صورت می گیرد ولی در این حالت سبب تحریک معده و بروز مشکلات گوارشی خواهند شد .
عوارض گوارشی ، ناشی از مصرف آهن نظیر تهوع ، دل پیچه ، سوزش قلب ، اسهال یا یبوست را می توان به حداقل رساند ؛ به شرطی که آهن را به میزان کم مصرف کرده و به تدریج به میزان آن افزود تا به حد مورد نیاز بدن برسد. بهتر است قرص آهن ، آخر شب قبل از خواب استفاده شود تا عوارض ناشی از آن کاهش یابد.
ویتامین Cجذب آهن را افزایش می دهد . به همین دلیل معمولاً مصرف ویتامینC به همراه آهن پیشنهاد می گردد . البته علاوه بر درمان دارویی باید به میزان آهن قابل جذب در غذا نیز توجه کرد.
جذب آهن غذا ، اغلب تحت تأثیر شکل آهن موجود در آن می باشد. آهن موجود در پروتئین های حیوانی مانند گوشت گاو، ماهی و پرندگان ( آهن هِم) بیشتر جذب می شود در حالیکه جذب آهن پروتئین های گیاهی مانند سبزی ها و میوه ها ( آهن غیر هم) کم تر می باشد.
باید توجه داشت که ویتامینCجذب آهن سبزی ها و میوه ها( آهن غیرهم) را بیشتر می کند. مصرف چای همراه یا بلافاصله بعد ازغذا نیز می تواند جذب آهن را تا 50 درصد کاهش دهد.
2. اسید مالیک و اسید تارتاریک که در هویج ، سیب زمینی، چغندر، کدو تنبل ، گوجه فرنگی، کلم پیچ و شلغم موجود است ، سبب افزایش جذب آهن می شود.
3. محصولات تخمیری مثل سس سویا نیز در این دسته از عوامل گنجانده می شوند.
2. فاده از منابع غذایی حاوی ویتامین در هر وعده غذایی ، جهت جذب بهتر آهن ( مثل پرتقال، گریپ فروت، کوجه فرنگی، کلم، توت فرنگی، فلفل سبزو لیمو ترش)
3. اندن گوشت قرمز، ماهی یا مرغ در برنامه غذایی .
4. پرهیز از مصرف چای و قهوه همراه یا بلافاصله بعد از غذا
5. برطرف کردن مشکلات گوارشی و یبوست
6. تصحیح عادات غذائی غلط ( مثل مصرف مواد غیر خوراکی مانند خاک ، یخ )
7. مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه جهت پیش گیری به موقع و یا بهبود کم خونی
8. استفاده از نان هایی که از خمیر ورآمده تهیه شده اند
9. استفاده از خشکبار مثل توت خشک ، برگه آلو، انجیر خشک و کشمش که منابع خونی از آهن هستند.
10. استفاده ازغلات و حبوبات جوانه زده .
11. شست وشو و ضد عفونی کردن سبزی هایی که استفاده می کنید.
12. شستن کامل دست ها با آب و صابون ، قبل از تهیه مصرف غذا و پس ازهر باراجابت مزاج .
13. مصرف روزانه یک قرص آهن از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان در زنان باردار.
14. مصرف قطره آهن هم زمان با شروع تغذیه تکمیلی تا پایان 2 سالگی در کودکان .
درمان کمبود آهن و کم خونی
مواد لازم:
4 فنجان
شاهی آبی یا اسفناج تازه خام
2 فنجان
گوجه فرنگی گیلاسی یا تزیینی
5 تا 6 عدد
سیب زمینی استانبولی
نصف فنجان
مغز تخمه آفتاب گردان
3 قاشق غذا خوری
پنیر خامه ای
1-2 قاشق غذا خوری
سرکه سیب
1 قاشق غذا خوری
شکر و یا عسل
2 قاشق غذا خوری
کنجد بو داده
1 فنجان
لوبیای قرمز پخته
این سالاد مملو از ویتامین هایB ,C,K و هم چنین سرشار از املاح معدنی وآهن است.بنابراین افراد کم خون یاAnemic می توانند از این سالاد خوش مزه بهره های بسیاری ببرند .
اگر شاهی آبی در دسترس نبود می توانید از اسفناج تازه خام استفاده کنید.
طرز تهیه:
شاهی آبی یا اسفناج را پاک نموده و بشویید . وقتی خشک شد آنها را مانند کاهو خرد کنید و کنار بگذارید.
سپس در ظرفی جداگانه ، شاهی آبی یا اسفناج را با گوجه فرنگی ، سیب زمینی، لوبیای قرمزپخته ، مغز تخمه و کنجد بود داده با هم مخلوط کنید.
برای سس سالاد از یک شیشه خالی دردار استفاده کنید . پنیرخامه ای ، سرکه ، شکر ( یا عسل ) را در آن بریزید ، درِ شیشه را محکم ببندید و خوب تکان دهید . سپس کمی نمک و فلفل به آن بیفزایید و دوباره خوب تکان دهید . می توانید کمی ماست نیز به آن اضافه کنید . سس را روی سالاد بریزید ، به مدت 10 دقیقه در یخچال بگذارید و سپس میل کنید.
برای خاصیت بیش تر این سالاد ، جوانه ماش ، جوانه شبدر و حتی عدسی پخته به آن بیفزایید.
شیما صادقی- کارشناس ارشد علوم تغذیه و رژیم درمانی
نویسنده آشپزی: دکتر ترانه دبیر
العالم – گوناگون
می‌تواند در اثر عللی مانند سوءتغذیه و مصرف نکردن آهن به میزان لازم، از دست دادن خون، عادت ماهانه در خانم‌ها، مشکل در جذب آهن بر اثر برخی بیماری‌ها، مشکلات گوارشی و تداخلات دارویی ایجاد شود.
چه افرادی در معرض کم‌خونی‌اند؟
بیشتر خانم‌ها در معرض کمبود آهن قرار می‌گیرند زیرا هر ماه به‌دلیل عادت ماهانه آهن از دست می‌دهند که باید به فکر جبران آن باشند. همچنین نوجوانان، خانم‌هایی که خونریزی زیادی دارند، خانم‌های باردار، زنان شیرده یا خانم‌های در آستانه یائسگی بیشتر در معرض کمبود آهن هستند.
علایم و نشانه‌های کم‌خونی چیست؟
درمان کمبود آهن و کم خونی
علائم کم‌خونی ناشی از فقر آهن تقریبا واضح هستند. اول به پوست خود دقت کنید:
آیا پوستتان رنگ‌پریده است؟ در حالت کم‌خونی، حتی اگر رنگ پوستتان معمولی باشد، لب‌های شما، کمرنگ‌تر از حد طبیعی و پوستتان بی‌حال و خسته است. آیا همیشه احساس خستگی و بی‌حالی می‌کنید؟ این موارد از علائم شایع کم‌خونی هستند.
آیا به یبوست مبتلا شده‌اید؟ یبوست هم یکی از علائم اولیه کم‌خونی است و بدون هیچ تغییری در عادت غذایی ایجاد می‌شود؛ یعنی مثلا بدون کاهش مصرف میوه و سبزی، دچار یبوست می‌شوید.
آیا تمرکز فکری برای شما سخت شده است؟ کم‌خونی می‌تواند بر کاهش تمرکز و افت تحصیلی یا انجام تکالیف درسی شما تاثیرگذار باشد.
آیا دوست دارید مواد عجیب و غریبی که خوراکی نیستند، بخورید؟ مثلا موادی مانند خاک یا کاغذ، چنین حالتی «پیکا» نام دارد. به حالات روانی خود دقت کنید. کم‌خونی می‌تواند باعث ایجاد احساس افسردگی در شما شود.
آیا احساس نفس‌نفس زدن، تپش قلب و تند شدن ریتم تنفس و تنگی‌نفس دارید؟ گلبول‌های قرمز خون بخش حیاتی فرایند تنفس را تشکیل می‌دهند و این علامت در کم‌خونی متوسط تا شدید بروز می‌کند.
آیا احساس می‌کنید انگشتان دست و پایتان خواب می‌روند، همیشه سرد هستند یا با سوزش دست و پا همراه‌اند؟ این حالت به‌دلیل کاهش جریان خون در انگشتان دست و پا و بر اثر کم‌خونی اتفاق می‌افتد.
آیا هنگام برخاستن احساس سردرد، سرگیجه و سیاه رفتن چشم می‌کنید؟ در کم‌خونی شدید، هنگام برخاستن از رختخواب احساس ضعف زیادی دارید یا هنگام بلند شدن از جایتان، احساس سرگیجه می‌کنید. از دیگر نشانه‌های کم‌خونی می‌توان به کم‌اشتهایی و تحریک‌پذیری (عصبی شدن و کم‌حوصلگی)، کمرنگ شدن بستر ناخن، حالت تهوع، تیرگی زیر چشم و ریزش مو و ناخن‌های ضعیف و شکننده اشاره کرد.
گلبول قرمز خون چقدر باید باشد؟
میزان عمومی و مناسب تعداد گلبول قرمز خون برای مردان، 7/4 تا 1/6 میلیون گلبول قرمز در هر میکرولیتر و برای زنان، 2/4 تا 4/5 میلیون گلبول قرمز در هر میکرولیتر است.
این میزان گلبول تعداد معمول است و در بعضی از نواحی یا آزمایشگاه‌ها میزان مناسب ممکن است متفاوت باشد. برای اطلاع از محدوده مناسب ناحیه‌تان باید به آزمایشگاه یا پزشک مراجعه کنید.
تشخیص کم‌خونی چگونه است؟
برای تشخیص کم‌خونی با مشاهده علائم گفته‌شده فرد باید به پزشک مراجعه کند زیرا با مشاهده علائم به‌تنهایی نمی‌توان به‌طور قطع کم‌خونی را تایید کرد. به همین دلیل پزشک درخواست آزمایش خون می‌دهد که در آن تست‌های آهن، فریتین، TIBC، هموگلوبین، هماتوکریت و MCH و MCHC که نشان‌دهنده اندازه گلبول‌ها و غلظت هموگلوبین آنهاست، درخواست می‌شود.
درمان کم‌خونی چیست؟
اگر احساس می‌کنید به کم‌خونی مبتلا هستید، به پزشک مراجعه کنید. درمان کم‌خونی می‌تواند شامل دریافت مکمل خوراکی آهن یا دریافت مراقبت پزشکی باشد.
درمان کم‌خونی با توجه به علت آن متفاوت است. بعضی از انواع درمان با توجه به سطح کم‌خونی مربوط شامل این موارد است:
• درمان کم‌خونی مربوط به فقر آهن: در این شرایط پزشک از مکمل‌های حاوی آهن برای تنظیم سطح گلبول قرمز خون استفاده می‌کند.
• درمان کم‌خونی مربوط به رژیم غذایی: بیمارانی که کم‌خونی آنها به‌دلیل رژیم غذایی ناسالم آنهاست و رژیم غذایی آنها بدون آهن یا کم‌آهن است، باید غذاهای حاوی آهن مانند سبزیجات سبز تیره برگدار، کنگر فرنگی، زردآلو، لوبیا، عدس، نخود، سویا، گوشت، آجیل، آلو بخارا و کشمش را در رژیم غذایی‌شان بگنجانند.
پسته و زیره سیاه؛ دو پیشنهاد طب سنتی برای کاهش شدت کم‌خونی
با توجه به ترکیبات بسیار باارزش آلی و معدنی موجود در مغز پسته، مطالعات زیادی روی آن انجام شده و خواص آن ضد کم خونی است. کمبود فولات می‌تواند باعث مشکلاتی مانند کم خونی یمگالوبلاستیک شود. همچنین، کمبود این ماده عامل بروز بیماری‌های قلبی- عروقی است. با توجه به اینکه پسته حاوی فولات و آهن است، به بهبود کم خونی کمک می‌کند.
مهمترین خواص زیره سیاه عبارت است از ضد نفخ، ضد درد و ضد اسپاسم. زیره سیاه از این نظر مشابه رازیانه یا میوه‌های دیگر خانواده جعفری است. از آثار دیگر آن می‌توان محرک معده برای هضم غذا، ادرارآور، ضد کرم، ضد تشنج، تا حدی قاعده‌آور و به‌عنوان نیرودهنده را نام برد.
هفته نامه سلامت
